Հայաստան-Ադրբեջան․ խաղաղության պայմանագրի ստորագրում՝ չնայած տարաձայնություններին

Հայաստան-Ադրբեջան խաղաղության պայմանագիր

Երևանում և Բաքվում ակտիվորեն քննարկվում է Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղության պայմանագրի հնարավոր ստորագրումը, կամ, առնվազն, բանակցությունների մեկնարկն ու սկզբունքների քննարկումը։ Բաքուն հինգ կետ է հրապարակել, որոնք պետք է ներառվեն երկրների միջև հարաբերությունների հաստատման մասին փաստաթղթում։ Ինչպես ադրբեջանական կողմից առաջարկները ստանալուց առաջ, այնպես էլ դրանից հետո Հայաստանի արտգործնախարարությունը հայտարարել է, որ առաջարկում է այդ բանակցություններն անցկացնել ԵԱՀԿ ՄԻնսկի խմբի համանախագահների միջնորդությամբ։

Խաղաղության պայմանագրի ստորագրման մասին խոսակցություններն ընթանում են Արցախում ծայրահեղ լարված և Հայաստանի սահմանին կայուն լարված իրավիճակի ֆոնին։ Հայաստանի արտգործնախարարն արդեն հայտարարել է, որ Բաքվի ներկայացրած կետերն «ամբողջությամբ չեն արտացոլում առկա խնդիրների ողջ օրակարգը»։

Բոլոր մանրամասները, որոնք այս պահին հայտնի են Հայաստան-Ադրբեջան խաղաղության պայմանագրի ստորագրման մասին, ինչպես նաև փորձագիտական կարծիքներ Երևանից և Բաքվից։

• Ադրբեջանի նոր ռազմական գործողությունն Արցախո՞ւմ։ Փորձագիտական կարծիք իրավիճակի մասին
• «Եռակողմ հայտարարության պայմանների կատարման պարտադրանք»․ Բաքվի փորձագետներն՝ Արցախում ստեղծված իրավիճակի մասին
• Հայ-ադրբեջանական սրացում․ բոլոր մանրամասները՝ երկու կողմից

Հայաստանի և Ադրբեջանի ԱԳՆ-ների հայտարարությունները

Մարտի 11-ին Հայաստանի ԱԳՆ-ն հաստատել է Ադրբեջանի հետ խաղաղության պայմանագրի ստորագրման գործընթաց սկսելու պատրաստակամությունը։ Այդ նույն հայտարարությունում ասված է, որ Հայաստանն առաջիկայում, թերևս, կդիմի ԵԱՀԿ ՄԽ միջնորդներին՝ Ադրբեջանի հետ խաղաղության բանակցություններ նախաձեռնելու հարցով: Դա փաստարկվում էր նրանով, որ համաձայանգրի ստորագրմանը պետք է նախորդի բանակցային գործընթաց, սակայն կողմերը՝ «երկու երկրները ուղիղ բանակցությունների հարուստ փորձ չունեն»։

Ի պատասխան՝ մարտի 14-ին Բաքուն հրապարակել է 5 հիմնարար սկզբունք, որոնց, ըստ ադրբեջանական առաջարկի, կողմերը պետք է հետևեն հարաբերությունների հաստատման համար․

• միմյանց ինքնիշխանության, տարածքային ամբողջականության, պետական սահմանների անխախտելիության և քաղաքական անկախության փոխադարձ ճանաչում,
• միմյանց նկատմամբ տարածքային հավակնությունների բացակայության հաստատում պետությունների կողմից և ապագայում նման հավակնություններ չներկայացնելու իրավաբանական պարտավորության ստանձնում,
• հրաժարում միջազգային հարաբերություններում միմյանց ուղղված անվտանգության սպառնալիքներից, քաղաքական անկախության և տարածքային ամբողջականության դեմ սպառնալիքի և ուժի կիրառումից, ինչպես նաև այլ հանգամանքներից, որոնք չեն համապատասխանում ՄԱԿ Կանոնադրության նպատակներին,
• պետական սահմանի սահմանազատում և սահմանագծում, դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատում,
• տրանսպորտային կապի և ճանապարհների բացում, մնացած համապատասխան կոմունիկացիաների և փոխադարձ հետաքրքրություն ներկայացնող այլ ոլորտներում համագործակցության կարգավորում։

Այն բանից հետո, երբ Ադրբեջանը ներկայացրել է իր տեսլականը, Հայաստանի ԱԳՆ-ն հետևյալ հայտարարությունն է արել․

«Հայաստանի Հանրապետությունը պատասխանել է Ադրբեջանի Հանրապետության կողմից փոխանցված առաջարկներին և ՄԱԿ կանոնադրության, Քաղաքական և քաղաքացիական իրավունքների միջազգային դաշնագրի և Հելսինկիի Եզրափակիչ ակտի հիման վրա Հայաստանի Հանրապետության և Ադրբեջանի Հանրապետության միջև խաղաղության պայմանագրի կնքման նպատակով բանակցություններ կազմակերպելու համար դիմել է ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահությանը»։

Այլ մանրամասներ պաշտոնական Երևանը չի հրապարակել։ Հստակություն չկա նաև այն հարցում, թե արդյոք հայկական կողմն ընդունել կամ մերժել է Բաքվի առաջարկները։

Տեղեկություններ Երևանից

Ադրբեջանի հետ խաղաղության համաձայնագրի ստորագրման շուրջ քննարկումների ակտիվացումը տեղի է ունենում Արցախում ստեղծված արտակարգ իրավիճակի ֆոնին, որտեղ վնասվել է գազատարը, և խաղաղ բնակչությունը հումանիտար աղետի եզրին է հայտնվել։ Հայկական կողմը հաղորդում է, որ վնասվել է գազատարի այն հատվածը, որն Արցախյան երկրորդ պատերազմից հետո գտնվում է Ադրբեջանի վերահսկողության տակ անցած տարածքում։ Արդեն մեկ շաբաթից ավելի ադրբեջանական կողմը թույլ չի տալիս մոտենալ դրան և վերականգնողական աշխատանքներ իրականացնել։ Իսկ Արցախում ցրտեր են, բնակչությունը չի կարողանում ջեռուցել տները գազով, հացի գործարանները չեն կարողանում աշխատել։

Այս առնչությամբ հայկական կողմը բանակցություններ է վարում ռուս խաղաղապահների միջոցով։ Բացի այդ, Հայաստանի իշխանությունն ակտիվորեն շփվում է միջազգային գործընկերների հետ։ Հայաստանի ԱԳՆ-ում հանդիպումներ են անցկացվել Հայաստանում հավատարմագրված դիվանագիտական առաքելությունների և միջազգային կազմակերպությունների ներկայացուցիչների հետ․ «օտարերկրյա դիվանագետներն իրազեկվել են Ադրբեջանի գործողությունների մասին, որոնք ուղղված են Արցախում հումանիտար ճգնաժամի առաջացմանը»։

Հայաստանի վարչապետն իրավիճակը ներկայացրել է Հարավային Կովկասում Եվրամիության հատուկ ներկայացուցչին, որն այցով Երևանում է։ Տոյվո Կլաարը Թվիթերի իր էջում գրել է, որ տարածաշրջան է ժամանել, քանի որ «միջազգային իրավիճակն ավելի լարված է դարձել», և այս առթիվ Եվրամիությունն ավելի քան երբևէ սատարում է խաղաղության հաստատմանը Հարավային Կովկասում։

Նիկոլ Փաշինյանն Արցախի և տարածաշրջանի շուրջ սրացման մասին խոսել է ԱՄՆ պետքարտուղար Էնթոնի Բլինքենի հետ։ Հեռախոսազրույցի ընթացքում, ինչպես հաղորդում է կառավարության մամուլի ծառայությունը, կողմերը խոսել են․

• տարածաշրջանում խաղաղության և կայունության պահպանման կարևորության,
• ԵՀԱԿ Մինսկի խմբի համանախագահության շրջանակում Ղարաբաղյան հակամարտության համապարփակ կարգավորման անհրաժեշտության մասին, ինչը կնպաստի նաև Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղության հաստատմանը։

Նույն բովանդակության զրույց է տեղի ունեցել նաև Նիկոլ Փաշինյանի և Կանադայի վարչապետ Ջասթին Թրյուդոյի միջև։

«Բանակցությունները պետք է առանց նախապայմանների անցկացվեն»

Հայաստանի արտգործնախարար Արարատ Միրզոյանը մեկնաբանել է Ադրբեջանի հետ համաձայնագրի ստորագրման շուրջ ստեղծված իրավիճակը։ Նա ընդգծել է, որ բանակցությունները պետք է անցկացվեն առանց նախապայմանների․

«Ինչ վերաբերում է բուն առաջարկներին, ապա երկու երկրներն, ըստ էության, դեռևս 1991 թվականի դեկտեմբերի 8-ին համատեղ ստորագրելով «Անկախ պետությունների համագործակցության ստեղծման մասին» համաձայնագիրը, արդեն իսկ ճանաչել են միմյանց տարածքային ամբողջականությունը և ընդունել են, որ չունեն միմյանց նկատմամբ տարածքային պահանջներ։

Հարկ է նկատել նաև, որ առաջարկում նշված կետերն ամբողջությամբ չեն արտացոլում առկա խնդիրների ողջ օրակարգը։ Հայկական կողմի համար սկզբունքային և հիմնարար է, որ հստակ երաշխավորվեն արցախահայության իրավունքները և ազատությունները, վերջնականապես հստակեցվի Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակը։ Մեզ համար ԼՂ հիմնախնդիրը տարածքային հարց չէ, այլ իրավունքների»։

Երկու երկրների սահմանների դելիմիտացիայի և դեմարկացիայի գործընթացի, ինչպես նաև տարածաշրջանում ճանապարհների բացման վերաբերյալ Ադրբեջանի առաջարկների մասին խոսելիս նախարարն ընդգծել է․

• Հայաստանը հետևողական է վարչապետ Փաշինյանի և Ռուսաստանի ու Ադրբեջանի նախագահների ստորագրած եռակողմ հայտարարություններով ամրագրված պայմանավորվածությունները կյանքի կոչելու հարցում,
•  Երկիրը հանդես է եկել այդ պայմանավորվածությունները կյանքի կոչելու համալիր առաջարկներով, մասնավորապես՝ խոսքը գնում է զորքերի հայելային հետքաշման և միջազգային մոնիթորինգի մեխանիզմի ներդրման մասին, որոնք ադրբեջանական կողմը մերժել է։

«Հայաստանը երբեք տարածքային պահանջներ չի ունեցել Ադրբեջանի նկատմամբ»

Ինչ վերաբերում է տարածքային ամբողջականության ճանաչման հարցին, որն Ադրբեջանի առաջարկած կետերից մեկն է, ապա հայ հասարակությունում այն ընկալվում է որպես հրաժարում Արցախի բնակչության ինքնորոշման իրավունքից։ Այս առնչությամբ արտաքին հարաբերությունների խորհրդարանական հանձնաժողովի նախագահ Էդուարդ Աղաջանյանը հայտարարել է, որ Հայաստանը երբեք էլ տարածքային պահանջներ չի ունեցել Ադրբեջանի նկատմամբ․

«Խոսքը Արցախի բնակչության՝ հայ բնակչության՝ իրենց ծննդավայրում անվտանգ ապրելու իրավունքն է, հետևաբար կոնֆլիկտի ամբողջ համատեքստը, սկսած 1990-ականների սկզբից, հենց սա է եղել»։

Ազատություն ռադիոկայանի այն հարցին, թե արդյոք դրան կարելի է հասնել Ադրբեջանի կազմում, քաղաքական գործիչը պատասխանել է․

«Կարծում եմ՝ պետք է այդ գործընթացը քննարկվի, և Արցախի վերջնական կարգավիճակը քննարկվի և դրան՝ վերջնական կարգավիճակին հասնենք խաղաղության պայմանագրի վերջնական հաստատման և կնքման շրջանակներում:»։

Կարծիքներ Երևանից

Քաղաքագետ Բենիամին Պողոսյանը համարում է․

«Եթե վերցնենք Մինսկի խումբն, ապա, որքանով հասկանում եմ, այն ռեանիմացիայում էր 2020 թ-ի սեպտեմբերի 10-ից հետո, իսկ հիմա՝ Արևմուտքի և Ռուսաստանի միջև բաց առճակատումից հետո, ՄԽ-ն երևի դիահերձարանում է։ Այնպես որ, դժվար եմ պատկերացնում, թե ինչ կարելի է սպասել նրանից։

Դեռ Ուկրաինայի տարածքում պատերազմից առաջ, իսկ դա, այնուամենայնիվ, ռուս-ուկրաինական պատերազմ չէ, այլ պատերազմ Ռուսաստանի և Արևմուտքի միջև, որի թեժ փուլն ընթանում է Ուկրաինայի տարածքում, ՄԽ-ն վերակենդանացման բաժանմունքում էր։ Քանի որ բոլորը հասկանում էին․ այն առաջարկները, որոնք ՄԽ-ն ձևավորել է 2007 թ-ին (Մադրիդյան սկզբունքները, Կազանի փաստաթուղթը և այլն), արդեն արդիական չեն 2020 թ-ի պատերազմից հետո։ Եվ նոր առաջարկներ ձևավորելու ոչ մի փորձ չի եղել։ Իսկ հիմա, երբ Ռուսաստանի և Արևմուտքի միջև պատերազմ է, ես մեծ կասկածներ ունեմ, որ ՄԽ-ն կարող է ինչ-որ բան անել։

Հայաստանի կառավարության անունից ես չեմ կարող խոսել, բայց այնպիսի տպավորություն ունեմ, որ Հայաստանի կառավարությունը գոնե հոգեբանորեն պատրաստ է ԼՂ-ն Ադրբեջանի մաս ճանաչել և հետո արդեն պայքարել էթնիկ հայերի՝ Ադրբեջանի քաղաքացիների իրավունքների համար»։

Մինչդեռ քաղաքական մեկնաբան Հակոբ Բադալյանը կարծում է, որ ԵԱՀԿ ՄԽ-ին դիմելը «հետաքրիքր և կարևոր նախաձեռնություն է»․

«Փաստացի՝ ՄԽ-ին խաղի հնարավորություն տալու նախաձեռնություն է։ Պատերազմից հետո Ադրբեջանը սկսեց հայտարարել, որ Արցախյան հարց չկա, այն կարգավորել է։ Բոլորը հասկանում են, որ այն միայն Ադրբեջանի համար չկա, այն էլ՝ չակերտավոր։ Ալիևը շատ լավ գիտի, որ կա։ Նա գիտի, որ խնդիրը չի լուծել, և հնարավոր չէ Արցախում հաղթանակի էյֆորիայի վրա անընդհատ ծածկել դա իր հասարակությունից։ Հետևաբար՝ ՄԽ-ի աշխուժացումը Հայաստանի համար կարող է արդյունավետ լինել։ Տեսնենք, ինչպես կարձագանքեն համանախագահները։

Հարցն այն է, որ ՄԽ աշխուժացման հնարավորություն ենք ստեղծել և միևնույն ժամանակ այնպիսի դաշտում, որը Ադրբեջանին զրկում է մերժելու փաստարկից։ Ադրբեջանն ասում է, որ լուծել է իր համար Արցախյան հարցը, այստեղ առաջարկվում է խաղաղության պայմանագիր քննարկել։ Եվ հասկանում ենք, որ երբ սկսվի բանակցային գործընթացը, սա անխուսափելիորեն առնչվելու է Արցախյան հարցի հետ։ Հետևաբար, կա դիվանագիտական խաղի հնարավորություն, որ Երևանը կարող է ծավալել, հաշվի առնելով, որ Բաքուն մերժում է քննարկել այն։ Բաքուն կկարողանա այս կերպ գալ այդ գործընթացին՝ դեմքը պահելով։

Այսինքն՝ սկսում է բանակցային գործընթացը, բայց ասում են, որ սա Արցախյան կարգավորման վերաբերյալ չէ, սա խաղաղության պայմանագրի վերաբերյալ է։ Այսինքն՝ սա դիվանագիտական գործընթացի համար հող կարող է լինել, իսկ սա շատ կարևոր է անվտանգության և կայունության տեսակետից, ինչը մեզ անհրաժեշտ է»։

Տեղեկություններ Բաքվից

«Արտգործնախարար Ջեյհուն Բայրամովն Անթալիայի դիվանագիտական համաժողովին իր ելույթի ժամանակ խոսել է հետպատերազմական փուլում Ադրբեջանի խաղաղարար ջանքերի մասին։ Նշվել է, որ, չնայած Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև հարաբերությունների կարգավորման ուղղությամբ երկրի ձեռնարկած քայլերին, Հայաստանի հետ խաղաղության պայմանագրի կնքման մեր պատրաստակամության մասին ամենաբարձր մակարդակով հայտարարություններին, վերջին օրերին Հայաստանի կողմից պատասխան չի ստացվել», — հայտարարել է Ադրբեջանի ԱԳՆ մամուլի խոսնակ Լեյլա Աբդուլաևան։

«Ինչպես ավելի վաղ նշվել է, որպես հաջորդ քայլ՝ մի քանի օր առաջ Ադրբեջանը Հայաստանին է ներկայացրել երկու պետությունների միջև դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատման համար հիմնարար սկզբունքների մասին առաջարկ […]։ Ցանկանում եմ ընդգծել, որ հենց այդ հիմնարար սկզբունքների հիման վրա երկու պետություններն, ինտենսիվ, առարկայական և արդյունք հետապնդող բանակցություններ անցկացնելով, կարող են երկկողմանի խաղաղության պայմանագիր կնքել», — նշել է նա։

Մեկնաբանություն Բաքվից

«Հայաստանի հայտարարությունն այն մասին, որ ուզում է Ադրբեջանի հետ խաղաղության պայմանագրի ստորագրման շուրջ բանակցությունների անցկացում ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի շրջանակում, փաստացի նշանակում է, որ Երևանը հրաժարվում է Բաքվի հետ կառուցողական երկխոսությունից», — հայտարարել է Ադրբեջանի նախկին արտգործնախարար Թոֆիկ Զուլֆուգարովը։

«Իր կարգավիճակով ԵՀԱԿ ՄԽ-ն Մինսկի կոնֆերանսի աշխատանքային մարմինն է, որը կոչված է հստակեցնելու Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակը։ Այսինքն, փաստացի՝ Հայաստանն ուզում է հարցը դիտարկել այն համատեքստում, որ անհրաժեշտ է հստակեցնել Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակը», — ընդգծել է դիվանագետը։

Զուլֆուգարովի խոսքով՝ դա նշանակում է, որ Հայաստանը փաստացի հրաժարվում է Ադրբեջանի հետ բանակցել։

«Այդ պատճառով էլ այս դեպքում, իմ կարծիքով, ադրբեջանական դիրքորոշումը պետք է ավելի ծավալուն լինի։ Հատկապես՝ այն համատեքստում, որ եթե հակամարտության կողմերից մեկը կարծում է, թե այն դեռ պետք է լուծվի, դա, նախևառաջ, վերաբերում է այն տարածքին, որի նկատմամբ Հայաստանն իր գործողություններով տարածքային պահանջներ է ներկայացնում, այդ ժամանակ Ադրբեջանը պետք է իրեն իրավունք վերապահի տարածքային պահանջներ ներկայացնելու Հայաստանին։ Սա շատ ուժեղ փաստարկ է մեր դիրքորոշման օգտին։ Կարծում եմ՝ ճիշտ կլինի, որ մեր դիրքորոշումը ներառի այս կետը», — նշել է նախկին նախարարը։

Զուլֆուգարովն ընդգծել է, որ այս համատեքստում միանշանակ պարզ է, որ Երևանը շարունակելու է Ադրբեջանի նկատմամբ տարածքային հավակնությունների քաղաքականությունը։

«Իսկ եթե այդ քաղաքականությունը շարունակվի, ինչո՞ւ մենք պետք է հրաժարվենք Զանգեզուրի նկատմամբ տարածքային պահանջներից։ Իմ առաջին տպավորություններն այսպիսին են։

Չեմ կասկածում, որ Ադրբեջանը չի գնալու ՄԽ շրջանակում բանակցությունների վերսկսմանը։ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը միանշանակ ասել է, որ կարգավիճակը որոշված է։ Կարգավիճակ չկա։ Ինչի՞ մասին է խոսքը։ Հետևաբար՝ Հայաստանը կրկին տարածքային պահանջներ է ներկայացնում Ադրբեջանին։ Եվ այս պայմաններում ճիշտ կլինի, որ մենք էլ նույն կերպ պատասխանենք», — ասել է Զուլֆուգարովը։

Նա նշել է, որ Ուկրաինայում ստեղծված իրավիճակը թուլացնում է Ռուսաստանի դիրքերը Հարավային Կովկասում, և «Կրեմլը կարող է իր ԶՈւ-ն դուրս բերել և Հայաստանից, և Ադրբեջանից»։