Հարյուրավոր տարիներ՝ անտառի վերականգնման համար. միայն հանուն Օլիմպիադայի
«Նովայա գազետայի» նյութերի հիման վրա
Կողքիսյան տոսախը մնացուկային բույս է: Կան հնէաբանական ապացույցներ, որ այն Կովկասի տարածքում աճել է ավելի քան 30 միլիոն տարի առաջ:
Տոսախի դժբախտությունները սկսվեցին Սոչիի Օլիմպիադայից 5 տարի առաջ, երբ մասշտաբային շինարարություն սկսվեց: Ուժեղ վատթարացավ բնապահպանական իրավիճակը: Տոսախի անտառները թուլացրին ինֆեկցիոն հիվանդությունները: Իսկ երբ կառուցում էին Ադլեր-Կրասնայա Պոլյանա երկաթուղին և ավտոմայրուղին, զանգվածաբար հատեցին անտառը: Շատ հազվագյուտ բուսատեսակներ տուժեցին:
2012թ-ի աշնանը օլիմպիական ավանի համար Իտալիայից մշտադալար տոսախ բերեցին: Դա բույսի պուրակային տեսակն է: Իսկ գնված ծառերի արմատներում թաքնված՝ Սոչի բերվեցին նաև հրաթիթեռի թրթուրները: Այն նույն հրաթիթեռի, որը սնվում է միայն տոսախի բոլոր տարատեսակների տերևներով և կեղևով: Եվ ոչ մի այլ բանով:
Իտալական բույսեր ներմուծելիս խախտվել են ֆիտովերահսկողության կանոնները: Բույսերը զննելու համար կանչել են Սոչիի ազգային պարկի մասնագետներին: Նրանք միանգամից ասել են, որ բերված ծառերը պետք է այրել: Այլապես դա աղետի կվերածվի: Նրանք ասել են, սակայն ոչ ոք չի լսել: Վարակված բույսերը տարվել են օլիմպիական ավանի և ողջ Սոչիի տարածք:
Մինչև 2012թ-ի աշունը հրաթիթեռ Կրասնոդարի երկրամասում չի եղել: Այդ կլիմայում նրանք բնական թշնամիներ չունեն: Անգամ տեղի թռչունները չեն սնվում հրաթիթեռի թրթուրներով, քանի որ միջատները պաշտպանված են բրդամազով և թունավոր են: Բերված տեսակները, որոնք սկսում են առանց վերահսկողության բազմանալ շնորհիվ բարենպաստ կլիմայի և թշնամիների բացակայության, գիտնականներն «ինվեյդերներ» (զավթիչներ) են անվանում:
Սկզբում հրաթիթեռը կերավ Սոչիի տոսախի քաղաքային բոլոր բույսերը: Դա գրանցեցին Սոչիի ազգային պարկի մասնագետներն ու հաղորդեցին ՌԴ բնության նախարարությանը: Կրասնոդարի երկրամասում տոսախի բնական անտառները փրկելու համար գիտնականները պաշտոնյաներից թույլտվություն խնդրեցին վնասված ծառերը թունաքիմիկատներով մշակել: Բնության նախարարությունը մերժեց: Վկայակոչվեց «Առանձնահատուկ կերպով պահպանվող բնական տարածքների մասին» դաշնային օրենքը, որի համաձայն նշված տարածքներում չի թույլատրվում թունաքիմիկատներ օգտագործել:
2013թ-ի սեպտեմբերին տերևների «առաջին բնորոշ կրծոցները» Սոչիի ազգային պարկի աշխատակիցները գտան արգելոցի տարածքում: Իսկ 2014թ-ի սեպտեմբերին ոչնչացավ Խոստայի կարմրածառի-տոսախի հայտնի պուրակը: Այնտեղ հրաթիթեռը կերավ 182 հեկտար տարածքում գտնվող ողջ տոսախը: Դա Սոչիի ամենապոպուլյար զբոսաշրջային վայրերից մեկն էր:
Այժմ պուրակն այնպիսի տեսք ունի, ինչպես երևի անտառն ատոմային ձմռանից հետո:
Շուրջբոլորը տոսախի միայն կմախքներն են՝ կանաչ մամուռի դրասանգներով: Նախկինում ծառերի պսակի տակ աճում էին մանրանտառի ցածր ստվերասեր բույսեր: Տոսախի ոչնչացումից հետո դրանք նույնպես չորացան արևի ուղիղ ճառագայթներից: Որքան էլ դեպի պուրակի խորքը շարժվես, ոչ մի հատ կենդանի տոսախ չես գտնի, շատ ծառեր նույնիսկ կեղևից էին զրկվել: Թրթուրների նույնպես չհանդիպեցի, ամեն ինչ կերել և հեռացել են:
«Հյուսիսային Կովկասի բնապահպանական հերթափոխի» խորհրդի նախկին անդամ, հասարակական և քաղաքական ակտիվիստ Եվգենի Վիտիշկոն ինձ պատմում է Խոստայի Տոսախի պուրակի ոչնչացման և պաշտոնյաների անգործության մասին:
2014թ-ին երկրամասին բոլոր անտառտնտեսություններում արդեն կային հրաթիթեռի օջախներ, և դրանք եզակի դեպքեր չէին, ինչպես մինչ այդ էր, վանսը մինչև 90% էր: Կրկին գրեցին բնության նախարարությանը, որպեսզի արտոնեն թունաքիմիկատները, և կրկին մերժեցին»:
Մեկուկես ամսվա ընթացքում (2014թ-ի օգոստոսից մինչև սեպտեմբեր) կողքիսյան տոսախի ոչնչացման սպասռնալիքի մակարդակը «սպառնալիից» վերաճեց «կրիտիկականի»: Նախարարությունը պատասխանեց: «Կրկին ուշադրություն է հրավիրվում այն փաստին, որ դաշնային օրենքի համաձայն արգելվում է թունաքիմիկատների կիրառումը պետական արգելոցների և բնական (ազգային) պարկերի տարածքում: Խորհուրդ է տրվում թրթուրների դեմ պայքարի մեխանիկական և կենսաբանական մեթոդների մշակման հնարավորությունը դիտարկել»:
Ավելի ուշ պաշտոնյաները բացատրեցին ազգային պարկի մասնագետներին, որ կենսաբանական պատրաստուկներն այդ մեթոդների թվին չեն պատկանում, քանի որ նույնպես թունաքիմիկատ են:
2014թ-ի հոկտեմբերի 1-ի տվյալներով՝ հրաթիթեռի օջախները զբաղեցնում էին 1863 հա տոսախի անտառների 253 հա-ն: Միաժամանակ վարակված հատվածներ հայտնվեցին Նովոռոսիյսկում, Կրասնոդարում, Արմավիրում, Մայկոպում, Կրասնոդարի երկրամասի և Ադիգեայի այլ շրջաններում:
Բնության նախարարության երկրորդ մերժումից հետո Սոչիի ազգային պարկի աշխատակիցները սկսեցին հրաթիթեռի դեմ պայքարի կենսաբանական միջոցներ ձեռնարկել և արդյունքում կարողացան պահպանել տոսախի անտառների ոչ մեծ տարածքներ, որոնք անընդհատ ենթարկվում են թիթեռի գրոհներին:
Սոչիի ազգային պարկի գիտության գծով տնօրեն Բորիս Տունիևը պատմում է. «Ինչ ասես՝ չփորձեցինք, սակայն ոչինչ չէր օգնում այդպիսի պոպուլյացիայի դեմ: Մեր կլիմայում հրաթիթեռը տարեկան մինչև 4 սերունդ է տալիս, և դրանք այստեղ հիանալի ձմեռում են: Աշխարհում ամեն տեղ դրա դեմ պայքարում են թունաքիմիկատներով, իսկ մենք ստիպված էինք նոր բան մտածել»:
«Բնության նախարարությունում այժմ բոլորը խորհրդակցություն են անցկացնում և փնտրում են, թե ով է մեղավոր, — ասում է Բորիս Տունիևը, սակայն այն ամենն, ինչ պետք է անել, տոսախի մնացորդները հրաթիթեռին թույլ տալ ուտելն է: Դաարել մշակել ծառերը և փորձել փրկել: Թույլ տալ, որ ուտի ամբողջը և սպասել, թե երբ է սովից մահանալու: Այս տեսակը մոնոֆագ է, այսինքն՝ ուրիշ ոչինչ էլ չի կարող ուտել: Չի լինի տոսախ, չի լինի նաև հրաթիթեռ: Զուգահեռ պետք է ստեղծել սերմերի պահուստներ և փակ բուծարաններ: Մշակել դրանք թունաքիմիկատներով և աստիճանաբար վերականգնել անտառները: Սակայն դրա համար մի քանի հարյուրամյակ պետք կլինի»:
