Հայաստան․ Քաղցկեղ` ինչպե՞ս դիմակայել ցավին

«…մարդն ի վիճակի չէ նման ցավ կրել»

«Երկու տարի առաջ ուռուցքի պատճառով ձախ ձեռքս պարալիզացվեց, ուժեղ ցավեր սկսվեցին։ Այնպիսի զգացողություն էր, կարծես, ձեռքս այրվեր։ Դժոխային ցավ էր․․․ Այժմ ես այն ողջ օրն եմ զգում, սակայն գիշերներն այն անտանելի է դառնում․․․ գոռում եմ։ Երկու ամիս առաջ ինձ օմնոպոնի մեկ ամպուլա նշանակեցին։ Այն միայն չորս ժամով ցավից ազատեց, իսկ հիմա՝ երկու ժամ է ազդում։ Ցավի նոպաներն անսպասելի են սկսվում, և ես դադարում եմ մարդ լինել․․․ մարդն ի վիճակի չէ նման ցավ կրել»։

Սա Լյուդմիլայի՝ Հայաստանում բնակվող 61-ամյա թոշակառուի պատմությունն է։ Դրա մասին խոսվում է Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության (ԱՀԿ) զեկույցում, որը Հայաստանում պալիատիվ օգնության (օգնություն անհույս հիվանդներին) իրավիճակի մասին է։

• Կյանքը՝ քաղցկեղից հետո: Պատմություն Հայաստանից

• ՄԻԱՎ-ով և ՁԻԱՀ-ով ապրող մարդիկ խտրականության են ենթարկվում բժիշկների կողմից

• Աուտիզմը հաղթահարում են նախ ծնողները, հետո՝ երեխաները

Ի՞նչ է կատարվում Հայաստանում

Հայաստանում քաղցկեղով հիվանդների թիվն աճում է։ Մոտ ութ հազար մարդ է տարեկան մահանում։ Ոմանք այդ ընթացքում անտանելի ցավեր են ունենում։

Սակայն այդ մարդկանց թույլ չտալ ցավերի մեջ մահանալն այնքան էլ բարդ չէ։ Դրա համար, նախևառաջ, մորֆին կա, որը ոչ թանկ, արտադրության և կիրառման համար հեշտ ցավազրկող է։ Ինչպես նաև պալիատիվ բժշկական հաստատությունների՝ հոսփիսների ծառայություններ։

Սակայն Հայաստանի քաղաքացիների համար երկուսն էլ գրեթե անհասանելի են։

Դրա պատճառով անհույս հիվանդներին պարզապես դուրս են գրում բժշկական հաստատություններից և տուն ուղարկում։ Դա նրանց ֆիզիկական տանջանքներին խորը հոգեբանական սթրես է ավելացնում։

Գլխավոր խնդիրները

Հայաստանում իրավիճակն ուսումնասիրելով՝ ԱՀԿ-ն մի քանի գլխավոր խնդիր է առանձնացրել․

— ավելորդ օրենսդրական կարգավորում, որը դժվարացնում է ուժեղ ցավազրկողների հասանելիությունը;

— առողջապահական համակարգում անհույս համարվող հիվանդներին օգնության չցուցաբերման արմատացած պրակտիկան;

— բուժանձնակազմի մոտ համապատասխան գիտելիքների բացակայությունը;

— պալիատիվ օգնության հաստատությունների բացակայությունը։

Ի՞նչ է պետք անել

ԱՀԿ զեկույցը Հայաստանի կառավարության համար հստակ խորհուրդներ է պարունակում, որոնք կոչված են թեթևացնել մարդկանց տանջանքները․

— ափիոնի հիման վրա պերօրալ (հաբերի տեսքով) ընդունվող ցավազրկողների գրանցման պարզեցման վերաբերյալ արտադրողների հետ աշխատանքի անցկացում, առողջապահության համակարգի բոլոր մակարդակներում դրանց օգտագործումը՝ գրանցելուց հետո;

— բոլոր կլինիկական բժիշկներին, այլ ոչ միայն օնկոլոգներին ափիոնի հիման վրա ցավազրկողների դուրսգրման իրավունքի տրամադրում;

— ափիոն պարունակող ցավազրկողների հասանելիության ապահովում բոլոր տերմինալ (անհույս) հիվանդների համար, այլ ոչ միայն քաղցկեղով հիվանդների;

— նման ցավազրկողների նշանակման բյուրոկրատական համաձայնեցումներից հրաժարում, բժիշկներին ինքնուրույն որոշում կայացնելու իրավունքի տրամադրում;

— ափիոն պարունակող ցավազրկողների նշանակման հանդեպ վերահսկողության բացառում, բացի այն դեպքերից, երբ հանցագործության կատարման ապացույցներ կան;

— երկրում պալիատիվ օգնության համակարգի ստեղծման ազգային ռազմավարության և գործողությունների պլանի անհապաղ ընդունում;

— պալիատիվ օգնության հիմունքների ներառում բժիշկների և կրտսեր բուժանձնակազմի ուսուցման գործընթացում;

— անհույս հիվանդների հետ շփմանը բուժանձնակազմի ուսուցում, հատկապես՝ նրանց ախտորոշումը հայտնելիս;

— պալիատիվ օգնություն ստանալու իրավունքի մասին հանրության իրազեկում։

Միայն երկու ժամ՝ առանց ցավի

61-ամյա Լյուդմիլայի մոտ, որի պատմությունը բերված է նյութի սկզբում, կրծքի քաղցկեղ է հայտնաբերվել 2002թ-ին։ Սակայն նա բժշկի է դիմել միայն հինգ տարի անց։ 2007թ-ին նրա մոտ ախտորոշվել է կրծքի վիրահատման անենթակա քաղցկեղ ձախ թևատակում՝ դեպի ուսը մետաստազներով։

Նա սուր ցավեր է սկսել զգալ 2010թ-ին։ Նրան դուրս գրված օմնոպոնը ցավերը մեղմացնում է միայն երկու ժամով։

Լյուդմիլայի խոսքով՝ ցավը նրան երբեք մինչև վերջ չի թողնում, սակայն դեղն ընդունելուց հետո թուլանում է, ինչը նրան թույլ է տալիս մտերիմների հետ շփվել և տնային գործեր անել։