Հայերն ու ադրբեջանցիները Թբիլիսիում․ բարեկամություն պատերազմի ժամանակ

Բաքվին և Երևանին մոտ վայրը, որտեղ հայերն ու ադրբեջանցիները կարող են ընկերություն անել, Թբիլիսին է։ Բաքվեցի Ռախիլյան այստեղ է ապրում արդեն 8 տարի, և նրա շփման շրջանակը մեծ մասամբ հայերից է բաղկացած։ Սակայն ինչպե՞ս ընկերանալ այն մարդկանց հետ, որոնց քեզ մանկուց սովորեցրել են թշնամի համարել, և ինչպե՞ս պահպանել այդ ընկերությունը նոր պատերազմի ֆոնին։ 

Ռախիլյայի դստեր անունը Լալա է, սակայն մանկական խաղահրապարակում նրան վրացական ձևով Լալի են ասում։ Նա այստեղ է ծնվել՝ Թբիլիսիում, վրացերեն ավելի լավ է խոսում, քան նրա 35-ամյա մայրը։

Ռախիլյան ամուսնու հետ Բաքվից Թբիլիսի է տեղափոխվել ամուսնանալուց գրեթե անմիջապես հետո։ Ռախիլյայի ամուսինն աշխատում է համակարգիչների վերանորոգման կենտրոնում, իսկ Ռախիլյան վաղուց որպես բուժքույր տեղավորվել է անասնաբուժական կլինիկայում։

«Նախկինում իմ ու ամուսնուս կյանքում երբեք հայ ազգի ներկայացուցիչ չի եղել․ չէ՞ որ մենք շատ փոքր էինք, երբ սկսվեց Ղարաբաղյան առաջին պատերազմը, և գրեթե բոլոր հայերը հեռացան Բաքվից [ստիպված են եղել հեռանալ Ղարաբաղյան հակամարտության սրման պատճառով — խմբ]։ Թեև իմ դասարանում մի աղջիկ կար, որի մայրը հայ էր, սակայն դրա վրա ոչ ոք չէր սևեռվում, որովհետև մեր դասարանն ընդհանրապես շատ բազմազգ էր։ Կային լեզգիներ, հրեաներ, Վրաստանի և Ղազախստանի ադրբեջանցիներ։ Բաքվում ծնված մաքուր ադրբեջանցին միայն ես էի»։ 

«Հիշում եմ, թե ինչպես պատանեկությունում՝ 16-18 տարեկանում, ես ամենայն լրջությամբ ուզում էի բանակ գնալ։ Ինձ թվում էր, որ դա շատ հասուն միտք է՝ պաշտպանել սեփական երկրի ազատությունը։ Հիմա եմ հասկանում, որ դա քարոզչության հետևանք էր։

Բոլոր մայրերի և կանանց շատ տարածված, բայց գլխավոր արտահայտությունը․ հասարակ մարդուն պատերազմ պետք չէ։ Հասարակ մարդուն կարող է թվալ, որ ինքն անպայման պետք է կռվի, սակայն հաճախ դա ընդամենը քարոզչության պտուղ է։

Այսպիսով, մեր առաջին «ծանոթ հայերը» Թբիլիսիի փոքր խանութներից մեկի տերերը դարձան։ Այնտեղ վաճառվում էր թել և ձեռագործության համար ամեն ինչ, որով ես այդ ժամանակ հետաքրքրվում էի։ Տերերը՝ կինն ու ամուսինը, շեշտադրումներից միանգամից հասկացան, որ Բաքվից ենք, ռուսերեն էինք խոսում։

Ասացին, որ ադրբեջանցի մոտ ընկերներ ունեն, որոնք վաղուց մեկնել են, բայց նրանց հետ կապը պահպանվել է։ Շատ սիրալիր զրուցեցինք, նրանք էլ խնդրեցին հաճախ խանութ այցելել, թեև մենք այդպես էլ ոչինչ չգնեցինք։ Եվ ամեն անգամ, երբ նրանց մոտ էինք գնում, մեզ գրկաբաց էին դիմավորում և հաճախ էին տարբեր խորհուրդներ տալիս՝ որպես տարիքով մարդիկ։ Եվ երբ ֆինանսական խնդիրներ ունեինք, մեզ շատ օգնեցին։

Իսկ ներկայիս հայ ընկերուհիներից շատերի հետ ծանոթացել ենք երեխաների միջոցով՝ մանկապարտեզում տոնակատարություններին կամ ծնունդներին։ Իհարկե, սկզբից նրանց որոշակի զգուշավորությամբ էի վերաբերվում, նրանց կողմից էլ էի նույն բանը զգում։

Սակայն ժամանակի ընթացքում այդ զգուշավորությունն անցավ։ Եվ ընդհանրապես, այնպես ստացվեց, որ այստեղի իմ բոլոր ընկերուհիները հայեր կամ եզդիներ են։ Մեր երեխաներն էլ են ընկերություն անում, միասին զբոսնում ենք այգիներում, միմյանց հյուր ենք կանչում և տոները նշում, թանգարան ու թատրոն ենք գնում։

Սակայն Ղարաբաղյան հակամարտության նկատմամբ վերաբերմունքս չեմ փոխել։ Երբեք չենք իմանա, թե իրականում ով էր իրավացի, ով է սանձազերծել այս պատերազմը, ինչ նախադրյալներ են եղել, որոնք են պատճառները, բայց փաստը մնում է փաստ․ ես ադրբեջանցի եմ, Ադրբեջանի քաղաքացի, որի տարածքային ամբողջականությունը խախտել է հարևանը։

Ընկերուհիներիս հետ մեր զրույցները պատերազմի մասին հանգում էին նրան, որ մեզնից յուրաքանչյուրը հույս ունի հակամարտության խաղաղ լուծման (հասկանալով, որ դա ուտոպիա է), և յուրաքանչյուրը հավատում է (և սա իրոք այդպես է), որ ժողովուրդը լիովին կարող է հարևանի հետ լեզու գտնել անգամ ընդհանուր տարածքում։

Ընդհանրապես, ես սովորաբար մարդու ասածները զտում եմ նրա մասին իմ պատկերացման մաղով։ Այսինքն՝ երբեմն այսպես է լինում․ մարդը մի բան է ասում, որն այնքան էլ գեղեցիկ չէ, հանդուրժողական չէ կամ միակողմանի է, բայց եթե ես նրան առաջին տարին չէ, որ ճանաչում եմ, կարող եմ հասկանալ, թե ինչու այդպես ասաց և հենց այդ բառերով։

Երբ սկսվեց Ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմը, ես, իհարկե, մտահոգ էի։ Բայց ոչ թե ինձ, ամուսնուս ու երեխայիս համար․ Թբիլիսիում, որքան գիտեմ, ոչ մի բախում չի եղել, ի տարբերություն Մոսկվայի և որոշ այլ քաղաքների, որտեղ հայերն ու ադրբեջանցիները ջարդեր էին կազմակերպում։

Բայց, նախ, Բաքվում ապրում են ծնողներս ու եղբայրս իր ընտանիքով։ Երկրորդ հերթին, երկու կողմից էլ ճակատ էին ուղարկվում ոչ միայն արհեստավարժ զինվորականները, այլև երիտասարդ նորակոչիկները։ Եվ բոլորի համար սիրտս ցավում էր։ Որովհետև հնարավոր չէ ափսոսալ միայն «մեր» երեխաների և չափսոսալ «օտարների» համար։ Եվ հայ ընկերուհիներս այս պատերազմը նույն կերպ էին տանում, և մեր ու նրանց շփումը նախկինի պես էր։ «Սուր անկյուններ» սկսեցին հայտնվել արդեն պատերազմի ավարտին մոտ, երբ արդեն երևում էր, թե ինչ ելք է ունենալու։

Եվ այնուամենայնիվ, որոշ ծանոթների հետ ստիպված էի շփումը դադարեցնել։ Այդ որոշման պատճառը հիմնականում վարձկանների թեման էր, որոնց «հարուստ ազերները» հնարավորություն ունեն վարձելու, և արդյունքում ամեն ինչ ավարտվում էր ցեղասպանության և խեղճ հայերի մասին խոսակցություններով, որոնց ով պատահի հալածում է։

Ես հասկանում եմ, որ կան պատմական փաստեր, որոնց հետ դժվար է վիճել, բայց դա լսելը տհաճ էր։ Թեև անձամբ ինձնից բողոքներ չկային, բայց եթե ադրբեջանցիները նրանց համար թշնամիներ են, ուրեմն՝ ես էլ եմ թշնամի։ Սակայն ադեկվատ և խաղաղասեր մարդիկ իմ շրջապատում ավելի շատ էին, ինչի համար շատ ուրախ եմ։

Ես հավատում եմ, որ, չնայած ամեն ինչին, մեր ժողովուրդների միջև հնարավոր է հաշտություն։ Բայց դա պետք է նախաձեռնեն ոչ թե հասարակ մարդիկ, այլ քաղաքական գործիչները։ Նրանք պետք է վստահ միմյանց ձեռք սեղմեն, իսկ բնակչության հիմնական զանգվածն ընդառաջ կգնա։ Մինչ այդ, իսկ այդ պահը վաղ թե ուշ գալու է, մեզ մնում է միայն մեր և մեր երեխաների մեջ դաստիարակել «ուրիշներին», որոնք մեզ նման չեն՝ տարբերվում են ազգությամբ, մաշկի գույնով, սոցիալական դիրքով, հասկանալու և ընդունելու կարողություն։

Աղջիկս վեց տարեկան է, և ես դեռ ոչինչ չեմ ասել նրան Ղարաբաղի մասին։ Բայց գիտեմ, որ ինչ-որ պահի պետք է ասեմ։ Եվ ինձ դա նույնպիսի բարդ խնդիր է թվում, ինչպես սեռական դաստիարակությունը»։

Այս պատմությունը «Հետագծեր» մեդիա նախագծի մասնիկն է: Այն պատմում է մարդկանց մասին, ում կյանքի վրա ազդեցություն են թողել Հարավային Կովկասի հակամարտությունները: Նախագծի մեջ ներգրավված են հեղինակներ և խմբագիրներ ողջ Հարավային Կովկասից, այն չի սատարում ոչ մի հակամարտության ոչ մի կողմի: Նախագիծն իրականացվում է GoGroup Media և International Alert կազմակերպությունների կողմից` Եվրամիության աջակցությամբ։