Հաստատուն քայլերով․ Հայաստանում բենզինի գները կարող են նոր հակառեկորդ սահմանել
Հայաստանում բենզինի գները կարող են նոր հակառեկորդ սահմանել։ Երկիրը սկսում է կորոնավիրուսի համավարակի և պատերազմի հետևանքների «պտուղները քաղել»։ Նույնիսկ պաշտոնական թվերն են խոսում գրեթե բոլոր ապրանքների համատարած թանկացման մասին։ Մասնավորապես, հաղորդվում է, որ սպառողական գների ցուցիչը 2021 թ-ի սկզբից աճել է 7,8%-ով։
Այս ցուցանիշն ինքնին աննախադեպ է։ Այսպես կտրուկ և զանգվածաբար գները Հայաստանում վերջին տարիներին չէին աճել։ Դրա պատճառը հիմնականում հայկական ազգային արժույթի՝ դրամի արժեզրկումն է։ Այս գործոնն, ինչպես նաև նավթի համաշխարհային գները հայ վարորդներին ստիպում են մտավախությամբ նայել բենզալցակայանների գնացուցանակներին։
- Կրկին արտագաղթ Հայաստանից․ պատճառներն ու հնարավոր զարգացումները
- Մոսկվա՞, թե՞ Բրյուսել։ Ինչո՞ւ են Հայաստանի վարչապետին արևմտամետ գործիչ համարում
- Հայաստանը՝ 5 տարի Ռուսաստանի հովանու տակ գործող միության անդամ․ ինչ տվեց և չտվեց ԵԱՏՄ-ն
Որքա՞ն է թանկացել բենզինը
Հայաստանը միշտ ցավոտ է արձագանքում վառելիքի շուկայում համաշխարհային գների փոփոխությանը։ Գազի և նավթի սեփական պաշարների բացակայությունը երկիրը կախյալ են դարձնում Ռուսաստանից, որտեղից էլ հիմնականում ներմուծվում է վառելիքը։ Եվ եթե գազի հարցում գործում է միջկառավարական համաձայնագիր և գինը ֆիքսված է, ապա բենզինի գները պլանավորելը բացարձակ անհնար է։
Հայաստանում բենզինը սկսեց էժանանալ 2020 թ-ի գարնանը, երբ համաշխարհային տնտեսությունը վերջնականապես եկավ այն մտքին, որ կորոնավիրուսը լուրջ է և երկարատև, իսկ Ռուսաստանն ու Սաուդյան Արաբիան նավթի գների անկում հրահրեցին։ Նավթային հսկաների բանակցությունները հանգեցրին նրան, որ հայ վարորդները սկսեցին բենզին գնել մեկ լիտրը 270 դրամով։ Դրանից առաջ լիտրի արժեքը մոտ 380 դրամ էր։
Սակայն երանությունը երկար չտևեց։ 2020 թ-ի վերջին բենզինի գները սկսեցին աճել ոչ թե աստիճանաբար, այլ ցատկերով և արդեն 2021 թ-ի առաջին եռամսյակում կրկնեցին հակառեկորդը, որը երբևէ սահմանվել էր անկախության տարիներին։ Բենզինի շուկայի հիմնական խաղացողներն այսօր այն վաճառում են մեկ լիտրի դիմաց 420-430 դրամով:
Ինչո՞ւ են աճել գները
Այս հարցին նախորդ տարիներին Հայաստանի փորձագետներն ու գները կարգավորող մարմինն ավանդաբար միևնույն պատասխանն էին տալիս․ որովհետև նավթը թանկանում է։ Այժմ գլխավոր գործոնին ավելացել են ևս երկուսը․ դրամի փոխարժեքի անկումն ու ներկրման գների աճը։
Եթե 2020 թ-ի մայիսին նավթի մեկ բարելի դիմաց ներդրողները 20 դոլարից պակաս էին տալիս, այժմ գները հասնում են գրեթե 70 դոլարի։ Վերջին օրերին «սև ոսկու» գները նվազել են մինչև 64 դոլար, սակայն փորձագետները կարծում են, որ դա ժամանակավոր փոփոխություն է։
Ինչ վերաբերում է հայկական դրամին, ապա ազգային արժույթը վերջին 10 տարում այսքան զգալի արժեզրկում չէր ապրել։ Պատճառը պարզ է, դրամի վրա բացասաբար են ազդել ոչ միայն կորոնավիրուսի, այլև Արցախյան պատերազմի բացասական տնտեսական հետևանքները։ Ընդամենը մեկ տարում պետական պարտքը հարմարավետ 49 տոկոսից հասել է ՀՆԱ գրեթե 70 տոկոս մակարդակին։ Արդյունքում՝ եթե պատերազմից առաջ արտարժույթի փոխանակման կետերում մեկ դոլարի դիմաց տալիս էին 485 դրամ, ապա այժմ արդեն՝ 530 դրամ։
«Հայկական դրամի փոխարժեքի անկումն ուղղակիորեն ազդում է բոլոր ներկրվող ապրանքների, նախևառաջ՝ բենզինի գնագոյացման վրա։ Որովհետև բոլոր պայմանագրերը կնքվում են դոլարով։ Սա նոր երևույթ չէ։ Հայաստանը նախկինում էլ է բախվել նման տատանման», — նշում է ԵՄ տրանսպորտի գծով ազգային փորձագետ Արա Մարջանյանը։
Մասնագետն ուշադրություն է հրավիրում այն բանի վրա, որ Հայաստանը ճանապարհների առումով շարունակում է փակ երկիր մնալ։ Ռուսաստանից վառելիքի ներկրման միակ եղանակը Վրաստանի տարածքով երկաթուղային հաղորդակցությունն է։ Իրանն էլ կա, որտեղից հոսքեր կան, որոնք դեռևս չեն գերազանցում ռուսական առաջարկը։
Իրավիճակը կարող էր մեղմացնել Հայաստանին նավթամթերքի մատակարարման ոլորտում Ղազախստանի հետ առևտրատնտեսական համագործակցության վերաբերյալ համաձայնագիրը։ Սակայն համավարակի պատճառով Ղազախստանից ներկրում դեռևս չկա։
«Ղազախստանում կորոնավիրուսի համավարակի պատճառով բենզինի և դիզելային վառելիքի ավելցուկ է առաջացել։ Եվ այդ երկիրն այժմ զբաղվում է նոր շուկաների որոնմամբ» — ասում է փորձագետը։
Ինչո՞ւ է բենզինի շուկան Հայաստանում խնդրահարույց
Մինչև 2018 թ-ի «թավշյա հեղափոխությունը» Հայաստանում բենզինի ներկրման շուկայում մենաշնորհ էր։ Բենզինի վաճառքի 90 տոկոսը բաժին էր ընկնում երկու ընկերության։ 2018 թ-ի իշխանափոխությունից հետո ոլորտում զգալի փոփոխություններ տեղի չունեցան։
Պետեկամուտների կոմիտեի տվյալներով՝ 2019 թ-ին մատակարարման 84 տոկոսը շարունակել են իրականացնել նույն ընկերությունները։ Սակայն մրցակցություն, այնուամենայնիվ, հայտնվեց։ Շուկայում սկսեցին աշխատել նոր ընկերություններ, որոնք բենզին են ներկրում ոչ միայն Ռուսաստանից, ինչպես հեղափոխությունից առաջ էր, այլ նաև Իրանից։
2020 թ-ի ընթացքում Հայաստան է ներկրվել 475 հազար տոննա նավթամթերք, որի 70 տոկոսը բաժին է ընկնում Ռուսաստանին, 20-ից մի փոքր ավելին՝ Իրանին։ Այն պայմաններում, երբ ռուսական արտադրության վառելիքի գները համաշխարհային կոնյունկտուրայի ուղղակի ազդեցության տակ են, իրանական շուկան ավելի ու ավելի գրավիչ է դառնում հայ ներկրողների համար։
Ներկայիս պայմաններում հարց է առաջանում․ արդյո՞ք մրցակցության պայմանների խախտում է եղել։ Տնտեսական մրցակցության պաշտպանության պետական հանձնաժողովի հրապարակած հետազոտությունը ցույց է տալիս, որ շուկայի խաղացողներն իրենց բարեխիղճ են դրսևորում։ Սակայն տնտեսագետ Արմեն Ճուղուրյան կարծում է, որ հիմա էլ, այնուամենայնիվ, սպեկուլյացիաներ կատարվում են․
«Եթե բենզինի գինը բարձրանում է, տնտեսագիտությունն ասում է, որ դա պետք է կապված լինի պահանջարկի հետ։ Հայաստանում վերջին ամիսներին բենզինի պահանջարկի զգալի աճ չի գրանցվել, որը կարող էր թանկացման պատճառ դառնալ։ Նշանակում է, որ այստեղ սպեկուլյատիվ ռիսկեր և գնագոյացման սուբյեկտիվ մոտեցում կա»։
Տնտեսական մրցակցության պաշտպանության պետական հանձնաժողովը դեռ պետք է ուսումնասիրի բենզինի շուկան 2021 թ-ի հունվար-մարտ ամիսներին։ Հենց այս փուլում է գների զգալի բարձրացում նկատվել։
Արդեն այժմ մամուլում շրջանառվում է իշխանամետ գործարար Խաչատուր Սուքիասյանի անունը, որի ընկերությունն, իբր, ուզում է տեղ գրավել վառելիքի վաճառքի շուկայում դեմփինգի միջոցով, այսինքն՝ արհեստականորեն իջեցված, շուկայականից ցածր գների միջոցով։
Ինչ էլ լինի, Հայաստանում բենզինի բարձր գները հանգեցնելու են մյուս ապրանքների գների աճի։ Միաժամանակ, արդեն հիմա պարզ է, որ որևէ սահման չկա, և Հայաստանում վառելիքը կարող է նոր հակառեկորդներ սահմանել։
