Ադրբեջանի հետ սահմանին տեղի ունեցած հուլիսյան բախումների հետքերով՝ քաղաքական հետևություններ և տնտեսական հաշվարկներ Հայաստանում

Հայաստանում ամփոփվել են հայ–ադրբեջանական սահմանին հուլիսյան բախումների հետևանքներն ու հաշվարկել վնասները, որոնք սրացման օրերին հասցվել են Տավուշի շրջանին։

Երկու երկրների սահմանին բախումը սկսվել է հուլիսի 12–ին՝ հրետանու և անօդաչու թռչող սարքերի կիրառմամբ։ Այս սրացումն ամենալուրջն են համարում 1990-ականներից ի վեր, երբ սկսվել է ղարաբաղյան պատերազմը։ 

Հուլիսի 12–16–ն ընկած ժամանակահատվածում զոհվել է ոչ պակաս, քան 17 մարդ։ Ադրբեջանական կողմից հաղորդվում է 13 մարդու մահվան մասին։ Հայկական կողմից սրացման ժամանակ զոհվել է չորս զինծառայող, հուլիսի 23–ին՝ ևս մեկը, ով ծանր վիրավորվել էր հուլիսի 14–ին։ Այժմ սահմանին հարաբերական անդորր է, որը հաստատվել է հուլիսի 17–ին։

Հայաստանի վարչապետը հուլիսի 23–ին ամփոփել է սրացման քաղաքական արդյունքները։ Նիկոլ Փաշինյանի հայտարարությունները կարելի է դիտարկել որպես մոտ ապագայում անվտանգության հարցերի վերաբերյալ երկրի ռազմավարություն։

Նրա հիմնական միտքն այն է, որ Հայաստանի նկատմամբ ռազմական առավելության մասին ադրբեջանական միֆը ցրվել է, հետևաբար՝ հայկական կողմին չի կարելի է ուժի դիրքերից որևէ բան թելադրել։

Վարչապետի հայտարարության, ինչպես նաև սահմանամերձ գոտու վերականգնման զարգացման պլանների բոլոր մանրամասները։

● Ի՞նչ է կատարվել Ադրբեջանի և Հայաստանի սահմանին, և որո՞նք են հետևանքները։ Երկու րոպեանոց տեսանյութում

● Գյուղ, որից սկսվում է Հայաստանը։ Լուսանկարներ և տեսանյութ

● Նոր ֆաբրիկան որպես Ադրբեջանին սահմանակից հայկական գյուղում գործազրկությունը հաղթահարելու փորձ

Հայակական կողմը հաղթել է և հետևություններ արել

Հայաստանի վարչապետը բացահայտ հայտարարել է, որ հայկական կողմը հաղթանակած է իրեն համարում վերջին սրացման արդյունքում։ Սակայն միաժամանակ Նիկոլ Փաշինյանը հետևություններ է արել, որոնք ներկայացրեց նախարարների կաբինետին և երկրի բոլոր բնակիչներին կառավարության նիստի ընթացքում, որն, ինչպես միշտ, ուղիղ միացմամբ հեռարձակվում էր։ 

«Ադրբեջանական այն միֆը, թե նրա բանակը կարող է հաղթել հայկական բանակին, և, հետևաբար, Հայաստանը և Արցախը պետք է զիջումների գնան, հօդս ցնդեց», — հայտարարել է վարչապետը։

Հետևաբար՝ Փաշինյանը կարծում է, որ Ադրբեջանը պետք է հանրային կերպով հրաժարվի ուժի կիրառումից և դադարեցնի հակահայկական հռետորաբանությունը։

Ընդ որում, ադրբեջանական գրոհների արդյունքում, ըստ կառավարության ղեկավարի, Հայաստանն ավելի քան ամրապնդել է իր դիրքերն առաջնագծում, իսկ «ադրբեջանական կողմը կրել է բազմաթիվ կորուստներ»․

«Այդ թվում սպառազինության և ռազմական տեխնիկայի, ներառյալ գերժամանակակից տեխնիկայի, ինչը հայկական ռազմական ուժի, մտքի և ռազմարդյունաբերական համալիրի ակնհայտ հաղթանակն էր։ Շատ ավելի ուժեղ էր հակառակորդին հասցված բարոյահոգեբանական հարվածը»։

Անդրադառնալով ղարաբաղյան խնդրին, որի շուրջ հակամարտում են Հայաստանն ու Ադրբդջանը, վարչապետը կրկին հայտարարել է, որ Լեռնային Ղարաբաղը պետք բանակցությունների լիիրավ կողմ դառնա, ինչին կտրականապես դեմ է Ադրբեջանը։

Ընդ որում, Փաշինյանը խոսում է հիմա Հայաստանի և Լեռնային Ղարաբաղի ընդհանուր անվտանգության համակարգի էլ ավելի ամրապնդման անհրաժեշտության մասին։ Եվ նա վերահաստատել է Հայաստանի դիրքորոշումն Ադրբեջանի հետ բանակցությունները ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների հետ համագործակցութամբ շարունակելու վերաբերյալ։

Նա հիշեցրել է, որ 2016 թ–ից Ադրբեջանն արդեն երկրորդ անգամ է ռազմական սադրանքների գնում՝ անտեսելով բանակցային գործընթացն ու սրացումներից խուսափելու Մինսկի խմբի կոչը․

«Ադրբեջանի այն մոտեցումը, որ բանակցությունները պատերազմի շարունակությունն են և դրանց նպատակը բանակցային սեղանի շուրջ ռազմական խնդիրներ լուծելն է, իմաստազրկում են բանակցային ողջ գործընթացը: Բանակցություններն իմաստ ունեն եթե Ադրբեջանը պատրաստ է հետ կանգնել իր մաքսիմալիստական մոտեցումից և պատրաստ է փոխզիջման: Առանց որևէ սահմանափակման Արցախի ժողովրդի ինքնորոշման իրավունքի ճանաչումը, Հայաստանի և Արցախի բնակչության անվտանգությունը չեն կարող զիջվել որևէ պարագայում»։

Փաշինյանը խոսել է նաև սահմանին մշտական միջազգային մոնիթորինգ իրականացնելու և ստուգողական մեխանիզմների ներդնելու անհրաժետության մասին, որոնք կարձանագրեն, թե երբ և որ կողմն է խախտել հրադադարի ռեժիմը։

Որպես սահմանային միջադեպերի կանխարգելման արդյունավետ գործիք նա նշել է նաև տեղում զինված ուժերի միջև ուղիղ կապը։

Վարչապետն առանձնահատուկ ուշադրություն է դարձրել սրացման օրերին տուժած քաղաքացիական բնակչության խնդիրներին․ 

«Արդեն երրորդ տասնամյակը ձգվող հակամարտությունը լուրջ վնաս է հասցնում Հայաստանի սահմանամերձ բնակավայրերին և Արցախում ապրող մարդկանց և խախտում է նրանց քաղաքական, տնտեսական, բնապահպանական, տեղաշարժի և այլ իրավունքները: Այն մոտեցումը, որ այդ իրավունքները կարող են իրացվել միայն հակամարտության կարգավորումից հետո, ընդունելի չէ: Հակամարտության գոտում ապրող մարդկանց խնդիրները պետք է դառնան բանակցային օրակարգի առաջնային մաս»։

Սահմանամերձ գյուղերի վերականգնում

Մարտական գործողությունների ժամանակ, ըստ նախնական գնահատականների, Հայաստանի Տավուշի մարզին 150 մլն դրամի վնաս է հասցվել։

Տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարար Սուրեն Պապիկյանը հայտարարել է, որ սահմանին լարված իրավիճակի պատճառով պետք է բյուջետային միջոցների վերաբաշխման մասին որոշում կայացնել և Տավուշի մարզպետարանին գումար փոխանցել․

«Առաջարկվում է հրատապության կարգով 25 մլն դրամ տրամադրել  Տավուշի մարզպետարանին և գույքագրման աշխատանքային խմբի վեր հանած արդյունքների հիման վրա հնարավորություն ստեղծել արագ վերականգնել հասցված վնասը։ Առաջարկվում է գումարի մի մասը կանխավճարով հատկացնել՝ աշխատանքները շուտափույթ սկսելու համար, մինչև ամբողջական գնահատումը կկատարվի»։

Սակայն կառավարությունը հայտարարում է մարզում ավելի լայնամասշտաբ միջոցառումներ կազմակերպելու մտադրության մասին։

«Կառավարության նախորդ նիստի դռնփակ հատվածում մենք քննարկում ունեցանք․․․ և եկանք այն եզրակացության, որ սահմանապահ գյուղերում վարվող քաղաքականության հայեցակարգային փոփոխություն պետք է իրականացնենք: Ընդհանուր առմամբ կա կոնտեքստ, որ այդ գյուղերը, միևնույնն է, գտնվում են գնդակոծման ուղիղ նշանառության տակ, և հետևաբար այնտեղ տեղի ունեցող վերականգման աշխատանքներն արվում էին մի փոքր այս տրամաբանությամբ: Մենք պետք է ունենանք այդ գյուղերի, բնակավայրերի զարգացման կոնկրետ քաղաքականություն, կոնկրետ ռազմավարություն։ Սահմանապահ գյուղերում ոչ թե Հայաստանն ավարտվում է, այլ սահմանապահ գյուղերից է սկսվում Հայաստանն», — ասել է վարչապետը։

Հուլիսի 12-16–ը տեղի ունեցած մարտական գործողությունների ընթացքում Բերդ քաղաքում և սահմանամերձ գյուղերում վնասվել են բնակելի տներ և ձեռնարկություններ։ Գնդակոծությունից ամենաշատը տուժել են Ներքին Կարմիրաղբյուր և Չինարի գյուղերի տները։

Այդ կառույցներն, ըստ Քաղաքաշինության պետական կոմիտեի ղեկավարի տեղակալ Արմեն Գուլարյանի՝ կապամոնտաժվեն։ Նոր տներ կկառուցվեն ավելի անվտանգ վայրում պետական միջոցներով։