Հեռավար աշխատանքի մասին օրենքը Հայաստանում՝ թղթի վրա ու իրական կյանքում
Հեռավար աշխատանքի մասին օրենքը ՀՀ-ում
Հեռավար աշխատանքի ապահովման պայմանները Հայաստանում փոխվել են։ Մինչև անցած տարվա աշուն հեռավար աշխատելու հնարավորություն կարելի էր ստանալ բացառապես արտակարգ իրավիճակներում։ Սակայն 2023 թ.-ի նոյեմբերից ուժի մեջ մտան ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքում կատարված փոփոխությունները, որոնք ավելի մեծ հնարավորություններ են ստեղծում:
Բոլոր մանրամասները․ ի՞նչ փոփոխություններ է նախատեսում օրենքը, ինչպես նաև աշխատանքային իրավունքի փորձագետի բացատրությունը, թե ինչ խնդիրներ են թաքնված օրենքի դրույթների հիմքում:
- Աշխատանքային միգրացիան ՀՀ-ից Ռուսաստան շարունակվում է․ պատճառներն ու հետևանքները
- ՀՀ-ն անցնում է էլեկտրոնային դեղատոմսերի. ինքաբուժության դեմ նախագծի ընթացքը
- Օտարերկրացիները ՀՀ բուհերում. գալիս են սովորելու, բայց չեն մնում աշխատելու
«Օրենքը հրաշալի է գրված, իսկ կիրառո՞ւմը»
Երևանաբնակ Անուշը վերջերս սեփական դիմումի համաձայն ազատվել է պետական համակարգում իր զբաղեցրած պաշտոնից ու աշխատանքի անցել միջազգային հեղինակավոր կառույցներից մեկում: Ասում է՝ հիմնական պատճառը հեռավար աշխատանքի հնարավորության բացակայությունն էր պետական համակարգում ու ճկուն աշխատանքային գրաֆիկի առաջարկը՝ միջազգային կառույցում:
«Միջազգային կազմակերպությունում ստանում եմ ավելի բարձր աշխատավարձ, քան պետական կառույցում։ Դրան զուգահեռ ամբողջ օրվա փոխարեն աշխատում եմ կես դրույքաչափով, հիբրիդային եղանակով, ճկուն գրաֆիկով: Այս հանգամանքը` որպես մանկահասակ երեխայի մայրիկ, ինձ համար շատ կարևոր է»,- ասում է Անուշը:
Նրան հեշտությամբ չի տրվել որոշումը՝ հրաժարվել աշխատանքային միջավայրից, որին ընտելացել է տարիների ընթացքում: Ընտանիք-աշխատանք երկմտանքի արդյունքում Անուշը որոշել է աշխատանքը հարմարեցնել ընտանիքի կարիքներին․
«Կարծում եմ, մենք ավելի ճկուն աշխատանքային հնարավորությունների առաջարկի կարիք ունենք պետական համակարգում։ Եթե, իհարկե, ցանկանում ենք, որ լավ կադրերը չհեռանան պետական համակարգից կամ չլքեն երկիրը: Հեռավար աշխատանքի մասին օրենքը հրաշալի է գրված։ Բայց արդյո՞ք ինչ-որ մեկը հետևում է, թե որքանով է այն կիրառվում իրականում»:
Օրենքի մշակման ընթացքը
2020 թվականի մայիսի 8-ին ուժի մեջ մտած օրենսդրական փոփոխությամբ հեռավար եղանակով աշխատանքի իրականացումը ՀՀ-ում թույլատրվում էր միայն տարերային աղետների, տեխնոլոգիական վթարների, համաճարակների, դժբախտ պատահարների, հրդեհների և արտակարգ բնույթ կրող այլ դեպքերի կանխարգելման կամ դրանց հետևանքների անհապաղ վերացման ժամանակահատվածների համար:
2022 թվականի դեկտեմբերի 6-ից 12-ը օրենսդրական նախագծերի հանրային քննարկման e-draft.am հարթակում տեղադրված նախագծով առաջարկվել էր հեռավար ու համակցված աշխատանքի հնարավորություն՝ ոչ արտակարգ իրավիճակներում: Նախագիծը օնլայն ռեժիմով անցկացվող քննարկման արդյունքում հավանության էր արժանացել:
Ավելի ուշ՝ 2023 թվականի սեպտեմբերին, հեռավար աշխատանքի մասին օրենքի նախագիծն արդեն քննարկվում էր ԱԺ աշխատանքի ու սոցիալական հարցերի հանձնաժողովում:
Ի՞նչ ռիսկեր են արձանագրվել նախագիծն օրենք դառնալու ճանապարհին
Կողմ քվեարկելով հեռավար աշխատանքի կիրառման դրույթին՝ հնարավոր ռիսկերի մասին բարձրաձայնել են ոչ միայն ընդդիմադիր, այլև իշխանական պատգամավորները: «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության անդամ, ԱԺ պատգամավոր Արսեն Թորոսյանը, օրինակ, կարևորելով ճկուն աշխատանքային օրենսդրության կիրարկումը պետական կառուցներում, շեշտել է՝ հեռավար աշխատանքի դրույթը գործնականում ապահովելու համար անհրաժեշտ է հետևողականություն ու կարգավորումների ներդնում:
«Օրենքի կիրարկումը [որոշման կայացումը՝ թույլատրել աշխատողին հեռավար աշխատել, թե ոչ] միայն գերատեսչության ղեկավարին կամ գլխավոր քարտուղարին թողնելը միգուցե շատ հասուն հանրային համակարգ ունեցող երկրներում շատ արագ լուծեր խնդիրը, բայց ձևավորվող համակարգերում, այնուամենայնիվ, կարգավորումներ են պետք»,- նշել էր պատգամավորը:
Պարզելու համար, թե ի՞նչ է արվել այս ուղղությամբ, գրավոր հարցմամբ դիմել էինք ՀՀ աշխատանքի ու սոցիալական հարցերի նախարարություն: Պատասխանից տեղեկանում ենք, որ օրենքի ուժի մեջ մտնելուց հետո մշակվել է պետական կառավարման մարմինների կողմից հեռավար աշխատանքի կիրառելիության վերաբերյալ ուղեցույց, որի մասին տեղեկացվել են պետական կառավարման մարմինները: Ուղեցույցը կրում է խորհրդատվական բնույթ։
«Պետական համակարգը պետք է իր ընդունած օրենքի կիրարկման օրինակ ծառայի»
Օրենսդրական փոփոխությունից մոտ կես տարի անց կա՞ն արդյոք պետական համակարգի ներկայացուցիչներ, որոնք անցել են հեռավար աշխատանքի: Այս հարցին ի պատասխան՝ ոլորտը համակարգող նախարարությունից արձագանքել են՝ նման տեղեկատվության չեն տիրապետում:
Ինչ վերաբերում է աշխատանքի ու սոցիալական հարցերի նախարարության կողմից հեղինակած օրենսդրական փոփոխության ներդրմանը հենց կառույցի ներսում՝ որպես օրինակ այլ պետական մարմինների համար, մամուլի քարտուղար Զարուհի Մանուչարյանը պատասխանել է.
«ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության մասով հեռավար աշխատանքի վերաբերյալ օրենսդրական կարգավորումները իրացնելու խնդիր առկա չէ։ Եթե առկա լինի նման պահանջ, և տվյալ աշխատանքի բնույթը թույլ տա, որպեսզի այն կատարվի նաև հեռավար եղանակով, ապա երկկողմ համաձայնության առկայության դեպքում այն կիրացվի ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 106.1-ին հոդվածով սահմանված կարգով»:
Հայաստանի արհմիությունների կոնֆեդերացիայի նախագահ, իրավաբան Էլեն Մանասերյանի դիտարկմամբ՝ պետության կողմից իրականացվող փոփոխությունները նախ պետք է կիրառվեն հենց պետական կառավարման համակարգի կողմից:
«Ընդհանրապես, ցանկացած փոփոխության դեպքում պետությունը նախ պետք է օրինակ ծառայի, հետո միայն քաղաքացիներից պահանջի»,-ասում է նա:
«Օրենքի կիրառումը պետք է սկսել իրազեկումից»
Էլեն Մանասերյանի դիտարկմամբ՝ օրենքի արդյունավետ կիրառման առաջին քայլը պետք է լինի լայնածավալ իրազեկումը․
«Ես համոզված եմ, որ շատ-շատ մարդիկ չգիտեն, որ այսպիսի օրենք կա: Իրազեկվածության լուրջ խնդիր կա երկրում: Մեր քաղաքացիները հակված չեն փնտրել, գտնել։ Պետք է գնալ, բացատրել նրանց, որ լսեն, իրազեկվեն»:
Հեռավար աշխատանքի մասին պաշտոնական վիճակագրություն Հայաստանը մինչ այժմ չի ունեցել: Վիճակագրական կոմիտեից ստացված գրությունից տեղեկանում ենք, որ մինչ այս պահը երկրում հեռավար աշխատանքին առնչվող տվյալներ մատնանշվել են միայն 2023 թվականին անցկացված՝ Աշխատուժի ընտրանքային հետազոտությամբ։ Ըստ դրա՝ նախորդ տարի հեռավար աշխատանքով զբաղվողների թիվը կազմել է 12.100 մարդ:
Կոմիտեից, սակայն, զգուշացնում են՝ «հավաքված տվյալները հիմնված են հարցվածների սուբյեկտիվ պատասխանների վրա: Որոշ դեպքերում էլ հարցերի պատասանները ստացվել են ոչ թե աշխատակցից, այլ ընտանիքի չափահաս այլ անդամից, որը կարող է պարունակել պատասխանի մոտավորություն»:
Ամբողջական վիճակագրության բացակայության պայմաններում ինչպե՞ս է գնահատվելու օրենսդրական փոփոխությունը: Այս հարցի պատասխանը դեռ չունեն ոչ պետական մարմինները, ոչ հասարակական կառույցները:
Օրենսդրական փոփոխության հանրային քննարկման փուլում աշխատանքի ու սոցիալական հարցերի փոխնախարար Ռուբեն Սարգսյանը որպես իրավական ակտի ընդունման հիմնավորում մեջբերում էր հեռավար աշխատանքի միջազգային վիճակագրությունը․
«2022 թվականի դրությամբ՝ հիբրիդային եղանակով ամբողջ աշխարհում աշխատում էր աշխատողների 29%-ը, իսկ հեռավար տարբերակով՝ 45%-ը: ԱՄՆ աշխատաշուկայի ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ 2023 թ.-ի դրությամբ գրասենյակային աշխատանք են իրականացնում աշխատողների 23 %-ը, մնացյալ շուրջ 77%-ն աշխատում է հիբրիդային կամ հեռավար տարբերակով»,- նշել էր փոխնախարարը:
Օրենքի հիմնական դրութներն ու բացերը՝ փորձագիտական տեսանկյունից
Աշխատանքային իրավունքի փորձագետ Էլեն Մանասերյանը պարզաբանել է օրենսդրական փոփոխության հիմնական դրույթները։
1. Եթե աշխատանքի բնույթը թույլ է տալիս այն կատարել նաև հեռավար եղանակով, ապա աշխատողի և գործատուի փոխադարձ գրավոր համաձայնությամբ աշխատողն իր աշխատանքային պարտականությունները կարող է կատարել առանց աշխատանքի վայր ներկայանալու:
«Ունենք գործատուներ, որոնց ձեռնտու է, որ աշխատողն իր պարտականությունները կատարի հեռավար, և գործատուներ, որոնք դա նպատակահարմար չեն համարում: Երկու դեպքում էլ աշխատողը լինելու է խոցելի՝ կլինեն աշխատողներ, որոնց ձեռնտու չէ հեռավար աշխատելը, և աշխատողներ՝ որոնց ձեռնտու է: Այդ հարցերը թողնվել են կողմերի համաձայնությանը: Բայց որքանո՞վ ազատ ու անկաշկանդ կլինի աշխատողն իր ցանկությունները հայտնելու հարցում: Արդյոք կհակադրվի՞ գործատուին, արդյոք աշխատողի ցանկությունը հաշվի կառնվի՞»:
2. Հեռավար աշխատանքի իրականացման կարգն ու պայմանները, անհրաժեշտ սարքավորումները, նյութերը կամ դրանք ձեռք բերելու հետ կապված ծախսերի փոխհատուցման վերաբերյալ հարցերը որոշվում են կոլեկտիվ պայմանագրով կամ գործատուի ներքին կարգապահական կանոններով կամ կողմերի գրավոր համաձայնությամբ:
«Կարծում եմ՝ կլինեն դեպքեր, երբ իրավակիրառ պրակտիկայում հեռավար աշխատանքը նաև շահարկումների առիթ կդառնա: Եթե օֆիսային աշխատանքի դեպքում գործատուն պետք է աշխատանքային գործիքներով, տարածքով և այլնով ապահովի աշխատողին, հեռավար աշխատանքի դեպքում որոշակի ծախսեր (կոմունալ, համակարգչի ձեռք բերում և այլն) կարող է կրել նաև աշխատողը։ Եթե, իհարկե, պայմանագրով այդ մասին հստակ պայմանավորվածություն ձեռք չի բերվել:
Այս հարցն էլ է թողնվել կողմերի միջև պայմանավորվածությամբ լուծելուն, բայց իրականությունից պետք չէ կտրվել: Մեր հասարակությունը դեռ այդքան չի աճել, որ մենք ամեն ինչ թողնենք կողմերի պայմանավորվածությանը»:
3. Հեռավար աշխատանքի դեպքում գործատուի վրա չեն տարածվում աշխատողների առողջության և անվտանգության պահպանման նորմերի պահանջները, բացառությամբ անհատական պաշտպանության միջոցներով աշխատողներին ապահովելու պահանջների:
«Աշխատանքի վայրում առողջ ու անվտանգ աշխատանքային պայմաններ ապահովելու պատասխանատվությունը կրում է գործատուն: Եթե մարդը տնից է աշխատում, առողջ ու անվտանգ պայմանների պատասխանատվությունն ո՞վ է կրելու: Եթե հեռավար աշխատանքի ժամանակ նրա առողջությանը վնաս է հասցվել, ինչպե՞ս է լուծվելու հարցը: Այս հարցը ևս բաց է:
Գործատուի համար շատ ձեռնտու է, որ ինքը պատասխանատվություն չկրի աշխատողի՝ հեռավար պայմաններում աշխատելու պարագայում վնասվելու դեպքում, իսկ աշխատողի՞ համար»։
Հետևեք մեզ — Facebook | Youtube | Telegram
Հեռավար աշխատանքի մասին օրենքը ՀՀ-ում
