Արցախցիները չեն դիմում ՀՀ քաղաքացիություն ստանալու․ նրանց մտավախություններն ու սպասելիքները
Հայաստանի քաղաքացիություն. արցախցիների վախերը
Պետական համակարգում աշխատանքի անցնելու և կառավարության կողմից իրականացվող աջակցության ծրագրերին մասնակցելու համար Լեռնային Ղարաբաղի փախստականները պետք է Հայաստանի քաղաքացիություն ստանան։ Սակայն մեծ մասը դեռևս չի ներկայացրել փաստաթղթերը: Հոկտեմբերի սկզբի դրությամբ Հայաստանի քաղաքացիություն է ստացել փախստականների ընդամենը երեք տոկոսը։ Նրանք մտավախություն ունեն, որ եթե ՀՀ քաղաքացիություն ստանան, կարող են զրկվել հայրենիք վերադառնալու իրավունքից և այնտեղ մնացած ունեցվածքից։
Մինչդեռ միջազգային իրավունքի մասնագետ Արա Խզմալյանը վստահեցնում է, որ «միջազգային իրավունքի տեսանկյունից դա [քաղաքացիություն ստանալը] ազդեցություն չի ունենալու»։
Հայաստանի ներքին գործերի նախարարության միգրացիոն ծառայության մամուլի ծառայությունից հայտնում են, որ հոկտեմբերի 10-ի դրությամբ Լեռնային Ղարաբաղից 3431 փախստական ստացել է Հայաստանի քաղաքացիություն։
Մինչև 2023 թվականի հոկտեմբերի 7-ը ԼՂ-ից Հայաստան է ժամանել 100․632 բռնի տեղահանված անձ։ Հաշվի առնելով, որ հազարավոր արցախցիներ այդ պահին արդեն Հայաստանում էին, Հայաստանի կառավարության աջակցության ծրագրերը նախատեսված են ավելի մեծ թվով մարդկանց համար։ Մասնավորապես՝ փախստականներին բնակարանով ապահովելու ծրագրի շրջանակներում, ըստ նախնական հաշվարկների, կընդգրկվի 25 հազար ընտանիք։
Իրավապաշտպանների փոխանցմամբ՝ 2023 թվականի հոկտեմբերի 14-ին ԼՂ տարածքում մնացել էր 40-ից ոչ ավելի բնակիչ, իսկ 2024 թվականի սեպտեմբերին՝ ընդամենը 14 հայ։
«Կավկազսկի ուզել» պարբերականի թղթակից Ալվարդ Գրիգորյանը պատմում է Հայաստան տեղափոխված արցախցիների պատմությունները։ Հոդվածը հրապարակում ենք որոշ կրճատումներով։
- Ի՞նչ աջակցություն է Հայաստանը տրամադրում ԼՂ-ից բռնի տեղահանվածներին
- Բաքուն հաղթեց, հայերը լքում են ԼՂ. էլ ի՞նչ սպասել, հակամարտության կողմերի կարծիքները
- Արցախից տեղահանված երկու ընտանիքի պատմություն․ ծնողի կորուստ, երեխայի ծնունդ
Աջակցության ծրագրեր՝ դրամական օգնություն և բնակարանի ձեռքբերման սերտիֆիկատներ
Միգրացիոն ծառայության տվյալներով՝ քաղաքացիություն ստանալու համար դիմել է 5409 փախստական։
«Օրական միջինը 50-80 դիմում է ստացվում քաղաքացիություն ստանալու համար։ Ըստ օրենքի՝ ընթացակարգը տևում է մոտ 90 աշխատանքային օր, սակայն Արցախից բռնի տեղահանվածների դեպքում այդ ժամկետը կրճատվել է մինչև երկու ամիս»,- հոկտեմբերի 13-ին հայտնել է վարչության մամուլի ծառայության աշխատակիցը։
Լեռնային Ղարաբաղից տեղահանված և Հայաստանում բնակվող բնակչությունն ունի ժամանակավոր պաշտպանություն, ինչը նրանց հավասարեցնում է փախստականների կատեգորիային։ Պաշտպանությունը տրվում է մեկ տարով և կերկարաձգվի մինչև 2025 թվականը։
Միգրացիոն ծառայությունը հիշեցնում է նաև, որ արցախցիների համար գործարկվել են պետական աջակցության տարբեր ծրագրեր։
Խոսքը, մասնավորապես՝ «40+10» հազար դրամ ծրագրի մասին է, որի շրջանակում յուրաքանչյուր փախստականի տրամադրվում է գումար բնակարանի վարձակալության և կոմունալ վճարումների համար։ Այս ծրագիրը գործում է անցյալ տարվանից և քաղաքացիություն չի պահանջում։
Գործում է նաև սերտիֆիկատների տրամադրմամբ բնակարան ձեռք բերելու պետական ծրագիր։ Դրանցից մեկով նախատեսվում է 10 մլն դրամի սերտիֆիկատի տրամադրում։ Այն տրվում է 2020 թվականին Լեռնային Ղարաբաղի որոշ շրջաններից բռնի տեղահանվածների ընտանիքներին։ Գոյություն ունի նաև աջակցության այլ ծրագիր, որը փախստականների ընտանիքի յուրաքանչյուր անդամի տրամադրում է 3, 4 կամ 5 միլիոն դրամ: Բայց այս օգնության նախագծում ընդգրկվելու համար անհրաժեշտ է դիմել և ստանալ Հայաստանի քաղաքացիություն։
Ավելի քան 960 փախստական դիմել է գումար ստանալու համար, մոտ 30 ընտանիք ստացել է բնակարան ձեռք բերելու սերտիֆիկատ։ 10 մլն դրամի սերտիֆիկատ ստանալու դիմում է ներկայացրել 3946 ընտանիք, արդեն ստացել է 3025 ընտանիք։
Միգրացիոն ծառայությունից հայտնում են, որ աշխատունակ տարիքի մարդկանց համար «40+10» ծրագիրը կավարտվի այս տարվա դեկտեմբերին։ 2025 թվականի հունվարից դրա շրջանակներում օգնություն կարող են ստանալ միայն նրանք, ում 18 տարին դեռ չի լրացել, ինչպես նաև հաշմանդամություն ունեցող անձինք և թոշակառուները։
Այս տարվա առաջին կիսամյակի տվյալներով՝ Հայաստանում աշխատանքի է տեղավորվել 17 հազար փախստական ԼՂ-ից։ Պետռեգիստրում գրանցվել են նաև հազարից ավելի անհատ ձեռներեցներ։ Այս մասին հայտնում են Հայաստանի աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարությունից։
Ոմանք նախընտրում են շատ վճարել բնակարանի համար, որ երեխաները լավ դպրոցներում սովորեն
Բազմազավակ մայր Անյուտա Պողոսյանն ապրում է Երևանում՝ վարձով բնակարանում։ Ընտանիքը չի տեղափոխվում Հայաստանի այլ մարզեր, որտեղ կյանքն ավելի էժան է, քանի որ երեխաները սովորում են թեմատիկ ուղղվածություն ունեցող դպրոցներում և քոլեջներում։
«Կրթությունն այն է, ինչ մեզնից չեն կարող խլել։ Հետևաբար, ես և ամուսինս համաձայն ենք ցանկացած հավելյալ աշխատանքի՝ մեր երեխաներին կրթություն տալու համար: Եվ այն փաստը, որ մենք չենք կարող հավելյալ հագուստ գնել կամ ամեն օր լավ սնվել, այժմ նշանակություն չունի: Մենք մտածում ենք երեխաների ապագայի մասին»,- ասաց նա։
ԼՂ-ում նրանք թողել են իրենց ողջ ունեցվածքն ու փոքրիկ բիզնեսը։
«Մենք չէինք մտածում և չէինք ուզում տեղափոխվել այլ տեղ։ Նույնիսկ շրջափակման ժամանակ մտածում էինք, որ եթե ամեն ինչ հաղթահարենք, ադրբեջանցիները մեզ հանգիստ կթողնեն։ Եվ այդպիսի ընտանիքները շատ են՝ նրանք, ովքեր վերադարձան 2020 թվականի տարհանումից հետո՝ հավատալով ռուս խաղաղապահներին։ Բայց Հայաստանում, բացի սոցիալական ու կենցաղային դժվարություններից, բախվում ենք հոգեբանական ու բարոյական նվաստացման։ Օրինակ՝ փախստական գրանցվելու հերթերում կամ քաղաքացիություն ստանալու պարտադիր պայմանի շնորհիվ։
Մենք քաղաքացիություն չենք ուզում, քանի որ ուզում ենք տուն վերադառնալ: Մենք կասկածում ենք, քանի որ չափազանց կասկածելի է այն, որ մեզ համառորեն ցանկանում են զրկել մեր անձնագրերից և ուզում են նոր անձնագրեր տալ, որոնց մեջ չի լինի մեր գրանցումը Ստեփանակերտում։ Ունենք նաև մտավախություն, որ ՀՀ քաղաքացիություն ստանալուց հետո մեզ թույլ չեն տա հետ գնալ, քանի որ մենք կդառնանք ՀՀ քաղաքացի»,- ասում է Անյուտա Պողոսյանը։
Շատերը դժվարանում են աշխատանք գտնել
Արմիդա Միրզոյանի ընտանիքը մեծ է։ Ինքն ու ամուսինն ապրում են երեխաների, թոռների ու սկեսրայրի հետ։ Նրանք միասին բնակարան են վարձակալել Կոտայքի մարզի գյուղերից մեկում։ Ասում է, որ իր թոռն ու սկեսրայրը հաշմանդամություն ունեն, որդու աշխատավարձի կեսից ավելին ծախսվում է նրանց դեղերի և բժշկական այլ ծառայությունների վրա:
«Որպես փախստականներ՝ մենք առավելություններ ունենք։ Անվճար բուժօգնություն ենք ստանում, կլինիկան տրամադրում է նաև որոշ դեղամիջոցներ: Բայց շատ բաների համար պետք է հավելյալ վճարել, քանի որ այդ ծառայությունները ներառված չեն անվճար մատուցվողների ցանկում։
Ամուսինս չի կարողանում աշխատանքի տեղավորվել, քանի որ գործատուները չեն ցանկանում ընդունել 50 տարեկանից բարձր տղամարդու, որը նաև սրտի կաթված է ունեցել։ Որոշեցինք, որ բոլորս միասին մեկ տուն վարձենք, որպեսզի պետական աջակցություն ստացած գումարով կարողանանք վարձը վճարել։ Պայմաններն այնքան էլ հաջող չեն, բայց այլ ելք չկա, քանի որ կայուն աշխատավարձով աշխատանք դժվար է գտնել։
Մենք երազում ենք վերադառնալ Արցախ, մեր տուն՝ Մարտակերտ, բայց պայմանով, որ կլինի այնպես, ինչպես նախկինում, կամ կլինեն կոնկրետ միջազգային երաշխիքներ։ Այդ պատճառով էլ մենք չենք շտապում ստանալ Հայաստանի քաղաքացիություն։ Ցանկանում ենք պահպանել մեր անձնագրերը, որոնցում նշված է մեր տան հասցեն։ Եվ այդ անձնագրերը համընկնում են Լեռնային Ղարաբաղում անշարժ գույքի սեփականության վերաբերյալ մեր փաստաթղթերի հետ»,- ասում է նա։
Կան նաև մարդիկ, որոնք ստացել են ՀՀ քաղաքացիություն և աշխատանքի անցել
24-ամյա Հարութ Պողոսյանը ստացել է Հայաստանի քաղաքացիություն։ Նա նաև աշխատանքի է անցել Ներքին գործերի նախարարությունում։
Ասում է՝ ամբողջ կյանքում աշխատել է իրավապահ մարմիններում ու իրեն այլ ոլորտում չի պատկերացնում։
«Չեմ կարծում, թե ստանալով Հայաստանի քաղաքացիություն՝ կկորցնեմ իմ իրավունքները։ Դա հակասում է բոլոր օրենքներին և կոնվենցիաներին: Բայց ես ոչինչ չեմ բացառում։ Ի վերջո, ոչ ոք չէր մտածում, որ 21-րդ դարում հնարավոր է մի փոքր երկրի նկատմամբ ցեղասպանություն կամ էթնիկ զտում իրականացվի մի քանի խոշոր երկրների կողմից»,- նշում է նա։
Նրան չի անհանգստացնում նաև անշարժ գույքի կորուստը։ Եթե վերադառնա, պատրաստ է նոր տուն կառուցել.
«Մենք կորցրել ենք ավելի կարևոր արժեքներ։ Եվ մենք պետք է պայքարենք վերադառնալու և նորից կորցրածի տերը դառնալու համար։ Բոլոր փախստականները ցանկություն ունեն վերադառնալու, բայց միայն հայկական Արցախ։ Եվ որպեսզի իսկապես հաշվի առնվեն միջազգային երաշխիքներն ու ինքնորոշման սկզբունքը»,- շեշտում է Հարութը։
Հավելում է, որ քանի դեռ գործում է «40+10» ծրագիրը, ընտանիքը ֆինանսական խնդիրներ չունի Երևանում։ Բայց հունվարից սկսած նրա աշխատավարձն այլևս չի բավականացնի բնակարանի վարձն ու կեցության ծախսերը հոգալու համար։
«Մեր ընտանիքում ոչ թոշակառուներ կան, ոչ հաշմանդամություն ունեցողներ։ Ունենք երկու երեխա՝ չափահաս ուսանողներ։ Ես կնոջս ու երեխաներիս աշխատանքի ուղարկելու ցանկություն չունեմ։ Անկեղծորեն հույս ունեմ, որ ծրագիրը կշարունակվի։ Ի վերջո, եթե նայեք՝ վարձավճարը մտնում է երևանցու գրպանը, ինչը նշանակում է, որ կառավարությունը եկամուտից զրկում է հենց իր քաղաքացիներին»,- մտորում է Հարութ Պողոսյանը։
2023 թվականի սեպտեմբերի 19-20-ը Ադրբեջանը լայնածավալ ռազմական գործողություններ իրականացրեց Լեռնային Ղարաբաղում։ 2023 թվականի սեպտեմբերի 20-ին պայմանավորվածություն ձեռքբերվեց ռազմական գործողությունների դադարեցման մասին։ 2024 թվականի հունվարի 1-ից Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը դադարեց գոյություն ունենալ՝ համաձայն վերջին նախագահ Սամվել Շահրամանյանի հրամանագրի։
Հայաստանի քաղաքացիություն. արցախցիների վախերը
