«Այստեղ կապրեմ, քանի դեռ իմ երկրում անհանգիստ է»։ Հայաստանում ապաստան հայցողների մասին

2019 թվականին Հայաստանում ապաստան է հայցել 247 օտարերկրացի։ 113-ին տրվել է փախստականի կարգավիճակ։

Ինչու և ինչպես են գալիս ապաստան հայցողները Հայաստան, ինչպես են նրանց այստեղ ընդունում, ինչ հնարավորություններ են նրանք ստանում պետության կողմից և ինչ խնդիրներ են ստիպված լուծել ինքնուրույն։

• Հոլանդացիները՝ հաջողակ գործարարներ Հայաստանում
• Ի՞նչ են անում հայերը Չինաստանում։ Տեղացիներին անգլերեն են դասավանդում
• Հնդիկները Հայաստանում՝ ինչո՞ւ են տեղափոխվում և ինչո՞վ են այստեղ զվաղվում

Նբիբի Իվեն Կոնգոյից է։

Ապրում է Հայաստանում փախստականի կարգավիճակ ստացած օտարերկրացիների ինտեգրման կենտրոնում։ Իր սենյակի դուռը բացում է լայն ժպիտով ու ներս հրավիրում՝ հայերենով։ 

Երկու մահճակալ, փոքր սեղան, երկու աթոռ, ճամպրուկներ, ամենուր թափթփված իրեր։ Հատուկ խնամքով վերցնում է մահճակալին դրված կիթառը, ասում, որ այդ գործիքով է Հայաստանում գումար վաստակում։

«Երգում եմ փաբերում` ֆրանսերեն, անգլերեն, անգամ հայերեն` Շառլ Ազնավուր, Ռուբեն Հախվերդյան։ Հայերը սիրում են իմ երգերը։ Գումարը չի բավականացնում ապրելու համար, բայց ուրիշ ճար չունեմ», — ասում է 36-ամյա Նբիբի Իվեն։

Նա տեղափոխվել է Հայաստան հայրենիքում` Կոնգոյում, քաղաքական հայացքների համար հալածանքների ենթարկվելու պատճառով։

Ստանալով փախստականի կարգավիճակ, մեկ տարի ապրում է Միգրացիոն ծառայության տրամադրած սենյակում։ Հայաստանի մասին երբևէ լսած չի եղել, միայն խնդրել է, որ իրեն տեղափոխեն իր կյանքի համար անվտանգ երկիր։ 

«Այստեղ կապրեմ, քանի դեռ իմ երկրում անհանգիստ է։ Ունեմ շատ ընկերներ, մեծ մասամբ՝ հայեր։ Շփվում ենք ֆրանսերենով, այստեղ հայերեն և անգլերեն եմ սովորել։ Փողոցում երբեմն ինձ տարօրինակ են նայում, բայց վատ չեն վերաբերվում, հարցնում են, որտեղից եմ, հաճախ ցանկանում են հետս լուսանկարվել», — պատմում է Իվեն։ 

Փախստականներին ՀՀ քաղաքացիներին հավասար իրավունքներ են տրվում, սահամանփակումներ կան միայն հողի սեփականության և ընտրական իրավունքի մասով։  

«Եթե ՀՀ քաղաքացին ունի աշխատանք գտնելու խնդիր, բնականաբար իրենք էլ կունենան։ Փախաստականին էլ, ապաստան հայցողին էլ տալիս ենք վկայական, որով կարող են աշխատանքի ընդունվել, բանկից վարկ վերցնել, իրականում շատ առաջադեմ ընթացակարգ է», — բացատրում է Միգրացիոն ծառայության հանրային կապերի պատասխանատու Նելլի Դավթյանը։ 

Բայց հաճախ գործատուների հետ փախստականները խնդիրներ են ունենում։ Լինում են դեպքեր, երբ գործատուն պարզապես չի ճանաչում փախսատականին տրված վկայականը։ Միգրացիոն ծառայությունը կապ է հաստատում, բացատրում, որ դա վավեր փաստաթուղ է Հայաստանում։ 

Իրանից եկած 66-ամյա Ջամշիդ Բահարի Դերախշանը քրիստոնյա է։

Այդ պատճառով է լքել Իրանը և Հայաստանում ապաստան հայցում։ Նրա ընտանիքը հայրենիքում է մնացել։ 

«Արդեն ութ ամիս է՝ Հայաստանում եմ։ Մասնագիտությամբ անգլերենի ուսուցիչ եմ, բայց չգիտեմ այստեղ կկարողանա՞մ աշխատանք գտնել այս տարիքում։ Հավանում եմ երկիրը, մարդկանց։ Այստեղ ազատ եմ։ Բայց պետք է կարողանամ աշխատանք գտնել, որ կարողանամ ապրել», — մտահոգ է Ջամշիդ Բահարին։

Ըստ Հայաստանի միգրացիոն ծառայության հանրային կապերի պատասխանատու Նելլի Դավթյանի, ապաստանի հայցը տևում է երեք ամիս, որից հետո անձը ստանում է դրական կամ բացասական պատասխան․ 

«Այդ հարյուր օրվա համար մենք տրամադրում ենք կացարան, հիգենիայի պարագաններ և սննունդ։ Կացարանը նախատեսված է 45-50 հոգու համար։ Եթե բացասական որոշումը բողոքարկվում է՝ դատական երեք ատյաններում, իսկ դա կարող է տևել երեք կամ չորս տարի, ամբողջ ընթացքում ապաստան հայցողը մնում է հատուկ կացարանում, մեր հոգածության ներքո։ Այդ ընթացքում նա իրավունք է ունենում աշխատանքի և ազատ տեղաշարժի»։ 

Սաիդ Շահրիարը (անունը փոխված է) արդեն հարյուր օր է բնակվում է ապաստան հայցողների հատուկ կացարանում։

Չորս տարի առաջ կրոնափոխ է եղել, ընդունելով քրիստոնեություն, ինչի պատճառով էլ լքել է Իրանը։ Սկզբում տեղափոխվել է Թուրքիա, երկու տարի անց` Հայաստան։

«Ուզում եմ ապրել անվտանգ երկրում։ Հայաստանում դեռ նոր եմ։ Սպասում եմ իմ պատասխանին, որից հետո կորոշեմ հետագա քայլերս։ Շատ լավ խոհարար եմ, տիրապետում եմ աշխարհի տարբեր խոհանոցներին, մտածում եմ աշխատանք գտնել Երևանում։ Հենց հիմա հայերեն եմ սովորում», — ասում է 35-ամյա Սաիդը։ 

Փախստականները տեղացիներից ավելի խոցելի են, թեև նրանց իրավունքները  գրեթե հավասար են։

Այսպես է կարծում ՄԱԿ-ի Փախստականների հարցերով գերագույն հանձնակատարի արտաքին կապերի համակարգող Անահիտ Հայրապետյանը․ 

«Գալիս են ամեն ինչ թողած, այստեղ էլ նոր մարտահրավերներ են նրանց սպասում, օտարի ֆենոմենը, լեզուն չհաղթահարելը՝ հեշտ չէ հայերենը, իսկ աշխատանքի ընդունվելիս այն պահանջվում է ։ Որքա՞ն պետք է լեզվին տիրապետեն, որ  կարողանան ակադեմիական ոլորտում աշխատեն կամ մենեջմենթ իրականացնեն որևէ ընկերությունում։

Հենց այստեղ է բախումը։ Իր երկրում աշխատանք ուներ, բայց անհանգիստ էր։ Այստեղ պաշտպանված է, սակայն մեքենաների լվացման կետից բացի ուրիշ տեղ չի կարող աշխատել։ Գործատուն պահանջում է դիպլոմ։ Մարդ կա այնտեղ դաշնակահար է եղել, այստեղ դիպլոմ են ուզում, որ ընդունեն մանկապարտեզում աշխատելու համար, բայց նա չի կարող փաստաթուղթ ներկայացնել»։

Ինտեգրման կենտրոնի բնակիչներից է աֆղանացի Ալահդատ Բայանզեյը։

Նա Իրանից է մուտք գործել Հայաստան՝ սահմանն անօրինական հատելով։ Այդ պատճառով երեք տարի պատիժ է կրել և արդեն չորս ամիս է ազատության մեջ է։ 

«Հայերենը սովորել եմ կալանավայրում։ Ազատվելուց հետո օրավարձով աշխատում էի սնկի ջերմոցում։ Այս պահին չունեմ աշխատանք, փնտրում եմ։ Իմ երկրում անհանգիստ է, չեմ ուզում վերադառնալ։ Ամեն ինչի տիրապետում եմ և ամեն ինչ կանեմ՝ միայն թե աշխատանք լինի», — ասում է Ալահդատը։ 

Աշխատանքի ընդունվելու հարցում պետությունը փախսատկաններին չի աջակցում։

«Ընդամենը իրենց կացարանի խնդիրն ենք լուծում։ Տալիս ենք մեկ տարի ինտեգրման կենտրոնում անվճար ապրելու հնարավորություն։ Դրանից հետո սուբսիդիա ենք տրամադրում յուրաքանչյուրին՝ 60 հազար դրամի չափով բնակվարձի փոխհատուցում, դա տրվում է մինչև ինը ամիս։

ՀԿ-ների հետ փորձում ենք զբաղվածության հարցը լուծել, որպեսզի  կարողանան իրենց իրավունքները իրացնել ու ոտքի կանգնել մեր երկրում։ Նոր ճանաչված փախստականներին լեզու ենք սովորեցնում, կողմնորոշման դասընթացներ ենք կազմակերպում նրանց համար, ինչն օգնում է ավելի լավ ճանաչել Հայաստանը, հասկանալ, թե ուր են եկել», — ասում էմիգրացիոն ծառայության հանրային կապերի պատասխանատու Նելլի Դավթյանը։ 

Իրանցի Բաբաք Աշթարին արդեն 13 տարի Հայաստանում է բնակվում։

Նա գիտի, որ աշխատանքի հարցը բարդ է նաև տեղացիների համար․

«Բայց եթե որոշել ես մնալ ու կյանքդ շարունակել Հայաստանում, պետք է ինտեգրվես, ու փորձես լուծել աշխատանքի խնդիրը»։

Բաբաքն էլ է քրիստոնյա է, ինչի պատճառով էլ լքել է Իրանը։ Հայրենիքում աշխատել է որպես լրագրող։ Իսկ Հայաստանում նոր մասնագիտություն է ձեռք բերել, այժմ աշխատում է տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ոլորտում։ 

Մի շարք հասարակական կազմակերպություններ, նաև Հայկական Կարմիր Խաչի ընկերությունը, տարբեր ծրագրեր են իրականացնում փախստականների համար։ Մասնավորապես, նրանց օգնում են սեփական գործ հիմնել, տրամադրում են մասնագիտական գործիքներ՝ վարսավիրական, խոհանոցային, կարի։ 

Աջակցություն է ցուցաբերում նաև ՄԱԿ-ի փախստականների հարցերով գերագույն հանձնակատարի գրասենյակը։ Միգրացիոն ծառայության հետ համագործակցելով, խորհրդատվություն է տրամադրում, կարողությունների հզորացման ծրագրեր իրականացնում։

«Բայց մի պահ հետադարձ կապը բաց թողեցիր, սկսվում են միջանձնային խախտումները։ Գործատուն օրենքն է խախտում։ Գործընկերները նեղացնում են. դիմացինը փախստական է՝ վիզը ծուռ է, լեզու չգիտի։ Ինչպե՞ս կարելի է, եթե մարդը հնդիկ է, հիսուն պարկ ավել քարշ տա։ Չպետք է այս մարդկանց դիսկրիմինացիայի ենթարկել։

Առանց նայելու անձը հաստատող փաստաթղթին, փախստականի տեղեկանքն ուսումնասիրելու, առանց օրենքն իմանալու մերժում են, չեն ընդունում մարդուն աշխատանքի։ Ու կրկին մեր սոցաշխատողը իրավաբանի հետ գնում են գործատուի մոտ՝ բացատրելու օրենքն ու արդարություն պահանջելու», — ասում էՄԱԿ-ի փախստականների հարցերով գերագույն հանձնակատարի հայաստանյան գրասենյակի արտաքին կապերի համակարգող Անահիտ Հայրապետյանը։