Հայրության արձակուրդ. օրենքն ու իրականությունը հետխորհրդային երկրներում
Հայրության արձակուրդ
Վերջին տարիներին հաճախ է խոսվում հայրերի՝ «երեխայի խնամքի արձակուրդի» իրավունքները հավասարեցնելու անհրաժեշտության մասին, քայլեր են ձեռնարկվում օրենսդրական մակարդակով։ Տղամարդիկ, սակայն, չեն ցանկանում հայրության արձակուրդ վերցնել` տնտեսական գործոնի և այն կարծրատիպի պատճառով, թե երեխա խնամելը «տղամարդու գործ չէ»:
Իրենց ուսումնասիրությունների ընթացքում Հայաստանի, Ուկրաինայի և Մոլդովայի լրագրողներն ապացուցում են, որ չնայած հետխորհրդային երկրներում հայտարարված գենդերային հավասարությանը, մինչև երեք տարեկան երեխաների խնամքը շարունակում է ընկալվել որպես միայն իգական սեռի պարտականություն:
- «Բժիշկ, հրաշք կլինի՞». Հայաստանում մանկական քաղցկեղի հաղթահարման մասին
- Քաղաքական ճնշո՞ւմ, թե՞ կրթական կարիք․ ռուսական դպրոցները Հայաստանում
- Հայաստանում գերադասում են լռել երեխայի նկատմամբ սեռական բռնության մասին
Երեխայի խնամքի հայրության արձակուրդ․ օրենքը կա, ցանկացողներ՝ գրեթե ոչ
Հեղինակ՝ Գայանե Սարգսյան
«Ամուսինս ուժեղ տղամարդ է»
Երևանաբնակ Սոնայի ընտանիքն այն եզակիներից է, որն օգտվել է երեխայի խնամքի հայրական արձակուրդի հնարավորությունից: Սոնայի խոսքով՝ երեխայի խնամքի արձակուրդ վերցնելու խնդիրն առաջ է եկել այն ժամանակ, երբ ընտանիքը կանգնել է իր՝ աշխատանքից զրկվելու վտանգի առաջ:
«Ես աշխատում եմ մասնավոր, ամուսինս՝ պետական համակարգում: Մասնավոր ոլորտն ավելի պահանջկոտ է աշխատակցի նկատմամբ, բայց արտոնություններն ավելի քիչ են: Մյուս կողմից էլ աշխատավարձերն ավելի բարձր են, քան պետական համակարգում: Երեխայի ծնվելուց հետո եկավ մի պահ, երբ մենք ստիպված էինք քննարկել իմ աշխատատեղն ու կարիերայի աճի հնարավորությունը կորցնելու ռիսկերը: Մի քանի այլընտրանք ունեինք. վարձել դայակ կամ երեխային ուղարկել մանկական զարգացման կենտրոն: Թե՛ առաջին, թե՛ երկրորդ տարբերակները մեր պարագայում կիրառելի չէին բարձր վարճավճարների ու երեխայի փոքր տարիքի պատճառով»,- պատմում է Սոնան:
Հենց քննարկումների փուլում էլ ծնվել է երրորդ տարբերակը.
«Ամուսինս առաջարկեց, ասաց՝ ինձնից լավ ո՞վ պիտի իմ երեխային նայի: Արի ձևակերպենք երեխայի խնամքի արձակուրդ»,- հիշում է Սոնան:
Հոր՝ Արմենի կողմից երեխայի խնամքի արձակուրդի ձևակերպման հարցն աշխատատեղում առանց խոչընդոտների չի անցել: Պարզվել է՝ նույնիսկ պատասխանատու պաշտոնյաները տեղյակ չեն եղել օրենսդրական այդ դրույթի գոյության մասին, ու երեխայի հայրը ստիպված է եղել պարզաբանել, հիմնավորել ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված իր իրավունքը:
«Բոլորը, անգամ պատասխանատու պաշտոններ զբաղեցնողները սկզբնական շրջանում ամուսնուս ասում էին՝ նման բան չկա, չես կարող դիմել: Երբ ամուսինս օրենքը պարզաբանել էր, զարմացել էին, թե ՝ վա՜յ, մեզ մոտ նման բան կա՞»,- հիշում է Սոնան:
Սրան զուգահեռ Արմենի՝ երեխային խնամելու ցանկությունը բախվել է հասարակական կարծարատիպերին:
«Շրջապատի համար շատ անսովոր էր. շատերն արձագանքում էին՝ այսի՞նքն, լո՞ւրջ, դա կատակ չի՞, հիմա իսկականից ամուսինդ է երեխայի հետ տանը նստա՞ծ: Հաջորդ գլխավոր հարցադրումը սա էր՝ Հայաստանում նման բան հնարավո՞ր է։ Ոմանք էլ ամուսնուս կատակով ասում էին՝ հիմա դեկրե՞տ ես գնացել, երեխա ես խնամո՞ւմ»,- պատմում է Սոնան:
Երեխայի խնամքի ողջ պատասխանատվությունը ստանձած Արմենի համար ամենադժվարն առաջին շաբաթն է եղել, շաբաթվա ավարտին անկեղծացել է.
«Ես բոլոր մայրերի առաջ խոնարհվում եմ. դուք ո՞նց եք կարողանում երեխայի հետ տանը մնալով և՛ նրան խնամել, և՛ տունը հավաքել, և՛ ճաշ պատրաստել։ Այդ ամենը ո՞նց եք հասցնում»:
Սոնայի ու Արմենի փոքրիկն արդեն երկու տարեկան է: Այս տարիների ընթացքում ծնողները կարողացել են ոչ միայն պահպանել իրենց աշխատատեղը, այլև Սոնան ապահովել է կարիայի աճ, պաշտոնի բարձրացում և դրան զուգահեռ նաև աշխատավարձի ավելացում, որը ծառայել է ի նպաստ ընտանիքի բարեկեցության:
«Իմ աշխատանքային բոլոր հաջողությունների համար ես պարտական եմ ամուսնուս: Եթե նա իր վրա չվերցներ երեխայի խնամքն ապահովելու պատասխանատվությունը, ես չէի կարող հասնել այս նշաձողին»,- ասում է Սոնան՝ շեշտելով՝ գիտի, որ ամուսնու համար երկու տարի երեխային խնամելը հեշտ չի եղել:
«Ամուսինս ուժեղ տղամարդ է. նման քայլի կարող էր գնալ միայն ուժեղ տղամարդը: Ես միշտ ասում եմ՝ իմ ամուսինը ուժեղ մարդ է, շատ ավելի, քան այն բոլոր տղամարդիկ, ովքեր իրենց կանանց խոսքերով ու կենացներով մեծարում են, բայց մեկ անգամ կնոջն օգնած կամ երեխայի տակդիրը փոխած չկան»,- ասում է Սոնան:
Նրա տեսակետը կիսում է հոգեբան Աննա Բադալյանը․
«Շատերը մտավախություն ունեն, որ երեխայի խնամքով զբաղվելը ամոթ է տղամարդու համար, որ չի կարողացել այլ գործ գտնել ու ստիպված երեխա է պահում: Այնինչ՝ ընդհակառակը. իրականում դա խոսում է միայն այն մասին, որ այդ տղամարդն այնքան ուժեղ է, որ կարողացել է այդ փուլում իր վրա վերցնել նաև երեխայի խնամքը»:
Հայ հասարակությունը տղամարդուն ընկալում է որպես հայթայթող, ինչպես քարե դարում․ տղամարդը դրսից որս բերողն էր, կինը՝ կրակի օջախը պահողը: Շատ բան չի փոխվել: Դեռ այս մոտեցումն է գործում Հայաստանում»:
Հայրական արձակուրդ
Պետությունը կարող է կոտրել կարծրատիպերը
Փորձագետ Զարուհի Հովհաննիսյանի կարծիքով՝ հասարակական կարծրատիպերի փոփոխման համար պետական միջամտության կարիքը կա նոր կրթական ծրագրերի, մայրության դպրոցների ու համանման այլ մեթոդների ներդրման տեսքով․
«Յուրաքանչյուր քաղաքական ուժ իշխանության գալով վախենում է բարձրաձայնել, խոսել այն մոտեցումների մասին, որոնք կբերեն գենդերային կարծրատիպերի փոփոխություն հասարակության շրջանում: Ի վերջո, տղամարդիկ պետք է հավասարապես կիսեն ընտանիքում երեխաների հետ կապված հոգսերը, լինի դա խնամքի, կրթական, թե այլ բնույթի»:
Փորձագետները համակարծիք են՝ օրենքի հնարավորություններից օգտվողների թիվն ավելացնելուն միտված քայլերը պետք է սկսել իրազեկման աշխատանքներից:
«Շատ կարևոր է, որ պետությունը ջանքեր գործադրի օրենքը կիրառելու ուղղութամբ: Այսինքն՝ ջատագովի, խրախուսի գործատուներին, ներկայացնի հաջողված օրինակները և վերջապես՝ վարի վիճակագրություն: Հակառակ պարագայում, քանի դեռ որևէ վիճակագրություն չունենք, մենք ուղղակի կարող ենք համարել, որ հայաստանյան հերթական օրենքն ուղղակի մնացել է թղթի վրա»,- ասում է Զարուհի Հովհաննիսյանը:
Կարծում է՝ հանրայնացմանը զուգահեռ հաջորդ քայլը պետք է լինի պետական մակարդակով տնտեսական հիմքերի բարելավումը՝ կանանց համար:
«Հայաստանում կանայք նշանակալիորեն, անհամեմատ ավելի ցածր են վարձատրվում, որովհետև աշխատում են հենց ցածր վարձատրվող հաստիքներում: Կանայք պետք է ունենան հնարավորություն՝ ներգրավվելու բարձր վարձատրվող հաստիքներում: Դա թույլ կտա նրանց հոգալ ընտանիքի ֆինանսական կարիքները՝ ամուսնու՝ երեխայի խնամքի արձակուրդ գնալու դեպքում»,- ասում է փորձագետը:
Սոնան, ով բարձր վարձատրվող աշխատանք ունի, գտնում է, որ տղամարդկանց խրախուսելու համար պետությունը նախ պետք է վերանայի խնամքի արձակուրդի համար նախատեսված ամսավճարի չափը:
«Առհասարակ այդ գումարը շատ քիչ է թե՛ կնոջ, թե՛ տղամարդու խնամքի արձակուրդում գտնվելու պարագայում: Բայց եթե պետությունն իսկապես ուզում է, որ տղամարդիկ էլ օգտվեն երեխայի խնամքի արձակուրդից, ուրեմն թող բարի լինեն, խթանեն այդ պրոցեսը»:
Հայրիկների մասնակցության խթանմանն ուղղված քաղաքականությանը կողմ է նաև ԱԺ պատգամավոր Հերիքնազ Տիգրանյանը: Ասում է.
«Ինֆորմացիոն արշավներով, հաջողված օրինակներ ներկայացնելով ևս կարող ենք հայրիկներին խրախուսել: Նման օրինակները շատ ազդեցիկ են լինում»:
Մինչ պետությունը խրախուսող քայլեր կձեռնարկի, երեխայի երկու տարվա խնամքն ստանձնած Արմենը ոգեշնչում է սեփական օրինակով.
«Անցած երկու տարիներն ինձ համար նվեր էին ու բացառիկ հնարավորություն՝ երեխայիս հետ լինելու, նրա մեծանալը վայելելու, առաջին բառերը լսելու, առաջին քայլերը տեսնելու համար»:
Հետևեք մեզ — Facebook | Youtube | Telegram
Երկու հնարավորություն աշխատող հայրիկների համար
ՀՀ աշխատանքային օրենսգիրքը աշխատող հայրիկներին ընձեռում է երեք հնարավորություն՝ երեխայի խնամքի հարցում ներգրավվելու ու կնոջ հետ հավասար ծնողական պարտավորությունները կիսելու համար:
ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 176 հոդվածով հայրերին առաջարկվում է մինչև 2 ամիսը չգերազանցող անվճար արձակուրդ՝ կնոջ նախա- և հետծննդյան շրջանում:
Ու չնայած նրան, որ օրենքը գործում է 2005 թվականից, աշխատող հայրիկները նախընտրում են չօգտվել օրենքի այդ հնարավորությունից՝ այն համարելով ֆինանսական տեսանկյունից անհետաքրքիր:
Հատկանշական է, որ այդ հարցում հայրիկների տեսակետը կիսում են նաև օրենսդիր մարմնի ներկայացուցիչները:
«Երբ ընտանիքը համալրվում է, այն ավելի շատ ֆինանսական ու նյութական աջակցության կարիք է ունենում: Հետևաբար, տղամարդու չաշխատելու դեպքում ընտանիքի կրած ֆինանսական վնասը շատ ավելի մեծ կլինի, քան տանը մնալու ու կնոջը սատարելու օգուտը»,- նշում է Ազգային ժողովի իշխող՝ «Քաղաքացիական պայմանագիր» խմբակցության պատգամավոր, Ազգային ժողովի Աշխատանքի ու սոցիալական հարցերի հանձնաժողովի նախագահ Հերիքնազ Տիգրանյանը:
Նրա խոսքով՝ հենց այս հանգամանքը հաշվի առնելով 2020 թվականին իշխող խմբակցությունը նախաձեռնել է ու տարեվերջին ԱԺ-ն փոփոխություն է կատարել Աշխատանքային օրենսգրքում՝ աշխատող հայրիկներին հնարավորություն ընձեռելով օգտվել 5-օրյա վճարովի արձակուրդից՝ երեխայի ծնվելուց հետո մեկամսյա ժամկետում:
Իրավապաշտպան, գենդերային հարցերով փորձագետ Զարուհի Հովհաննիսյանը օրենսդրական այս փոփոխությունը որպես գենդերային հավասարությանն ուղղված քայլ ողջունելով հանդերձ, գտնում է, որ 5-օրյա ժամանակահատվածը կարճ ժամկետ է երեխայի խնամքի հարցում մորն աջակցելու համար:
«Ցանկալի կլիներ առնվազն մեկամսյա արձակուրդի հնարավորությունը, բայց կարևորն այս փուլում այն է, որ առաջին քայլն արված է»,- նշում է նա:
Հոգեբան Աննա Բադալյանի դիտարկմամբ ևս 5-օրյա ժամկետը շատ քիչ է.
«Ըստ իս, այն պետք է լինի գոնե 15 կամ 30 օրվա կտրվածքով, որպեսզի ծնողները կարողանան և՛ երեխայի խնամքն ապահովել, և՛ երեխայի մայրը կարողանա վերականգնվել ու հանգստանալ: Այս պարագայում, իհարկե, ամենաուժեղ նեցուկը պետք է լինի երեխայի հայրը, որն ունի հավասար պարտավորություններ երեխայի նկատմամբ»:
Պատգամավոր Հերիքնազ Տիգրանյանի խոսքով՝ Ազգային ժողովը հայրության վճարովի արձակուրդի համար 5-օրյա ժամկետ է ֆիքսել գործատուների համար առաջացող ծանրաբեռնվածությունը մեղմելու համար.
«Քանի որ 5-օրյա արձակուրդի ֆինանսավորումը գործատուի վրա է դրված և պետության կողմից չի փոխհատուցվում, հետևաբար, այս փուլում ողջամիտ ենք համարել այդ ժամկետի սահմանումը։ Օրենքի արդյունավետությունը գնահատելուց հետո չի բացառվում նաև ժամկետների վերանայման հնարավորությունը»:
Այս մոտեցումը ողջամիտ կթվար, եթե հոդվածը պատրաստելու ընթացքում չպարզվեր, որ 2021 թ.-ի հունվարի 1-ից ուժի մեջ մտած օրենսդրական փոփոխության արդյունավետությունը հնարավոր չէ չափել։ Բանն այն է, որ տվյալ դրույթի հետ կապված պետական կառույցների կողմից որևէ վիճակագրություն չի վարվում, որևէ կառույց կամ որևէ պաշտոնատար անձ չի տիրապետում ինֆորմացիային, թե մինչ այժմ Հայաստանում քանի՞ հայրիկ է օգտվել օրենքի այս հնարավորությունից:
«Պետական եկամուտների կոմիտեն առանձին հաշվառում չի իրականացնում, որտեղ կերևա՝ տղամարդը հայրության արձակուրդ է վերցնո՞ւմ, թե՞ պարզապես ցանկանում է հանգստանալ: Արդյունքում իրական պատկերը կորչում է։ Պետք է հայրության արձակուրդ վերցնողների մասով առանձին վիճակագրություն վարել»,- ասում է Հերիքնազ Տիգրանյանը։
Օրենքի ընդունումից մոտ երկու տարի անց նման քայլերի ձեռնարկումը պատգամավորն ուշացած չի համարում: Ասում է՝ «սրանով ինչ-որ աշխարհացունց բան չի տեղի ունեցել, և մեծ փաստագրական տվյալներ չեն խախտվել»:
Օրենսդրական փոփոխություններ միջազգային վարկանիշի համա՞ր
Իրավապաշտպան Զարուհի Հովհաննիսյանի դիտարկմամբ՝ մոտ երկու տարի գործող օրենքի մասով վիճակագրություն չունենալը խոսում է այն մասին, որ օրենսդրական տվյալ փոփոխությունն արվել է ոչ թե ներքին, այլ արտաքին պահանջներն ու ակնկալիքները բավարարելու համար․
«Ես վստահ եմ, որ օրենքի այս դրույթն ընդունվել է բացառապես միջազգային կարծիքի ձևավորման համար: Այդ իսկ պատճառով մինչ այժմ չունենք օրենքի ներդրման կարևորագույն փուլերից որևէ մեկը՝ հանրային ակտիվ քննարկումներ, իրազեկում, մոնիթորինգ։ Սա խոսում է այն մասին, որ այս դրույթի կիրառումը երկրի ներսում իշխանությանն առանձնապես չի հետաքրքրում»:
Այն, որ օրենսդրական այս փոփոխությունը նպաստել է Հայաստանի դիրքային բարելավմանը միջազգային հարթակներում, հաստատում է նաև Հերիքնազ Տիգրանյանը։ Բայց շեշտում է՝ «թեև միջազգային կտրվածքով մենք Հայաստանի հորիզոնականի բարելավում ենք ունեցել հենց այս դրույթի շնորհիվ, բայց օրենսդրական դրույթի ներդրման նպատակն ամենևին այդ բարելավումն ունենալը չի եղել»:
Խոսքը վերաբերում է Համաշխարհային բանկի «Կանայք, բիզնես և օրենսդրություն- 2022թ.» զեկույցին, որում ողջունվել են 23 երկրում, այդ թվում՝ Հայաստանում հայրության վճարովի արձակուրդի ներդրման ուղղությամբ արված օրենսդրական բարեփոխումները։
Հայրական արձակուրդ
Երրորդ հնարավորություն․ ամսական 28.600 դրամ, տարեկան մինչև 30 հայրիկ
ՀՀ օրենսդրությամբ երեխայի աշխատող ծնողներից որևէ մեկին (այդ թվում՝ աշխատող հայրիկներին) առաջարկվող երրորդ հնարավորությունը երեխայի խնամքի 3-ամյա վճարվող արձակուրդի տրամադրումն է՝ մինչև երեխայի 2 տարին լրանալը: Այս ժամանակահատվածում պետությունը տրամադրում է ամսական 28.600 դրամ: Տարիներ շարունակ գործող օրենսդրական այս ու վերոնշյալ փոփոխությունների մասին Հայաստանում քչերը գիտեն:
Իրավապաշտպան Զարուհի Հովհաննիսյանը օրենսդրական այս հնարավորությունների մասին լիարժեք ու բավարար իրազեկման բացակայությունը համարում է դիտավորություն պետության կողմից։ Ըստ նրա՝ նպատակը գործատուների կողմից հնարավոր դժգոհություններից, ինչպես նաև երկրի փխրուն քաղաքական հավասարակշռության ֆոնին գենդերային տարբեր հարցերի շուրջ շահարկումներից ու մեղադրանքներից խուսափելն է:
Պատգամավոր Հերիքնազ Տիգրանյանը, սակայն, ընդունելով, որ իրազեկման հարցում պատասխանատու ատյանները «կաղում են», հակադարձում է.
«Պետք է ճիշտ, գրագետ իրազեկման արշավ ունենալ: Չունենք, որովհետև դա անելու համար էլ է փող պետք: Հիմա էլ, եթե այդ արշավն անելու վրա շատ փող դնենք, ասելու են՝ այդ փողն այլ տեղ դնեիք»:
ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության տրամադրած տվյալների համաձայն՝ 2016 թ.-ից ուժի մեջ մտած մինչև 2 տարեկան երեխայի խնամքի արձակուրդի հնարավորությունից 2016-2022 թվականներին օգտվել է 87 աշխատող հայրիկ:
Հետաքրքրական է, որ 2016 թ․-ից ի վեր օգտվողների թիվը դանդադ աճի տեմպեր է գրանցում: Այսպես, եթե 2016 թ.-ին երեխայի խնամքի երկամյա արձակուրդից օգտվել է 8, ապա 2022 թ.-ի 9 ամիսների ընթացքում՝ 26 աշխատող հայրիկ: Ընդ որում՝ ուղիղ կեսը՝ 13-ը Երևանի բնակիչներ են: Հայաստանի ևս 6 մարզերից օգտվողների թիվը տատանվում է 1-3-ի սահմանում: 4 մարզերից ընդհանրապես օգտվողներ չեն եղել: Ինչ վերաբերում է գյուղ-քաղաք համամասնությանը, ապա հարկ է նշել, որ 26 հայրիկներից միայն երեքն են գյուղական բնակավայրերից:
Զարուհի Հովհաննիսյանի գնահատմամբ՝ երեխայի խնամքի արձակուրդից օգտվող հայրիկների փոքր թիվը պայմանավորված է մի քանի խորքային պատճառներով․
«Առաջինը. որքանո՞վ են հայրիկներն այսօր պատրաստ մանկահասակ երեխայի խնամքն ամբողջությամբ իրենց վրա վերցնել: Սա լուրջ, ծանր պատասխանատվություն է, որը ոչ բոլորը կարող են տանել։ Մյուս կարևորագույն խնդիրը հայաստանյան գենդերային կարծրատիպերն են։ Մեր երկրում հայրիկները, եթե նույնիսկ օգտվեն խնամքի արձակուրդից, չեն բարձրաձայնի դրա մասին, որովհետև կարող են պիտակավորվել հասարակության կողմից, ինչն էլ նրանց հետ է պահում թե՛ այդ հնարավորությունից օգտվելուց, թե՛ օգտվելու դեպքում այդ մասին խոսելուց»:
Հոգեբան Աննա Բադալյանի կարծիքով՝ հասարակությունն այսօր պատրաստ չէ ընդունել հոր կողմից երեխայի խնամքի արձակուրդի հնարավորությունը․
«Աշխատելով բազմաթիվ ընտանիքների հետ, ես դրական տեղաշարժ եմ տեսնում այն առումով, որ տղամարդիկ սկսել են ավելի պատրաստակամ դառնալ երեխայի խնամքի հարցում իրենց մասնակցությունն ունենալու առումով: Բայց երբ խոսքը հասնում է երեխայի խնամքի արձակուրդին, հիմնականում հնչում է հետևյալ պատասխանը՝ մենք դեռ դրան պիտի հասնենք»:
Հետևեք մեզ — Facebook | Youtube | Telegram
Հայրական արձակուրդ
ՈՒԿՐԱԻՆԱ. հայրիկները կարող են երեք տարվա ծնողական արձակուրդ վերցնել
Հեղինակ` Ալյոնա Սեմկո
Ամուսինս ասում է. «Այլևս չեմ կարողանում առանց փոքրիկի»
Ուկրաինայում 2022 թվականի փետրվարի 24-ին սկսված պատերազմը փոփոխություններ բերեց բազմաթիվ ուկրաինական ընտանիքների կյանք։ Որպես կանոն, տղամարդիկ ոտքի կանգնեցին պետության պաշտպանության համար, իսկ կանայք կենտրոնացան երեխաների անվտանգության ապահովման վրա։ Բայց եղան բացառություններ, երբ մայրիկի ու հայրիկի դերերը կատարում էր հիմնականում հայրը։
Վիկտորյա Սմիկովսկայան ծառայում է ուկրաինական բանակում։ Մինչ կինն աշխատում էր որպես բուժքույր պատերազմի թեժ կետերում, նրա ամուսինը՝ Նիկոլայը խնամում էր երկու երեխաների՝ յոթամյա Վերոնիկային և մեկուկես տարեկան Նիկոլային։
Վիկտորյան ծնվել է 1993 թվականի նոյեմբերի 19-ին Նիկոլաևի շրջանի Նովոսևաստոպոլ գյուղում (Յասինովատայա քաղաքի մոտ): Դպրոցից հետո՝ մինչև 2015 թվականի հունվար սովորել է Պերվոմայսկի բժշկական քոլեջում՝ որպես մանկաբարձուհի։ Անմիջապես նշանակվել է որպես գյուղի բուժաշխատող։ Նրա պատասխանատվության գոտում էին Նիկոլաևի շրջանի երեք գյուղեր՝ 1700 մարդ բնակչությամբ՝ Մալեևկան (որտեղ Վիկտորյան նաև ամբուլատորիայի ղեկավարն էր), Նովոսևաստոպոլը և Տատյանովկան։ Մեկ տարի աշխատելուց հետո Վիկտորյան դուստր ունեցավ, և խնամքի արձակուրդի անցավ, բայց դրանից մեկ տարի անց վերադարձավ ծառայության:
«Մայրս էր երեխային խնամում, իսկ ես ու ամուսինս շարունակեցինք աշխատել։ Աղջիկս մանկապարտեզ գնաց: Ամուսինս սկզբում աշխատում էր որպես գազի էլեկտրիկ, միաժամանակ անցնում էր ոստիկանական դասընթացներ։ Երբ աղջիկս չորս տարեկան էր, նա գնաց ծառայելու 57-րդ առանձին մոտոհրաձգային բրիգադում, իսկ ես զբաղվում էի երեխայի խնամքով։
2019 թվականի դեկտեմբերին Վիկտորյա Սմիկովսկան պայմանագիր կնքեց ու միացավ Ուկրաինայի զինված ուժերին։ Դստերը արդեն խնամում էին տատիկներն ու պապիկները։ Մեկ տարի առաջ ընտանիքը նորից համալրվեց։
«2021 թվականի մայիսի 12-ին ծնվեց մեր երկար սպասված որդին՝ Միկոլկան,- ասում է Վիկտորյան։ «Ես նրա հետ մնացի միայն հետծննդյան արձակուրդի շրջանում և երեք ամիս անց վերադարձա աշխատանքի: Իհարկե, սկզբում ամուսնուս սովորեցրի երեխային խնամել։ Նիկոլայը (հայրը) սկզբում վախենում էր երեխային գրկել և լողացնել: Իսկ հետո նա սկսեց հետաքրքրվել և արդեն իրեն մոր պես էր պահում։ Ամուսինս հիմա էլ ասում է. «Այլևս չեմ կարողանում առանց փոքրիկի»: Իսկ այն ժամանակ ես ասացի. «Գուցե դու գնաս խնամքի արձակուրդ, իսկ ես աշխատանքի»: Ես չեմ կարող հանգիստ ապրել, պետք է աշխատեմ։ Ավելին, երազում եմ ավարտել ուսումս Կիրովոգրադի թռիչքային ակադեմիայում, ընդունվել եմ անցյալ տարի։ Ինձ համար կարևոր է չկորցնել հմտություններս և զարգանալ։
Այդպես էլ որոշեցինք։
«Ռազմաճակատում բժշկից ավելի շատ օգուտ կա, քան վարորդից», — կարծում է Նիկոլայը:
Սեպտեմբերին 27-ամյա Նիկոլայ Սմիկովսկին երեք ամսական երեխայի և նախադպրոցականի հետ գնաց իր մոր հետևից՝ Լիսիչանսկ։ Ընտանիքը երկու ամսով բնակարան է վարձել։ Վիկտորիան ծառայում էր Լուգանսկի մարզում 57-րդ առանձին մոտոհրաձգային բրիգադում և մշտապես հերթապահում էր։ Երբ հրամանատարը նրան բաց թողեց, նա դիրքերից գնաց Սեւերոդոնեցկ, այնտեղից էլ ամուսինը նրան տարավ Լիսիչանսկ։ Ժամանակի ընթացքում նրանք տուն են գնել։ Բայց դա մինչև 2022 թվականի փետրվարն էր:
«Երբ սկսվեց լայնածավալ պատերազմը, մենք իրար չտեսանք չորսուկես ամիս, և հետո իմ փոքրիկ տղան ինձ ընդհանրապես չճանաչեց», — հիշում է Վիկտորյան,- երբ ես երկու շաբաթը մեկ գալիս էի, տղաս ինձ չէր մոռանում, իսկ երբ մի քանի ամիս հետո եկա, լաց եղավ։ Դա ինձ ցավ պատճառեց։ Աղջիկս հիշում ու տատիկի հետ եկեղեցում աղոթում էր ինձ համար։ Տղաս ինձ հիշեց մի քանի օր անց ու մայրիկ անվանեց: Ես հասկանում եմ, որ երեխային շփում է պետք, բայց պետք է համբերել։
Հիմա մայրիկը ծառայում է թեժ կետերում, իսկ հայրիկն ու երեխաներն ապրում են Պոկրովսկում։
«Մենք անցանք բոլոր պատվաստումները, դրանք արվում էին գրեթե ամեն ամիս»,- իր առօրյայի մասին պատմում է Նիկոլայը,- սկզբում ինձ համար դժվար էր հարմարվել փոքրիկի ռեժիմին, նա երկու ժամ էր քնում ու շատ էր ուտում։ Հիմա անընդհատ ջրի ընդհատումներ ունենք, շաբաթներով չկա։ Փողոցի թաղամասերից մեկում ջուրը տրվում է ժամով, բայց հերթերը մեծ են։ Իսկ երեխային պետք է լողացնել, խնայում ենք տակդիրները, միայն գիշերն եմ հագցնում։
Չնայած կենցաղային դժվարություններին և բնակության վայրի վտանգավոր լինելուն՝ Նիկոլայը չի պատրաստվում լքել Ուկրաինան։ Իսկ հիմա տղամարդիկ նման հնարավորություն ունեն։
Եթե ծնողներից մեկը ծառայում է, մյուսը կարող է երեխայի հետ մեկնել արտերկիր
Ուկրաինայի պետական սահմանային ծառայության մամուլի քարտուղար Անդրեյ Դեմչենկոյի խոսքով ՝ Ուկրաինայի քաղաքացիների կողմից սահմանը հատելու կանոնները սահմանված են կառավարության 1995 թվականի 27/01/1995 թիվ 57 որոշման փոփոխված տարբերակով: Այդ թվում՝ նորմերը սահմանվում են ռազմական դրության ժամանակաշրջանում։
Բանաձևի 2-6-րդ կետում, մասնավորապես, ասվում է. «Ուկրաինայի տարածքում արտակարգ կամ ռազմական դրություն մտցվելու դեպքում, բացի սույն կանոնների 2-1 և 2-2 կետերում նշված անձանցից պետական սահմանը հատելու իրավունք ունեն նաև այլ զինապարտ անձինք, որոնք զորահավաքի ընթացքում ենթակա չեն զորակոչի։
«Զորահավաքային պատրաստության և զորահավաքի մասին» օրենքի 23-րդ հոդվածը սահմանում է, որ զորահավաքի ընթացքում զորակոչի ենթակա չեն զինապարտ կանայք և տղամարդիկ, ովքեր ունեն անչափահաս երեխա (երեխաներ) և ամուսին (կին), ով զինվորական ծառայություն է իրականացնում «Մարտական հերթապահության և զինվորական ծառայության մասին» Ուկրաինայի օրենքի 2-րդ հոդվածի վեցերորդ մասով սահմանված զինվորական ծառայության տեսակներից մեկով։
Սահմանային ծառայությունում մինչև երեք տարեկան երեխաների հետ Ուկրաինայի սահմանը հատած քաղաքացիների թվի վերաբերյալ վիճակագրություն չկա։
«Մենք չենք հեռանա, քանի որ դրա համար փող է պետք, բացի այդ՝ երեխաների հետ հեռանալը դժվար է», — բացատրում է Նիկոլայը,- փորձեք երեխաների հետ անցնել 1,5-2 հազար կիլոմետր և անընդհատ սպասել հերթերի ու խցանումների մեջ: 400 կմ -ն է դժվար, իսկ ավելին` շատ ավելի դժվար է:
«Նման ընտանիք առաջին անգամ է դիմում»
Նիկոլայ Սմիկովսկին պետությունից ֆինանսական օգնություն ստանալու համար դիմում է ներկայացրել սեպտեմբերին Պոլտավայի մարզի Կրեմենչուգ քաղաքում։
«Կրեմենչուգի շրջանի աշխատանքի և սոցիալական պաշտպանության վարչության աշխատակիցների համար մեր հայտնվելը մեծ անակնկալ էր, քանի որ նման ընտանիք առաջին անգամ էր դիմում նրանց: Կնոջս փոխարեն բոլոր փաստաթղթերում իմ տվյալներն էին լրացնում։ Պաշտոնյաներին կաշկանդում էր նաև այն փաստը, որ երեխայի համար վճարումները գրանցել են հոր անունով։ Ամբողջ գործընթացը տևեց մոտ երկու շաբաթ»:
Ծնողներն առաջին անգամ օգնություն են ստացել երեխայի ծննդյան ժամանակ՝ 10320 գրիվնա, իսկ մնացած գումարը նրանց վճարվում է 36 ամսվա ընթացքում՝ ամսական 860 գրիվնա։
Ինչպե՞ս են գործում Ուկրաինայի օրենսդրության նորամուծությունները
«Մինչև երեք տարեկան երեխաների դաստիարակությունը բացառապես կնոջ պարտականությունն է»։ Այս դիրքորոշումը թեժ քննարկումներ է առաջացնում իրավաբանների միջավայրում և հասարակության մեջ։ Խորհրդային նորմերով ու կարծրատիպերով թելադրված այս պնդումը տարիների ընթացքում գաղթել է ոչ վաղ անցյալից դեպի մեր օրերը:
Մինչև բոլորովին վերջերս Ուկրաինայում միայն կանայք ունեին ծնողական արձակուրդի իրավունք՝ մինչև երեխայի երեք տարեկան դառնալը։ 2021 թվականին փոփոխություններ կատարվեցին Ուկրաինայի որոշ օրենսդրական ակտերում՝ ապահովելով երեխայի խնամքի հարցում հավասար հնարավորություններ մոր և հոր համար: Սա Ուկրաինային գենդերային հավասարության քաղաքականությանը մոտեցնելու ևս մեկ քայլ էր, չէ որ և՛ կանայք, և՛ տղամարդիկ ունեն նույն իրավունքներն ու պարտականությունները երեխաների դաստիարակության հարցում։
Ինչպե՞ս են գործում Ուկրաինայի օրենսդրության նորամուծությունները: Մեզ օգնեց այս հարցը պարզել փաստաբան, «Յուրֆեմ» իրավաբանների ասոցիացիայի անդամ, ընտանեկան բռնության կանխարգելման և դրա դեմ պայքարի փորձագետ Թաիսիա Ռուբանյակը :
1. Ուկրաինայի օրենսդրությունում «դեկրետ» կամ «տղամարդու դեկրետ» տերմին չկա:
«Արձակուրդի մասին» օրենքը նախատեսում է արձակուրդների հետևյալ տեսակները.
• ծննդաբերության արձակուրդ,
• երեխայի խնամքի արձակուրդ՝ մինչև երեխայի երեք տարին լրանալը,
• որդեգրման արձակուրդ,
• լրացուցիչ արձակուրդ երեխայի կամ չափահասի՝ ի ծնե հաշմանդամություն ունեցող անձի ծնողի համար,
• արձակուրդ երեխայի ծնվելուց հետո,
• արձակուրդ՝ առանց վարձատրության։
Երեխայի մորից բացի մինչև երեխայի երեք տարեկանը լրանալը ծնողական արձակուրդը ամբողջությամբ կամ մասամբ կարող են օգտագործել նաև հայրը, տատիկը, պապիկը, այլ հարազատներ, ովքեր իրականում խնամում են երեխային, այն անձը, ով որդեգրել կամ խնամակալության տակ է վերցրել երեխային, խնամատար ծնողներից մեկը։
2. Օգնություն, որը կարող եք ստանալ.
— հղիության և ծննդաբերության հետ կապված (բացառությամբ կին զինծառայողների).
— երեխայի ծննդյան ժամանակ;
— երեխայի որդեգրման դեպքում;
-խնամակալության տակ գտնվող երեխաների համար;
— միայնակ մայրերի հանդիսանալու համար;
— նյարդային համակարգի ծանր պերինատալ ախտահարումներով, ծանր բնածին արատներով, հազվագյուտ հիվանդություններով, ուռուցքաբանական, օնկոհեմատոլոգիական հիվանդություններ, ուղեղային կաթված, ծանր հոգեկան խանգարումներ, շաքարային դիաբետ I տիպի (ինսուլինից կախված), երիկամների սուր կամ քրոնիկ IV աստիճանի հիվանդություն ունեցող երեխաների համար, երեխայի, որը ծանր վնասվածք է ստացել, օրգանի փոխպատվաստման կարիք ունի, պալիատիվ խնամք է պահանջում, եթե երեխայի հաշմանդամությունը սահմանված չէ:
Հղիության և ծննդաբերության հետ կապված օգնությունը ստանում են բացառապես կանայք։
Նպաստի չափը կազմում է կնոջ միջին ամսական եկամտի (կրթաթոշակ, նպաստ, գործազրկության նպաստ և այլն) 100%-ը, բայց ոչ պակաս, քան աշխատունակ անձի ամսական կենսապահովման նվազագույնի 25%-ը։ Աշխատող կանանց համար նպաստի չափն այլ կերպ է հաշվարկվում։ Մասնավորապես, միջին օրական եկամուտը բազմապատկելով ծննդաբերության արձակուրդի օրացուցային օրերի քանակով, բայց ոչ պակաս, քան նման նպաստների ամսական նվազագույն չափը։
• Երեխայի ծննդյան ժամանակ օգնություն է ցուցաբերվում երեխայի ծնողներից մեկին՝ երեխայի հետ մշտապես բնակվող խնամակալին՝ նրա դաստիարակության համար անհրաժեշտ պայմաններ ստեղծելու համար։
Առաջին և յուրաքանչյուր հաջորդ երեխայի ծննդյան համար աջակցության չափը կազմում է 41280 գրիվնա: Ծնողները ստանում են միանվագ նպաստ՝ 10320 գրիվնա, իսկ մնացած մասը վճարվում է հաջորդ 36 ամիսների ընթացքում՝ հավասար մասերով (ամսական 860 գրիվնա): Այս օգնությունը կախված չէ ծնողների եկամուտներից, քանի որ դրա չափը որոշվում և հաստատվում է Ուկրաինայի Նախարարների կաբինետի 2001 թվականի դեկտեմբերի 27-ի թիվ 1751 որոշման համաձայն:
Համաձայն Զապորոժիեի շրջանային պետական վարչության բնակչության սոցիալական պաշտպանության դեպարտամենտի տվյալների (մեկ շրջանի օրինակով)` կարելի է տեսնել, որ 2018 թվականից սկսած Ուկրաինայում 60-90 կանանց համեմատ միայն մեկ տղամարդ է օգնություն ստանում երեխայի ծննդյան և մինչև երեք տարեկան երեխայի խնամքի նպաստի տեսքով։ Ավելին, ընդհանուր վիճակագրության մեջ տղամարդկանց թիվը տարեցտարի աճում է։ Օրինակ՝ եթե 2018 թ․-ին ծննդյան նպաստ ստացող 42412-ից 458-ը տղամարդիկ էին, ապա 2022 թ․-ի ընդամենը վեց ամիսների ընթացքում 23765 ստացողներից 363-ն էին տղամարդ։ Եթե 2018 թվականին մինչև երեք տարի երեխայի խնամքի նպաստ է ստացել 44452 ծնող, որից 475-ը տղամարդ, ապա 2022 թվականի վեց ամիսներին 24561 ծնողներից 404-ն են տղամարդ եղել։
Ինչպես ցույց են տալիս վիճակագրական տվյալները, Ուկրաինայում մինչև երեք տարեկան երեխաների դաստիարակությունը դեռևս բացառապես կնոջ պարտականություն է մնում, սակայն գենդերային հավասարության ուղղությամբ դանդաղ քայլեր արվում են։
3. 2021 թվականի մայիսին ընդունված փոփոխությունների շնորհիվ մինչև երեք տարեկան երեխայի խնամող տղամարդիկ ոչ պակաս դրական հնարավորություններ և իրավունքներ են ձեռք բերել։
Աշխատանքային օրենսգիրքը լրացվել է 77-3-րդ հոդվածով, ըստ որի՝ երեխայի ծննդյան ժամանակ մինչև 14 օրացուցային օր (առանց տոնական և ոչ աշխատանքային օրերի) միանվագ վճարովի արձակուրդ է տրամադրվում ոչ միայն կանանց, ինչպես նախկինում էր, այլև տղամարդկանց:
Փոփոխություններ են կատարվել նաև 179-րդ հոդվածում՝
— Երեխայի մոր կամ հոր ցանկությամբ նրանցից մեկին տրվում է խնամքի արձակուրդ՝ մինչև երեխայի երեք տարեկանը լրանալը` օրենքով սահմանված կարգով այդ ժամկետի համար նպաստի վճարմամբ:
-Ձեռնարկությունները, հիմնարկները և կազմակերպություններն իրենց միջոցներով կարող են երեխայի ծնողներից մեկին տրամադրել մասնակի վճարովի արձակուրդ և առանց վարձատրության արձակուրդ՝ ավելի երկար տևողությամբ երեխային խնամելու համար:
— Երեխայի՝ տնային խնամքի կարիք ունենալու դեպքում ծնողներից մեկին պետք է տրամադրվի չվճարվող արձակուրդ՝ բժշկական եզրակացության մեջ նշված ժամկետով, բայց ոչ ավելի, քան մինչև երեխայի վեց տարեկանը լրանալը։
«Տղամարդկանց դեկրետի» հարցը չափազանց արդիական է,- կարծում է Թաիսիա Ռուբանյակը,- շատ կարևոր է գենդերային հավասարության հավասարակշռության պահպանումը ցանկացած իրավական պետության հասարակության մեջ։ Երեխաները մեր ապագան են, մեր անկախությունը և մեր ազատ իրավական պետությունը։ Երեխաների դաստիարակությունը հավասարաչափ և՛ մոր, և՛ հոր պարտականությունն է։ Ուստի, այս համատեքստում շատ կարևոր է, որ ծնողներն ունենան աշխատանքային և սոցիալական նույն իրավունքները, հավասար հասանելիություն ունենան գործունեության բոլոր ոլորտներին:
Եթե անդրադառնանք գենդերային հավասարության թեմային, ապա տղամարդկանց և կանանց աշխատանքային հարաբերությունները շատ տարբեր են, և օրենսդրության մեջ կան բազմաթիվ խտրական նորմեր կանանց վերաբերյալ։ Օրինակ՝ աշխատավարձի զգալի տարբերությունը, հղիների և մինչև երեք տարեկան երեխաներ ունեցող կանանց գործուղումների արգելքը, ինչն ազդում է կանանց մասնագիտական ներուժի իրացման հավասար հասանելիության վրա։ Եվ նման նորմերը քիչ չեն: Հետևաբար, մինչև երեք տարեկան երեխայի խնամքի հարցում տեղի ունեցած փոփոխությունները մեծ քայլ են խտրականության հաղթահարման և հասարակության մեջ տղամարդկանց ու կանանց դերերի վերաբերյալ կարծրատիպերի վերացման ուղղությամբ, ինչպես նաև հնարավորություն են տալիս, որպեսզի կանայք իրենց մասնագիտության մեջ իրացված զգան, տղամարդիկ էլ զգան հայրության գեղեցկությունը՝ պաշտոնապես մինչև երեխայի երեք տարեկան դառնալը ծնողական արձակուրդում գտնվելիս:
Այս փոփոխությունները սկիզբն են այն ամենի, ինչ սպասվում է Ուկրաինային ապագայում։ Ըստ Թաիսիա Ռուբանյակի՝ իրավաբանների համայնքը աշխատում է Ուկրաինայի օրենքների բարելավման ուղղությամբ։ Ժամանակի ընթացքում նախատեսում են փոփոխություններ կատարել նաև երեխայի խնամքի նորմերի հետ կապված։
Ինչ վերաբերում է աշխատանքային օրենսգրքին ու հարակից փաստաթղթերին, այստեղ ամբողջական «արդիականացում» է անհրաժեշտ, քանի որ 1971 թվականից մինչ օրս բազմաթիվ փոփոխություններ են տեղի ունեցել։ Փոխվել են բուն հասարակությունն ու ամբողջ երկիրը, փոխվել են տղամարդիկ և կանայք, ինչպես նաև նրանց վերաբերմունքը կարծրատիպերի նկատմամբ:
Հետևեք մեզ — Facebook | Youtube | Telegram
Հայրական արձակուրդ
ՄՈԼԴՈՎԱ. հայրն ու մայրը կարող են կիսել ծնողական արձակուրդը
Հեղինակ` Իրինա Օդոբեսկու
Ութ ամսում հոր և դստեր հարաբերությունները էվոլյուցիա են ապրել
2019 թվականի մայիսին Վերոնիկայի և Անդրեյ Քրիստայի ընտանիքում ծնվեց Գաբրիելան՝ շագանակագույն աչքերով և մայրիկի նման հսկայական ժպիտով փոքրիկ աղջիկ։ Նա հորից ժառանգել է ալիքաձև մազերն ու այտերի վրայի փոսիկները: Մինչ հղիությունը Վերոնիկան ավելի քան մեկ տասնամյակ աշխատել է հաշվապահական հաշվառման և աուդիտի ոլորտում, Անդրեյի կարիերան ինտերիերի դիզայնի ոլորտում է:
Նրանք հստակ ծրագիր չունեին, թե ով և ինչպես է մնալու ծնողական արձակուրդում երեխային խնամելու համար։ Մեկ տարի հինգ ամիս անց Վերոնիկան մոտիվացնող աշխատավարձով գրավիչ աշխատանքի առաջարկ ստացավ, հենց այն պահին, երբ զգաց, որ շատ է տանը նստել և փոփոխության կարիք ունի։ Աշխատանքի վայրում նրան ճկուն գրաֆիկ առաջարկեցին։ Ընտանիքի համար ծնողական արձակուրդում մնալու հոր որոշումը արտասովոր չէր, հատկապես, որ Վերոնիկան մանուկ հասակում ավելի շատ ժամանակ էր անցկացրել հոր հետ, քանի որ մայրը երկարատև աշխատանք ուներ։
«Դժվար է երկար ժամանակ տանը մնալը, հատկապես գրեթե մեկ տասնամյակի աշխատանքային փորձից և շատ կարճ արձակուրդներից հետո։ Ինձ համար դժվար էր վերականգնվել, ես ուժասպառ էի անքուն գիշերներից հետո, բայց ամուսնուս աջակցությունը մեծ նշանակություն ունեցավ, և ես վերադարձա աշխատանքի, երբ աղջիկս մեկ տարեկան ութ ամսական էր»,- պատմում է Վերոնիկան:
Մյուս կողմից Անդրեյին նույնպես աշխատանքային ընդմիջում էր պետք։ Նա այժմ գտնվում է ծնողական արձակուրդում, և ընտանիքը շարունակում է նպաստ ստանալ մոր աշխատավարձի հիման վրա, որն ավելի բարձր է։
Առաջին շաբաթը երեքի համար էլ դժվար է եղել։ Գաբրիելան առավոտյան մորը փնտրել է տանը, երբ գտել է նրա կոշիկները կամ վերարկուն, սկսել է լաց լինել, բայց որոշ ժամանակ անց ամեն ինչ հանդարտվել է։ Մյուս կողմից, երբ մայրը տուն է գալիս, Գաբրիելան ողջ ժամանակն անցկացնում է նրա հետ։
«Տանը լինելու 8 ամիսների ընթացքում ես շատ ավելի մտերմացա մեր փոքրիկ աղջկա՝ Գաբրիելայի հետ: Սա փոքրիկի հետ լինելու եզակի փորձ է՝ միասին ուտել, զբոսնել, փոխել նրա տակդիրը: Ամեն ինչ ի սկզբանե բարդ ու անհայտ էր թվում, բայց երեխայի հետ անցկացրած ժամանակը միայն իր և մեր օգտին է, ամեն ինչ դրոշմված է անգիտակցաբար և գիտակցաբար ու օգնում է մեր աղջկան ներդաշնակ ու լիարժեք մեծանալ ու զարգանալ: Ես նույնիսկ ավելի սենտիմենտալ դարձա, ավելի մտերմացա դստերս հետ և ամեն անգամ ինքս ինձ համոզում եմ, որ մեր համատեղ ջանքերը կարևոր են», — ասում է Անդրեյը:
Երկու տարեկան չորս ամսականում Գաբրիելան արդեն հաճախում է պետական մանկապարտեզ։ Ծնողները պատրաստ էին նրան ուղարկել նաև մասնավոր մանկապարտեզ, քանի որ Մոլդովայի Հանրապետությունում ճգնաժամի և 2022 թվականի աշնանը 37% գնաճի պատճառով նրանք զգում են երկու ծնողների աշխատանքի կարիքը։ Մյուս կողմից, ծնողները նկատել են, որ Գաբրիելան շփվող է, և որ նա պետք է միշտ լինի խմբի մաս և ավելի շատ ժամանակ անցկացնի երեխաների հետ։
Քրիստայի ընտանիքը խաղահրապարակում և հասարակության մեջ չի հանդիպել գենդերային կարծրատիպերի։ Գաբրիելայի հայրն ասում է, որ ցերեկային ժամերին խաղահրապարակում շատ հայրեր են լինում, ինչը կարող է նշանակել, որ նրանք ծնողական արձակուրդում են: Հուսահատեցնող մտքերը եկել են այնտեղից, որտեղ չէին սպասում, այսինքն՝ մտերիմ հարազատներից։ Մոլդովական հասարակության մեջ դեռևս պահպանվում է կարծիքը, թե հայրը պետք է աշխատի, իսկ եթե նա տանը մնա երեխայի հետ, դա նշանակում է, որ «նա ոչինչ չի անում և նրան քննարկում են»։
Հոր հետ 8 ամիս տանը մնալուց հետո Գաբրիելան կապված է և՛ մոր, և՛ հոր հետ։ Վերոնիկան նկատել է, որ հայր-դուստր հարաբերությունները էվոլյուցիա են ապրել։ Նա ուրախ է, որ վերադարձել է աշխատանքի և արդեն էմոցիոնալ առումով վերականգնվել է։ Հաճույքով գնում է աշխատանքի և սիրով վերադառնում տուն:
«Ես կոնֆորմիստ չեմ: Ինձ համար կարևոր է, որ կինս ու երեխաս առողջ լինեն, ինչ էլ ասի արտաքին աշխարհը։ Վերոնիկան պետք է գնար աշխատանքի, իսկ ես մնայի տանը։ Այո, ոմանք կարծում են, որ մայրը կամ հայրը, ով տանն է մնում ծնողական արձակուրդի ժամանակ, ոչինչ չի անում։ Սա բոլորովին սխալ է, քանի որ լինելով ձեր երեխայի հետ՝ դուք նրան տալիս եք սեր, ձեր հոգատարությունը, ըմբռնումը և օգնում եք նրան բացահայտել աշխարհը։ Եվ դա այն է, ինչի համար արժե փոփոխություններ մտցնել», — ասում է Անդրեյը:
Մոլդովայի օրենսդրությունը. հնարավորությո՞ւն, թե՞ սահմանափակում
Մոլդովայի Հանրապետությունում սոցիալական համակարգը բավականին իներտ է, սակայն այն երկու էական փոփոխության է ենթարկվել ծնողական արձակուրդի առումով։ Երկու փոփոխություններն էլ ուժի մեջ են մտել 2022 թվականի աշնանը։ Մեկը հոր և մոր միջև արձակուրդը կիսելու, մյուսն էլ՝ հայրերի արձակուրդի երկարաձգման հնարավորությունն է։ 2022 թվականի սեպտեմբերի 1-ից ուժի մեջ մտած օրենսդրական նախաձեռնությունների հեղինակներն են պատգամավորներ Դեն Պերչունին և Մարինա Մորոզին։
«Օրենսդրական փոփոխությունների անհրաժեշտությունը թելադրված է այն ընտանիքների կողմից, ովքեր ճկունության կարիք ունեն, որպեսզի կարողանան կազմակերպել իրենց առօրյան այնպես, ինչպես ցանկանում են, և հետևաբար հեշտացնել իրենց կյանքը ծնողական արձակուրդի ընթացքում: Միաժամանակ օրենսդրական փոփոխություններն ուղղված են ընտանեկան կյանքում տղամարդկանց ավելի մեծ մասնակցության ապահովմանը»,— ասում է Մոլդովայի խորհրդարանի պատգամավոր, Սոցիալական պաշտպանության, առողջության և ընտանիքի հանձնաժողովի նախագահ Դեն Պերչունը։
Երեխայի խնամքի արձակուրդում գտնվող ծնողը մինչև 2022 թվականի սեպտեմբերի 1-ը կարող էր երեք տարի ժամկետով նպաստ ստանալ՝ հաշվարկված աշխատանքի վերջին 12 ամիսների ընթացքում ունեցած եկամուտների հիման վրա։ Միջինում ամսական գումարը կազմում էր մոտ 2000 լեյ (100 եվրո), իսկ կանայք արձակուրդում էին մնում երեք տարի։ Բացի այդ, նրանց զբաղվածությունը եղել և մնում է բարդ խնդիր։ Մյուս կողմից, Մոլդովայի Հանրապետությունում մանկապարտեզները քիչ են և հասանելի են միայն քաղաքներում, մեծ մասը մասնավոր է: Դրանց վճարը բարձր է՝ միջինում ամսական 5000 լեյ (250 եվրո):
Երեխաներ ունեցող ծնողներին վճարվող նպաստների մասին տվյալները հասանելի են Մոլդովայի Հանրապետության Սոցիալական ապահովագրության ազգային տան (CNAS) կայքում 2009 թվականից մինչ օրս: Տվյալներն այն մասին, թե ում է վճարվել նպաստը՝ մորը, թե հորը, մենք վեր ենք հանում ծնողական արձակուրդում մնացած անձանց ցուցակից, այն հասանելի է միայն 2021 և 2022 թվականների համար:
Տվյալները ցույց են տալիս, որ 2021 թվականին ծննդյան միանվագ նպաստ են ստացել միայն կանայք, մինչդեռ 2022 թվականին միանվագ նպաստ է ստացել նաև երկու տղամարդ։ Տվյալների վերլուծությունից ևս մեկ եզրակացություն՝ եթե նույնիսկ ծնողական արձակուրդում գտնվող ապահովագրված կանանց թիվը երեք անգամ ավելի է, միևնույն է տղամարդկանց ստացած դրամական օգնության չափը մոտ 10%-ով ավելի է։ Սա ընդգծում է Մոլդովայում տղամարդկանց և կանանց եկամուտների զգալի տարբերությունը:
Պետությանը հարկ չվճարող տղամարդկանց միայն մոտ 8%-ն է նախընտրում մնալ ծնողական արձակուրդում։ Նրանց համար ամսական նպաստը նույնպես բավականին քիչ է՝ 2021 թվականին, օրինակ, այն կազմում էր ամսական 740 լեյից (35 եվրո) մի փոքր ավելի։ Վիճակագրության համաձայն՝ երբեմն տղամարդիկ ծնողական արձակուրդ են վերցնում, երբ երկվորյակներ են ծնվում:
Որպեսզի հայրերին խրախուսեն ավելի շատ ներգրավվել իրենց երեխաների դաստիարակության գործում, այս տարի հայրության արձակուրդի ժամկետը երկարացվել է՝ երեխայի կյանքի առաջին 56 օրերից հասնելով մինչ 12 ամիս:
Ծնողական արձակուրդը կիսելու հնարավորությունը նշանակում է, որ նրանք կարող են ընտրել իրենց հարմար տարբերակը.
- Արձակուրդ մեկ տարով՝ ամսական աջակցություն աշխատավարձի 90%-ի չափով,
- Արձակուրդ 2 տարով՝ առաջին տարում ամսական աջակցություն աշխատավարձի 60%-ի, իսկ երկրորդ տարում՝ 30%-ի չափով,
- Արձակուրդ երեք տարով՝ երեխայի ծնվելուն նախորդած վերջին 12 ամիսների ընթացքում ստացած աշխատավարձի 30%-ի չափով ամսական աջակցություն։
Վերոնշյալ տարբերակները վերաբերում են այն մարդկանց, ովքեր ապահովագրված են, ուստի գումարներ են վճարել պետությանը: Չապահովագրված անձանց համար ամսական նպաստը կազմում է 1000 լեյ (50 եվրո):
Դեն Պերչունը հավելել է, որ նորամուծությունների նպատակն է մի կողմից ավելի բարձր օգուտ ապահովել, մյուս կողմից՝ ծնողներին հնարավորություն տալ ավելի արագ վերադառնալ աշխատանքի։
Երբ Մոլդովայում երեխա է ծնվում, պետությունը եզակի արտոնություն է առաջարկում ինչպես պետական բյուջեում ներդրում կատարած մարդկանց, այնպես էլ նրանց, ովքեր հարկեր չեն վճարել։ 2022 թվականի հունվարի 1-ից հետո ծնված երեխաների ծնողներին երեխայի ծննդյան ժամանակ տրվում է միանվագ նպաստ՝ յուրաքանչյուր երեխայի համար 10068 լեյ (500 եվրո): CNAS-ի տվյալներով՝ 2018-2022 թվականներին միանվագ նպաստը գրեթե կրկնապատկվել է։
Հոգեբան Աննա Կոմենդանտ. «Երեխային խնամող հոր կերպարը համեմատաբար նոր է»
Մասնագետները կարծում են, որ երեխայի խնամքի արձակուրդը ծնողների միջև կիսելը լավ է երեխայի զարգացման համար։ Հոգեբան Աննա Կոմենդանտը, սակայն, նշում է, որ որոշ հայրեր նախընտրում են ծնողական արձակուրդում լինել ֆինանսական շահութաբերությունից ելնելով։ Մոլդովայում դեռևս պահպանվում են գենդերային կարծրատիպերն ու ֆինանսական խտրականությունը աշխատավայրում: Տղամարդիկ նույն աշխատանքի համար ավելի բարձր աշխատավարձ են ստանում, քան կանայք։ Այսպիսով, երբ հայրը արձակուրդ է գնում և որոշում է երեխայի հետ մնալ տանը, ամսական նպաստի չափն ավելի բարձր է լինում։
«Երեխայի կյանքի առաջին օրերից երկու ծնողների մասնակցությունն ու ներկայությունը նրան տալիս է ավելի շատ սեր, սոցիալական մոդելներ, գործընկերության և խնամքի հավասարակշռված մոդելներ: Երեխան սովորում է, որ երկու ծնողներն էլ հավասարապես սիրում են իրեն։ Նա սովորում է ավելի շատ վարքագծային լեզուներ նրանցից յուրաքանչյուրի հետ: Նա դառնում է ավելի անկախ, քանի որ փոքր տարիքից ձեռք է բերում վստահություն, որ լինելով մի քանի մեծահասակների խնամքի/հսկողության տակ՝ կզարգացնի սոցիալական հարմարվողականության և ճկունության հմտությունները»,— բացատրում է Աննա Կոմենդանտը:
Հոգեբանը հավելում է՝ երեխային խնամող հայրը համեմատաբար նոր կերպար է։ Մյուս կողմից, հայրը վայելում է ավելի շատ կարեկցանք, աջակցություն և սոցիալական խրախուսում, մինչդեռ մայրը միշտ ստանում է պատասխանը՝ «դա իմանալը բնական է»: Հասարակության արձագանքը երեխաներին խնամող հայրերի նկատմամբ զարմանալի է կամ անպատասխան, միայն այն պատճառով, որ դա համեմատաբար նոր կերպար է:
Հետաքննությունն իրականացվել է Women Investigative Journalists Network նախագծի շրջանակներում և միջոցներով
Հետևեք մեզ — Facebook | Youtube | Telegram
Հայրական արձակուրդ
