Հայաստան․ երեք կնոջ պատմություն, որոնք փրկում են իրենց բիզնեսը կորոնաավիրուսից

Գայանե Մկրտչյան

Երևան

Կորոնավիրուսի համավարակն առավելապես խոցել է զբոսաշրջության ոլորտը։ Դրա հետևանքով կորուստներ են կրում նաև սպասարկման ոլորտն ու առևտուրը։

Հայաստանի կառավարությունը աջակցության ծրագրեր է մշակել կորոնավիրուսի տնտեսական հետևանքների չեզոքացման համար։ Սակայն դրանց մեջ ոչ բոլոր ձեռներեցներն են ընդգրկվել։ Նրանք, ում չի հաջողվել ստանալ պետության աջակցությունը, փորձում են գտնել սեփական լուծումները․ փոխում են գործունեության ուղղությունը,в ծավալը, ոմանք նաև ոլորտը և բնակության վայրը։

Երեք կնոջ պատմություն, որոնք փորձում են փրկել իրենց բիզնեսը։

Սիրանույշը փոխում է ոլորտն ու բնակության վայրը

Կորոնավիրուսի պատճառով ստեղծված իրավիճակը նկարիչ, դիզայներ Սիրանույշ Նազանյանը համեմատում է անդունդի հետ, որտեղ հայտնվել է անկախ իր կամքից։ Տասնհինգ տարիների իր աշխատանքը համարում է զրոյացված։

Սիրանույշը բատիկով էր զբաղվում։ Նկարում էր շարֆերի, պայուսակների, զգեստների վրա։ Նրա աշխատանքները վաճառվում էին զբոսաշրջային կենտրոններում, ցուցահանդեսներում, մշակութային տարբեր կազմակերպություններում։

«Տուրիզմը կանգնած է, զբոսաշրջիկ չկա։ Եթե տոկոսային հարաբերությամբ նայենք, ձեռքի աշխատանքների գնորդների 90 տոկոսը շուկայում զբոսաշրջիկներն են, մնացած 10-ը՝ տեղաբնակներ։ Հիմա 90 տոկոսը չկա, տասը տոկոսն էլ ոչինչ չի գնում։ Մարդիկ փակում են իրենց խանութները, քանի որ չունեն շրջանառություն։ Ու չգիտենք, երբ կվերականգնվի», — ասում է Սիրանույշը։

Տնտեսագետ, Հայաստանի Կենտրոնական բանկի նախկին նախագահ Բագրատ Ասատրյանը նշում է, որ Հայաստանը՝ հանդիսանալով համաշխարհային տնտեսության փոքր, սակայն մի մասը, կրում է աշխարհի տարբեր երկրներում ձևավորված ճգնաժամի ազդեցությունը։

Հայաստանյան տնտեսության վրա մեծ ազդեցություն կունենա զբոսաշրջության ծավալների անկումը, որի արդյունքում արդեն «սեղմվել են» սպասարկման ոլորտը, առևտուրը։ Իսկ դրանք զբաղվածության հարց էին լուծում երկրում։

Կառավարությունը աջակցության ծրագրերի մեծ փաթեթ է մշակել կորոնավիրուսի սոցիալական ու տնտեսական հետևանքների չեզոքացման համար։ Սակայն դրանք ոչ բոլորի համար են օգտակար։

Սիրանույշ Նազանյանի խոսքով, իրեն առաջարկում են վարկեր, բայց դրանք իրեն հարկավոր չեն, քանի որ եղած ապրանքը չգիտի ինչպես սպառել․

«Հազար տեսակի փաթեթ են առաջարկում, բայց ոչ մի կետի տակ իմ գործունեությամբ չեմ մտնում։ Որոշեցի չկառչել ոչ մի բանից, միշտ էլ հույսս ինձ վրա եմ դրել։ Հիմա էլ ինքս գլուխ կհանեմ»։

Նկաչուհին մտադիր է փոխել գործունեության ոլորտը, սկսել բիոքաղցրավենիք արտադրել, օգտագործելով տատիկի բաղադրատոմսերը։ Կարծում է, շուկայում նորույթ հանդիսացող ապրանքատեսակով կարող է շահել․

«Սպառումը պետք է լինի տեղական շուկայում, այս պահին չենք կարող դրսի վրա հույս դնել։ Պետք է արտադրել այն, ինչի կարիքը մարդիկ ամեն օր ունեն։ Իսկ դա միայն սնունդն է։ Չրերով կոնֆետներ, հնդակաձավարով, փոխինձով, ցորենով քաղցրավենիք։
Հայկական նախշազարդերը կօգտագործեմ փաթեթավորման վրա։ Մտածում եմ այդ գործը սկսել սահմանային գոտում՝ Տավուշում։ Արմատներով այնտեղից եմ։ Կառավարությունը հարկային արտոնություններ է տալիս այնտեղ ձեռներեցներին։ Նաև շնորհալի կանայք ունենք, ովքեր գործազուրկ են, կօգտագործեմ այդ աշխատուժը։
Մի ժամանակ երազում էի իմ նույն նկարները խմորեղենի վրա տեսնել, երազում էի նկարչության ուսուցման կենտրոն բացել։ Այնքան երազեցի, հիմա այդ պահը եկել է։ «Նազանի» կեկսերի արտադրություն կսկսեմ՝ նկարազարդված փոքր տորթերի։ Առցանց դասերն էլ արդեն սկսել եմ»։

Հայաստանի գործատուների միության նախագահ Գագիկ Մակարյանը կարծում է, որ պետք է վերանայել կորոնավիրուսի տնտեսական հետևանքների չեզոքացման կառավարության ծրագրերը: Նրա համոզմամբ՝ կառավարությունը նախ պետք է գնահատեր այս կամ այն միջոցառման հնարավոր օգտակարությունը ՀՆԱ-ի ձևավորման համար և նոր միայն թիրախավորեր տնտեսության ոլորտները․

«Միջոցառումների փաթեթներից մեկով աջակցություն է տրամադրվում 6 ոլորտի, այդ թվում են տուրիզմը, տրանսպորտը, վերամշակումը, առողջապահությունը, սպասարկումը: Հիմա այս փաթեթով օգնություն է ստացել 70 ընկերություն։ Եթե այս թիվը բաժանում ենք ոլորտների թվին՝ 6-ի, ապա ստացվում է, որ ամեն մի ոլորտից աջակցություն է ստացել 11 ընկերություն։ Եվ սա այն դեպքում, երբ ընկերությունները հարյուրավոր են»։

Ըստ տնտեսագետի, մեկ այլ ծրագրով էլ օգնություն է նախատեսվում 80 հազար տնտեսվարողի, որոնցից 24 հազարը փոքր և միջին ձեռնարկություններ են։ Նրանցից աջակցություն է ստացել մոտավորապես 300 ընկերություն, այսինքն արդյունավետությունը դեռ 1 տոկոսից ցածր է:

Սակայն վարչապետն, ընդհանուր առմամբ, գոհ է հակաճգնաժամային ծրագրերից։ Իր վերջին մամուլի ասուլիսին Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարել է․

«Այդ ծրագրերի շրջանակում մայիսի 16-ի դրությամբ բաշխվել է 84,4 մլրդ դրամ, որից օգտվել է 48,4 հազար իրավաբանական անձ և մոտ 1,1 մլն ֆիզիկական անձ»։

Մարգարիտան էկոպայուսակները փոխարինում է բժշկական դիմակներով ու հագուստով

Մարգարիտա Ստեփանյանին թավշյա հեղափոխության օրերին ճանաչեցին բողոքի ակցիաների բոլոր մասնակիցները։ Իր կարի մեքենայով Երևանի գլխավոր հրապարակում նա դրոշներ էր կարում և բաժանում մարդկանց։

2019 թվականին «Վորլդ Վիժն Հայաստան» միջազգային բարեգործական կազմակերպության դրամաշնորհային ծրագրի շնորհիվ է սկսել իր ձեռնարկատիրական գործունեությունը։ Էկոպայուսակների արտադրության է հիմնել՝ վրան հայկական պատկերներով։

Նոր ոտքի կանգնող բիզնեսին հարվածեց կորոնավիրուսի հետևանքով ստեղծված իրավիճակը։

«Նոր ենք սկսել, բայց մնացածի պես տուժել ենք։ Պատվերները կասեցվել են, համագործակցության պայմանագրերը՝ չեղարկվել։ Մենք միկրոձեռնարկություն ենք, բայց չենք փակվել, մինչդեռ խոշորներից շատերը դադարեցրել են գործունեությունը։ Մեզ տրված ոչ մի հնարավորություն չկա, բայց մենք շարունակում ենք աշխատել։ Տարածքը հանձնել ենք, աշխատում ենք տներից», — ասում է ձեռներեցը։

Հայաստանի գործատուների միության նախագահ Գագիկ Մակարյանի դիտարկմամբ, ամենախոցելի վիճակում միկրոբիզնեսն է․

«Միկրոբիզնեսի մեծ մասը կսնանկանա, կդառնա ուղղակի աղքատ: Առանց այդ էլ, դեռ նախորդ տարվա ցուցանիշներով, եկամտաբերության առումով լավ վիճակում չէին: Ենթադրենք, միկրոբիզնեսի թիվը երկրում կազմում է մոտ 40-50 հազար։ Եթե նրանց նույնիսկ 10 տոկոսը սնանկանա, կնշանակի 5000 ընտանիք կաղքատանա»:

Սակայն Մարգարիտա Ստեփանյանի հինգ հոգանոց աշխատանքային թիմը փորձում է հաղթահարել ճգնաժամը։ Փոխել են ուղղությունը, սկսել են բժշկական դիմակներ և արտահագուստ արտադրել։

«Համավարակի հենց առաջին օրերից հասկացա, որ դիմակների պակաս կա՝ ու սկսեցինք։ Երբ նոր էինք փոխում մեր գործի բնույթը, կտորի ու այլ նյութերի պակաս կար, խանութները փակ էին։ Բարեբախտաբար, մի խանութ նյութեր տրամադրեց։ Բժշկական համազգեստի նմուշներ ենք ուղարկել տարբեր կազմակերպությունների, ֆեյսբուքյան էջերում տարածել, որ մարդիկ տեղյակ լինեն՝ կարող ենք կարել նման հանդերձանք։
Մարդկանց չեմ հեռացրել աշխատանքից, հնարավորություն եմ տվել ճգնաժամի ընթացքում աշխատել, գումար վաստակել, որ նաև բիզնեսը կայուն պահեմ։ Դժվարությամբ եմ հասել այս ամենին, պայքարել եմ, չեմ կարող դուռը փակել ու ասել․ճգնաժամ է, վերջ, մենք էլ չենք աշխատում»,- ասում է Մարգարիտան։

Ռուզաննայի ընկերությունը դրսի շուկան փոխում է ներքինով

Արդեն 5 տարի շուկայում օրգանական թեյերի արտադրությամբ զբաղվող «Դարման» ընկերությունը դադարեցրել է թեյերի արտահանումը դեպի եվրոպական շուկա։

Ընկերության համահիմնադիր, նախագծերի և վաճառքների գծով կառավարիչ Ռուզաննա Քարտաշյանն ասում է, ընկերությունը հասել էր այն փուլին, որ պատրաստվում էր կտրուկ մեծացնել արտահանման ծավալները։ Եկել էր միանգամից մի քանի եվրոպական երկիր մուտք գործելու պահը։

«Մեր թեյերի առաջին խմբաքանակն արդեն ֆրանսիական շուկայում էր, ու պետք է դռներ բացեր նոր խմբաքանակների համար, աճ էինք պլանավորում, բայց լրիվ կանգ առանք», — ասում է Ռուզաննան։

«Դարմանը» գտնվում է Տավուշ սահմամամերձ մարզում։ Արտադրում է շուրջ տասհինգ տեսակի առողջարար թեյեր։ Աշխատակիցները յոթն են, բայց սեզոնային՝ բույսերը հավաքելու շրջանում, նրանց թիվը քսանից ավելի է դառնում։

Այս պահին ընկերությունն անցել է առցանց վաճառքի տարբերակին, որոշ քանակով արտահանում է կատարում, մասնավորապես, ռուսական շուկա։ Այստեղ «Դարմանը» վաղուց է մուտք գործել։ Ռուզաննայի խոսքով, փորձում էին արդեն ավելի ակտիվանալ, սակայն ռուբլու արժեզրկումը մեծ վնաս հասցրեց ընկերությանը։

Տնտեսագետ Բագրատ Ասատրյանը նշում է, որ Հայաստանի տնտեսվարողների համար արտահանման պայմանները դեպի Ռուսաստան էլի են դժվարանալու։ Ռուսական ռուբլու արժեզրկումն արդեն ավելի քան 20%-ով նվազեցրել է հայ արտադրողների եկամուտները, դարձրել է արտահանվող ապրանքները ոչ մրցակցային․

«Եվ դժվար է ասել, թե ինչքան կտևեն այս գործընթացները, ինչ կկատարվի նավթի շուկայում, որի գնի հետ ուղղակի փոխկապակցված է ռուսական ռուբլին։

Ռուսաստանը Հայաստանի ամենախոշոր առևտրային գործընկերն է, այդ թվում արտահանման առումով։ Այնտեղ տնտեսական վիճակի վատթարացումը հանգեցնելու է սոցիալական խնդիրների առաջացմանը, բնակչության գնողունակության և պահանջարկի անկմանը, այդ թվում հայկական ապրանքների նկատմամբ»։

Ստեղծված իրավիճակը «Դարմանում» ևս օգտագործում են «ռեսթարթի» համար։

«Ներդրումային, բրենդավորման աշխատանքներ ենք անում, որ հենց հնարավարությունները բացվեն, միանգամից անցնենք գործի։ Նոր շուկաներ ենք փնտրում, փոխում գնային քաղաքականությունը։
Արտադրական տարածքին կից գործում է թեյատուն։ Ձախողված զբոսաշրջային տարին փորձելու ենք հաղթահարել որպես թիրախ օգտագործելով տեղական շուկան։ Հիմա մարդիկ հոգնել են քաղաքային կյանքից և փորձում են դուրս գալ դեպի բնություն։ Մենք թիրախավորում էինք դրսի զբոսաշրջիկներին, հիմա հենց տեղացիներին ենք առաջարկելու թեյախմություն։ Եվ սկսած արտադրական պրոցեսից։
Փաթեթով կառաջարկվի այցելել հավաքի վայրեր՝ սարեր, անտառներ, ինքնուրույն հավաքել խոտաբույսերը։ Զբոսաշրջիկը կկարողանա է իր փունջը պատրաստել։ Նա ականատեսն ու մասնակիցը կլինի արտադրական ողջ շղթայի՝ որտեղից է սկսում և ուր է հասնում», — ասում է Ռուզաննան։

This project is funded through the Democracy Commission Small Grants Program, U.S. Embassy Tbilisi. The contents of this publication are those of the Author(s) and do not necessarily represent the views of the Department of State.