Հայաստանում իշխանության համար պայքարի շոուականացումը

Հայաստանի ընդդիմությունն ապրիլի 13-ին շուրջօրյա բողոքի ակցիաներ է սկսել՝ Երևանում ցույցեր և հանրահավաքներ կազմակերպելով նախկին նախագահ Սերժ Սարգսյանի իշխանության երկարաձգման դեմ:

Դրան նախորդել է «Իմ քայլը» նախաձեռնությունը: Երկու շաբաթ առաջ «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության առաջնորդ, պատգամավոր Նիկոլ Փաշինյանն իր կողմնակիցների հետ քայլարշավ էր անցկացրել՝ անցնելով 300 հազար քայլ Գյումրիից մինչև Երևանի Ազատության հրապարակ և կոչ անելով միանալ երկրի վարչապետի պաշտոնում Սերժ Սարգսյանի թեկնածության առաջադրման դեմ պայքարին:

Զուգահեռ Երևանում «Մերժիր Սերժին» նախաձեռնող խումբն ու «Հանուն Հայաստան պետության» ճակատը ցույցեր, ավտոարշավներ և քաղաքացիական անհնազանդության այլ ակցիաներ էին կազմակերպում մայրաքաղաքում:

Ապրիլի 14-ին բողոքի շարժման ակտիվիստները ներխուժել էին Հայաստանի Հանրային ռադիոյի շենք՝ ուղիղ եթեր պահանջելով:

Այդ բոլոր ակցիաների իմաստը, որքան հնարավոր է, շատ մարդ փողոց դուրս բերելն էր՝ ապրիլի 17-ին խորհրդարանի շենքը շրջափակելու, վարչապետի ընտրությանը պատգամավորներին քվեարկելու հնարավորություն թույլ չտալու համար: Սահմանադրության համաձայն՝ այն դեպքում, եթե վարչապետի ընտրությունը երկու անգամ ձախողվի, գործող խորհրդարանը կզրկվի իր լիազորություններից, և նոր խորհրդարանական ընտրություններ կնշանակվեն: Այդպիսով, ըստ ընդդիմադիրների, կփոխվի խորհրդարանական մեծամասնությունը, և Սերժ Սարգսյանի կառավարումը չի շարունակվի: 

Այդ ամենի մասին JAMnews-ն ավելի վաղ հայտնել էր իր հրապարակումներում

Հայաստանում բերման են ենթարկվել Սերժ Սարգսյանի «վերարտադրության» դեմ հանդես եկող կուսակցության անդամները

Երևան. ընդդիմությունը շուրջօրյա հանրահավաք է սկսել՝ Հայաստանի 3-րդ նախագահ Սերժ Սարգսյանի իշխանությունը երկարաձգելու դեմ  

Հայաստանի ընդդիմությունը ներխուժել է Հանրայhttps://jam-news.net/?p=96921&lang=hyին ռադիոյի շենք՝ պահանջելով ուղիղ եթեր

Ոստիկանությունն, ի տարբերություն նախորդ ցույցերի, չի արձագանքում ընդդիմադիրների գործողություններին: Հանրահավաքներն ու երթերն անցկացվում են առանց նրանց անմիջական վերահսկողության և ուղեկցման: Սակայն պարբերաբար ոստիկանությունը հայտարարություններով է հանդես գալիս առ այն, որ ակցիայի կազմակերպիչները չեն ապահովում խաղաղ հավաքների նորմալ ընթացքը: Եվ այդ պատճառով, օրենքի պահանջին համապատասխան, իրավախախտները կարող են քրեական պատասխանատվության ենթարկվել:

Թե ինչպես կարող է ընդդիմության բողոքն ազդել Հայաստանի իշխող Հանրապետական կուսակցության որոշման և վարչապետի ընտրության քվեարկության վրա, մեկնաբանել է Կովկասի ինստիտուտի տնօրեն, քաղաքագետ Ալեքսանդր Իսկանդարյանը:

Իշխանությունների անտարբերության մենեջմենթն ու ընդդիմության դեգրադացիան

Խաղը կայացել է 2017թ-ին անցկացված խորհրդարանական ընտրություններին, երբ արդյունքները պարզորոշ դարձրին երկրի քաղաքական համակարգի ապագան: Այն փոխվեց: Այն երկանդամ էր. առանձին անցկացվում էին համաժողովրդական խորհրդարանական ընտրություններ, առանձին՝ նախագահական ընտրություններ: Դրանցում լեգիտիմություն կար: Պետք էր առանձին-առանձին հաղթել խորհրդարանական և նախագահական ընտրություններում: Ընդ որում, նախագահական ընտրությունները խորհրդարանականից ավելի կարևոր էին, քանի որ շատ հարցեր որոշվում էին անմիջականորեն նախագահի առանձնասենյակում:

Այժմ այդ երկանդամ ընտրական կառուցվածքից մեկն է մնացել՝ համաժողովրդական խորհրդարանական ընտրությունները, որոնք վճռում են քաղաքական համակարգի ճակատագիրը, և դրանք անցկացվել են: ՀՀԿ-«Դաշնակցություն» կոալիցիան մեծամասնություն ունի: Դա նշանակում է, որ ամեն ինչ որոշում է ՀՀԿ-ն:

Հարկ է նշել, որ ընտրությունները ոչ թե անցկացվեցին, այլ դրանք միակ ընտրություններն էին, որոնցից հետո անկախ Հայաստանի պատմության մեջ առաջին անգամ բողոքի ցույցեր չեղան: Արդյունքներն ընդունեցին բոլոր քաղաքական կուսակցությունները՝ ներառյալ պարտվածները:

Դա պատահականություն չէ, այլ օրինաչափություն: Այն, ինչ տեղի ունեցավ, փաստացի լեգիտիմացնում է այն համակարգը, որը կառուցվում է հիմա: Լեգիտիմացնում է ոչ այն իմաստով, որ ՀՀԿ-ն հոգեբանորեն լեգիտիմ է հայկական ընտրազանգվածի համար և քաղաքականապես ուժեղ է: Դա այդպես չէ:

Այն բանի արդյունքը, որ հանրապետականներն այդպիսի տեղ են զբաղեցրել քաղաքական համակարգում, դարձավ այն, որ նրանց իրապես ոչինչ չի դիմակայում: Այս տարիների ընթացքում ՀՀԿ-ն սովորել է անտարբերության որոշակի մենեջմենթ իրականացնել, և դա հաջողության հասնելու նրա հիմնական գործիքն է: Այդ գործընթացը կապված է և ՀՀԿ, և ընդդիմության պահվածքի հետ:

Երկու գործընթաց կար: Դրանցից մեկը հետևյալն էր. հանրապետականները գրավում էին գրեթե բոլոր հարթակները՝ նախագահական, խորհրդարանական և տեղական ինակառավարման մարմինների ընտրություններում ինչպես մայրաքաղաքում, այնպես էլ շրջաններում: Երկրորդն ընդդիմության դեգրադացիան և ջլատումն էր: Այդ գործընթացն ավելի քան տասնյակ տարի տևեց:

2008թ-ի նախագահական ընտրություններին երկու մարդ կար, որոնք իրոք պատրաստվում էին նախագահ դառնալ՝ Սերժ Սարգսյանն ու Լևոն Տեր-Պետրոսյանը:

Լևոն Տեր-Պետրոսյանը Սարգսյանի հետ մրցակցում էր քաղաքական ամբողջ խաղագումարը վերցնելու համար: Նա չէր պատրաստվում ներգրավվել համակարգի մեջ, դառնալ ինչ-որ նախարար կամ փոխնախարար: Դա պայքար էր ոչ թե համակարգում տեղ զբաղեցնելու, այլ այն գրավելու համար:

Տեր-Պետրոսյանի հետ համերաշխ էին հարյուր հազարավոր մարդիկ, և նրանք պատրաստ էին ոչ թե պարզապես քվեարկել դրա համար, այլ քվեարկել ոտքերով՝ փողոց դուրս գալ, ինչպես հետո պարզվեց, դիմանալ ոստիկանության ճնշումներին, իսկ որոշ դեպքերում նաև՝ մահանալ: Դա ԼՏՊ-ի լուրջ լեգիտիմությունն էր: Մարդիկ հավատում էին, որ մի փոքր էլ սեղմեն, ճնշեն, կստացվի: Դա ողբերգական ավարտ ունեցավ [2008թ-ի մարտի 1-ին ակցիայի ցրման ժամանակ մարդիկ զոհվեցին` խմբ.]:

Դրանից հետո մենք ականատես եղանք 2013թ-ի նախագահական ընտրությունների բողոքի քվեարկությանը, երբ Րաֆֆի Հովհաննիսյանը 37% ձայն հավաքեց: Այն փաստը, որ Հովհաննիսյանը հավաքեց ձայների մեկ երրորդից ավելին, նույնպես ճգնաժամի արտահայտում էր, քանի որ մարդիկ քվեարկել էին ոչ Հովհաննիսյանի օգտին: Նրանք այդպիսով բողոք էին հայտնել Սերժ Սարգսյանի դեմ:

Սակայն ի՞նչ եղավ հետո: Բառացիորեն երկու ամիս անց՝ 2013թ-ի մայիսին, Երևանում տեղական ինանքկառավարման մարմինների ընտրություններին Րաֆֆի Հովհաննիսյանի կուսակցությունը հավաքեց ընդամենը 8% ձայն: Դա հինգ անգամ պակաս է, քան նախագահական ընտրությունների արդյունքը:

2017թ-ին անցկացված խորհրդարանական ընտրություններին չկար ոչ մի քաղաքական ուժ, որը կհավակներ 50+1 ձայնի: Նրանք առավելագույնս ձգտում էին խորհրդարան մտնել: Ոչ մի «օպպոզո» (լատիներեն՝ «դեմ կանգնել») ՀՀԿ համար նրանք չէին ներկայացնում, նրանք «օպպոզո» էին միմյանց համար:

Ընդդիմադիր ուժերը միմյանց էին դիմակայում, այլ ոչ թե ՀՀԿ-ին: Եվ այժմ պայքար է ընթանում «ազնիվ ընդդիմություն», «միակ ընդդիմություն», «ճիշտ ընդդիմություն», «լավ ընդդիմություն», «չկոռումպացված ընդդիմություն» լինելու համար:

Այսպիսով, հանրապետականները սովորել են հաղթել ապատիայի, անտարբերության շնորհիվ, իսկ ընդդիմադիրները հետ են սովորել իրենց ձեռքում կենտրոնացնել ժողովրդի ոգևորությունը:

Դրան գումարվել է մեկ այլ խնդիր. 25 տարի նույն մարդիկ նույն էկրանից նույն բանն են խոսում. «Մենք վաղն իշխանության կգանք, և ամեն ինչ կփոխվի, և երջանկություն կտիրի»:

Բնականաբար, մարդիկ դադարում են դրան հավատալ: Իսկ եթե ոչ ոքի չես հավատում, եթե ոչ մի հույս չկա, սովորական մարդը մտածում է, որ ավելի լավ է, վերցնի իր 10 հազար դրամը [գումար, որն առաջարկվում էր ընտրողներին ընտրություններից առաջ՝ խմբ.] կամ քվեարկել այնպես, ինչպես խորհուրդ է տալիս իր ղեկավարը կամ զարմիկը:

Քաղաքական ուժերի համար հաջորդ փուլը ոչ թե խորհրդարանում վարչապետի ընտրություններն են, որոնք պարզ է, թե ինչպես են ավարտվելու, այլ հաջորդ խորհրդարանական ընտրությունները:

Սակայն ես չեմ տեսնում, որպեսզի դրանց ինչ-որ մեկը լրջորեն պատրաստվի, լուրջ ծրագրեր չեն մշակվում, ոչ ոք լրջորեն չի խոսում կառույցների, մեխանիզմների և ինստիտուցիաների կառուցման մասին:

Քաղաքական ուժերի ծրագրերն իրականում ծրագրեր չեն: Դրանք բոլորը նույնն են. «նրանք վատն են, սրանք՝ լավը, մենք վատերին լավերով կփոխարինենք, և ամեն ինչ լավ կլինի»: Չի լինի:

Ծրագրերի առումով ամեն ինչ միշտ վատ է եղել: Միակ լուրջ ծրագիրը գրվել է 1988-90թթ-ին, և այն կոչվում էր «Ղարաբաղ»: Դա պայքար էր Ղարաբաղի համար, հսկայական սոցիալական էներգիա էր ուղղվել առ այն, որ ծրագիրն իրականացվի, և այդ պայքարում հաջողվեց հաղթել, ընդ որում, հաղթել ոչ միայն պատերազմում: Հաջողվեց մոբիլիզացնել հասարակությունը, ի շահ հասարակության լուծել ղարաբաղյան հարցն՝ ինչպես Ղարաբաղում, այնպես էլ Հայաստանում:

Այնուհետև հայտնվեց ազատականացման, մասնավոր սեփականության, շուկայական տնտեսությանն անցնելու ծրագիրը:

Այն ժամանակ ընդդիմությունը «Դաշնակություն» կուսակցությունն էր, այն նույնիսկ ինչ-որ առումով արգելված էր իր որոշ արմատականության պատճառով:

Իսկ դրանից հետո քաղաքական ուժերի ծրագրերն ավելի ու ավելի էին վերածվում ով է լավ, ով է վատ քննարկումների: Դա քաղաքական համակարգի մանուկ լիենլու նշան է: Երիտասարդ քաղաքական համակարգերն անձնավորում են քաղաքական խնդիրներն, ինչը լիովին բնական է: Սկզբից դա աշխատում էր, սակայն աստիճանաբար մարդիկ դադարում են դրան հավատալ, հատկապես նրանց, ովքեր արդեն եղել են իշխանությունում:

Հանրապետականներն այդ պահը շատ լավ են հասկացել, և նրանք նոր մարդկանց են բերում իրենց շարքեր նոր դեմք ներկայացնելու համար, քանի որ ընտրազանգվածի պատկերացումը մեծ մասամբ այսպիսին է. նոր դեմքը լավ է, հինը՝ վատ:

Վերադառնանք ընդդիմությանը

Ընդդիմությունը չի կարող խանգարել ՀՀԿ քաղաքական որոշմանը, դրա համար ոչ մի հիմք չկա: Եթե ընդդիմությունը չկարողացավ դա անել խորհրդարանական ընտրությունների ժամանակ, եթե այն ժամանակ նրանք հավակնում էին ձայների 7%-ին, եթե ընտրություններից հետո նրանք ճանաչեցին դրանց արդյունքները, եթե դրա դեմ լուրջ բողոքներ չեղան, ապա այսօր, երբ այդ առիթը պարզապես չկա, երկրի առաջին դեմքին խորհրդարանն է ընտրում, ընդդիմությունը պարզապես շանսեր չունի:

Ընդ որում, չի կարելի ասել, որ նրանց համախոհների թիվը կտրուկ աճել է, տեղի է ունեցել ինչ-որ մի քաղաքական ուժի պայթյունային աճ, որը հնարավորություն ունի փողոց դուրս բերելու հարյուր հազարավոր մարդկանց՝ անելու համար այն, ինչ նրանց չի հաջողվել նախկինում: Ես այդպիսի ուժ ընդհանրապես չեմ տեսնում:

Անկախ համախոհների թվից, որոնց կհաջողվի փողոց դուրս բերել, անկախ նրանից, թե ինչ դուռ փակ կլինի, ինչ խաչմերուկ կփակեն, քաղաքական հանգամանքի վրա լրջորեն ազդել ընդդիմությանը չի հաջողվի:

Հիմա փաստացի տեղի է ունենում վարչապետի նշանակում, այլ ոչ թե ընտրություն, քանի որ ընտրությունը խորհրդարանում, որտեղ մեծամասնությունը՝ մեկ կուսակցություն է, ընտրություն չէ՝ այլ նշանակում: Եվ բոլորի համար դա պարզ է: Դա կանխելու հեռանկարներ չկան:

Այդ բոլոր ցույցերը փուչիկ են, որը գրագիտորեն փչվում է ոչ թե իշխանության գալու համար, այլ քաղաքական բեմում մնալու:

Իշխանության անտարբերության մենեջմենթն ու ընդդիմության դեգրադացիան

Ընդդիմության տեխնոլոգիան նոր չէ Հայաստանի համար: Քաղաքականությունը շոուի է վերածվում: Վերջերս միայն շոու է տեղի ունենում, և այդ շոուականացումը ավելի ու ավելի շատ տեղ է զբաղեցնում հայկական քաղաքական կյանքում, ինչը նույնպես պատահական չէ:

Իրապես ուժեղ, իր վրա վստահ քաղաքական ուժը, որն իրական քաշ ունի, շոու սարքելու անհրաժեշտություն չունի: Նա ընտրողին գրավելու այլ միջոցներ ունի, որը չունի ընդդիմությունը: Դրանք ֆինանսական, մարդկային, փորձագիտական ռեսուրսներն են:

Հայաստանի Հանրապետական կուսակցությունը քայլերթեր չի իրականացնի, փողոցների վերանվանման հարց չի բարձրացնի, կեղտաջրերով անոթներ այստեղ-այնտեղ չի տանի և այլն: Նրան դա պետք չէ:

ՀՀԿ—ն ունի պետական աշխատակազմ և գործարարներ՝ իրենց փողերով: Իսկ եթե դու այդպիսի ռեսուրսներ չունես, բայց պետք է մնաս քաղաքական դաշտում, ապա պետք է սկանդալներ սարքել:

Այդ պատճառով էլ փողոցներ են վերանվանվում, որոնք այդպես էլ չեն վերանվանվում, մենք դուրս ենք գալիս մի կազմակերպությունից, որից այդպես էլ դուրս չենք գալիս [նկատի ունի Եվրասիական տնտեսական միությունը, որը լքելու անհրաժեշտությունը պնդում էր ընդդիմությունը՝ խմբ.]:

Որպեսզի լրագրողն իրոք քեզ վրա ուշադրություն դարձնի, դու պետք է իսկական ուժ լինես: Իսկ այն քաղաքական ուժը, որը չունի դա, պետք է այնպես անի, որ իր վրա ուշադրություն գրավի: Դա նորմալ ռազմավարություն է, այդպես են գործում բոլոր երկրներում: Միայն թե այդ ռազմավարության օգնությամբ կարելի է 5% ձայն հավաքել, մեծամասնություն՝ ոչ:

Իշխանությունների արձագանքն ընդդիմության գործողություններին

Իշխանությունները կոշտ չեն արձագանքելու մի պատճառով. չկա այն, ինչին կարելի է կոշտ պատասխանել: Ոչ մի սպառնալիք չկա, ոչ մի հիմք չկա: 2008թ-ի մարտի 1-ի ողբերգական դեպքերից հետո, երբ իրոք լուրջ սպառնալիք էր զգացվում, իշխանությունները ցույց են տալիս, որ չեն ցանկանում այդպիսի կտրուկ դիմակայության գնալ: Ինչ-ինչ, բայց իրենց ցածր լեգիտիմությունը նրանք հասկանում են: Կտրուկ քայլեր իրենց կարող են թույլ տալ շատ լեգիտիմ կառավարությունները:

Տերմինները, տեղանունները, մտքերը և գաղափարները պատկանում են հրապարակման հեղինակին և պարտադիր չէ, որ համընկնեն JAMnews-ի կամ նրա առանձին աշխատակիցների կարծիքների և գաղափարների հետ: JAMnews-ն իրավունք է վերապահում հեռացնել հրապարկումների վերաբերյալ արված այն մեկնաբանությունները, որոնք կգնահատվեն որպես վիրավորական, սպառնալիք պարունակող, բռնություն հրահրող կամ այլ պատճառներով էթիկապես անընդունելի: