Հռոմի ստատուտի վավերացում. Հայաստանի իշխանությունները դեմ կգնա՞ն Ռուսաստանին
Հայաստանի կողմից Հռոմի ստատուտի վավերացումը
Միջազգային քրեական դատարանի Հռոմի ստատուտը վավերացնելու Հայաստանի մտադրությունն առաջացրել է Ռուսաստանի կոշտ արձագանքը։ Մոսկվայի տարբեր վերլուծաբանների շուրթերով սկսվել են զգուշացումները Երևանին «այս քայլի անցանկալիության մասին»։ Ռուսական ՏԱՍՍ լրատվական գործակալությունը, հղում անելով ԱԳՆ իր «աղբյուրին», հայտնել է. «Մոսկվայում բացարձակապես անընդունելի են համարում պաշտոնական Երևանի ծրագրերը՝ միանալու Միջազգային քրեական դատարանի Հռոմի կանոնադրությանը՝ Ռուսաստանի ղեկավարության դեմ վերջին անօրինական և իրավական առումով առոչինչ «օրդերների» ֆոնին»։
Հռոմի ստատուտը միջազգային պայմանագիր է, որի հիման վրա ստեղծվել է Միջազգային քրեական դատարանը: Դրա ստեղծումը բացատրվում էր ցեղասպանության, ռազմական հանցագործությունների և մարդկության դեմ հանցագործությունների հետ կապված գործերը քննելու համար անկախ դատարանի անհրաժեշտությամբ։
Մարտի 17-ին ՄՔԴ-ն ձերբակալության օրդեր է տվել Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինին և Ռուսաստանի երեխաների իրավունքների հանձնակատար Մարիա Լվովա-Բելովային: Երկուսն էլ կասկածյալի կարգավիճակ ունեն ուկրաինացի երեխաների ապօրինի արտաքսման և տեղահանման գործի շրջանակում։ Բոլոր երկրները, որոնք վավերացրել են պայմանագիրը, պարտավոր են կասկածյալներին հանձնել դատարան, եթե նրանք հայտնվեն իրենց տարածքում։
Դատարանի որոշումից անմիջապես հետո ակտիվորեն սկսեց քննարկվել այն հարցը, թե արդյոք Պուտինը կարող է ձերբակալվել Հայաստան այցելելու դեպքում։ Իրավիճակը սրվեց այն բանից հետո, երբ Սահմանադրական դատարանը ճանաչեց ստատուտի սահմանադրականությունը։ Սահմանադրական դատարանի որոշումն ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից։ Շատ լրատվամիջոցներ այս տեղեկությունը մեկնաբանեցին որպես Հայաստանի կողմից Հռոմի ստատուտի վավերացում՝ գրելով Երևան ժամանելու դեպքում Պուտինին ձերբակալելու հնարավորության մասին։ Իրականում Հայաստանը այն ստորագրել է 1999 թվականին, բայց դեռևս չի վավերացրել։
JAMnews-ը դիմել է Սահմանադրական դատարան հետևյալ հարցով՝ «Հռոմի ստատուտի վավերացումից հետո Հայաստանը կպարտավորվի՞ կատարել Հաագայի դատարանի՝ ավելի վաղ ընդունած որոշումները, մասնավորապես՝ Ռուսաստանի Դաշնության նախագահի կալանավորման վերաբերյալ»։ Խմբագրությունը ՍԴ-ից գրավոր պատասխան կստանա 5 աշխատանքային օրվա ընթացքում։ Առայժմ կարելի է հենվել միայն ՍԴ մամուլի հաղորդագրության վրա, որտեղ ասվում է «ՄՔԴ իրավասության հետադարձ ճանաչման» մասին։
Հայ փորձագետների կարծիքներն այն մասին, թե արդյոք երկրի իշխանությունները կգնա՞ն ստատուտի վավերացման՝ չնայած Ռուսաստանի բացասական արձագանքին, փաստաթղթի վավերացումից հետո հնարավո՞ր է արդյոք Պուտինի ձերբակալությունը Հայաստանում։ Բայց նախ՝ որոշ մանրամասներ, թե ինչու է Հայաստանը այս պայմանագրի վավերացման գործընթացը մեկնարկել հենց հիմա։
- «Պուտինին ձերբակալելուն աջակցելը բխում է Հայաստանի շահերից»․ կարծիք
- «Թող գան տեսնեն՝ ինչ հակակրանք են վայելում»․ ՀՀ-ում անցանկալի անձանց մասին
- «Մոսկվան գործի է դրել շանտաժի գործիքը»․ հայ քաղաքագետը՝ Վոլոդինի ելույթի մասին
«Վավերացման հրատապությունը պայմանավորված է Հայաստանի տարածքների օկուպացմամբ»
Կառավարությունը որոշեց «սկսել ՄՔԴ կանոնադրության վավերացման գործընթացը» անցյալ տարեվերջին։ Այս քայլը բացատրվեց 2021 թվականի մայիսին և 2022 թվականի սեպտեմբերին «Հայաստանի ինքնիշխան տարածքի նկատմամբ ադրբեջանական զինված ուժերի լայնածավալ ռազմական ագրեսիայով».
«Ագրեսիայի հետևանքները պահպանվում են, քանի որ Ադրբեջանի զինված ուժերը դեռևս գտնվում են Հայաստանի ինքնիշխան տարածքի տարբեր հատվածներում՝ քաղաքացիական բնակավայրերին հարող տարածքներում։ Որպեսզի Հայաստանը կարողանա ՄՔԴ կանոնադրությունը կիրառելի դարձնել 2021 թվականի մայիսի 12-ից Հայաստանի ինքնիշխան տարածքի նկատմամբ ագրեսիայի ժամանակ կատարված ռազմական հանցագործությունների նկատմամբ, վավերացմանը զուգահեռ անհրաժեշտ է ընդունել Միջազգային քրեական դատարանի իրավազորությունը հետադարձ ուժով՝ 2021 թվականի մայիսի 12-ի ժամը 00:00-ից սկսած ճանաչելու մասին հայտարարություն»։
Միջազգային իրավական հարցերով Հայաստանի ներկայացուցիչը հայտարարել է, որ կանոնադրության վավերացումից հետո երկիրը հնարավորություն կունենա միջազգային քրեական գործ հարուցել.
«Խոսքը պատերազմական հանցագործությունների, մարդկության դեմ հանցագործությունների, ցեղասպանության կամ դրանց կանխարգելման մասին է»։
Երկրի ներսում վավերացման նկատմամբ վերաբերմունքը միանշանակ չէ
Երևանի պարտավորությունները ՄՔԴ-ի նկատմամբ՝ կապված Հայաստանում Ռուսաստանի նախագահի կալանավորման որոշման հետ, երկիմաստ մեկնաբանությունների և արձագանքների տեղիք են տվել։
Ոմանք կարծում են, որ Հայաստանի ստանձնելիք պարտավորությունը չի ազդի Պուտինի ձերբակալության հրամանի վրա, քանի որ այն տրվել է նախքան ստատուտի վավերացումը։ Մյուսները հակված են կարծելու, որ Հայաստանը ստիպված կլինի կատարել իր պարտավորությունները և իրեն շատ ռիսկային դրության մեջ կդնի։
Հռոմի ստատուտին միանալու վերաբերյալ բացասական կարծիք է հայտնել նախկին իշխող կուսակցությունը։ Հայաստանի Հանրապետական կուսակցությունը որոշումը որակել է «քաղաքական կարճատեսություն» և զգուշացրել «երկրի համար անկանխատեսելի հետևանքների մասին»։ Հանրապետականները կասկածում են, թե ստատուտի վավերացումը օգտակար կլինի Հայաստանի շահերն առաջ տանելու համար, «որովհետև ՄՔԴ-ն ծայրահեղ քաղաքականացված կառույց է, որին չեն միանում անգամ Ռուսաստանի Դաշնությունը, ԱՄՆ-ը և Չինաստանը»։
Իրավապաշտպան Արթուր Սաքունցն ասել է, որ եթե Հայաստանի իշխանությունները հրաժարվեն ավարտին հասցնել վավերացման գործընթացը, «կկորցնեն Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի դեմ հայցով միջազգային քրեական դատարան դիմելու հնարավորությունը»։ Նրա կարծիքով՝ Հայաստանին պետք է մտահոգի ոչ թե Պուտինի ճակատագիրը, այլ Հայաստանի շահերը։
Արա Խզմալյան, միջազգային իրավունքի մասնագետ
Պուտինը Հայաստանում շարունակում է մնալ անձեռնմխելի
«Սահմանադրական դատարանի որոշումն այն մասին, որ Հայաստանի պարտավորությունները, որոնք ամրագրված են Հռոմի կանոնադրությամբ, համապատասխանում են երկրի հիմնարար օրենքին, թույլ է տալիս խորհրդարանին վավերացնել այն։ Իշխանությունների քաղաքական կամքից բացի ոչինչ այս պահին չի կարող խանգարել դրան։
Կարծում եմ, որ 2021 թվականի մայիսի 10-ից ՄՔԴ-ի իրավասության հետադարձ ուժով ճանաչումը տարածվում է միայն Հայաստանի մասով գործերի վրա։ Մյուս բոլորի, այդ թվում՝ Ուկրաինայի հետ կապված, Հայաստանը չի կարող հետադարձ ուժով պարտավորություններ ստանձնել։
Քանի որ ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի նկատմամբ ձերբակալության օրդերը տրվել է այն ժամանակ, երբ Հայաստանը դեռևս չէր վավերացրել Հռոմի ստատուտը և ՄՔԴ անդամ չէր, Հայաստանի տարածքում Պուտինի անձեռնմխելիության պահանջը կշարունակի գործել։ Ռուսաստանը անհանգստանալու կարիք չունի։
Մոսկվան կա՛մ ավելի մտահոգված է Ադրբեջանի պաշտոնյաների նկատմամբ ՄՔԴ-ի կողմից հնարավոր քրեական հետապնդումներով, կա՛մ այս կերպ փորձում է վարկաբեկել ինչպես ՄՔԴ-ն, այնպես էլ հենց Հայաստանը»:
Անդրիաս Ղուկասյան, քաղաքագետ
Ստատուտը ԵՄ-ի հանդեպ Հայաստանի պարտավորությունների մաս է կազմում
«2019 թվականի մարտի 1-ից ուժի մեջ է մտել Հայաստանի և ԵՄ-ի միջև Համապարփակ և ընդլայնված գործընկերության մասին համաձայնագիրը, որի համաձայն՝ Հայաստանի պարտավորություններից մեկը Հռոմի ստատուտի վավերացումն է։
1999 թվականին Հայաստանը ստորագրել է Հռոմի ստատուտը, բայց չի վավերացրել այն, քանի որ 1995 թվականի սահմանադրությունը չէր նախատեսում, որ Հայաստանի քաղաքացիները կարող են քրեական հետապնդման ենթարկվել արդարադատության ազգային համակարգից դուրս: Սակայն 2005 թ․-ի և 2015 թ․-ի սահմանադրական փոփոխությունները վերացրին այդ սահմանափակումը»:
Քաղաքական իրականություն և հակասություններ
«Եթե Հայաստանն իրեն համարում է Ռուսաստանի դաշնակիցը, ապա չի կարող Ռուսաստանի Դաշնության գործողությունները համարել միջազգային իրավունքի խախտում։ Ըստ այդմ, նա պետք է օրինական ճանաչի Ուկրաինայի դեմ ռուսական ագրեսիան, ռուսական կողմի բոլոր ցեղասպանական դրսևորումները, այդ թվում՝ երեխաների առևանգումը, ուկրաինացի երեխաների հարկադիր պահումը Ռուսաստանի տարածքում։
Այս ամենն արտացոլում է այն հակասությունը, որը կա։ Անհնար է Հայաստանի և ԵՄ-ի միջև ունենալ Համապարփակ և ընդլայնված գործընկերության համաձայնագիր և խթանել այն՝ միաժամանակ մնալով Ռուսաստանի Դաշնության ռազմաքաղաքական դաշնակիցը։
Սրանք մեկը մյուսին հակասող պարտավորություններ են, և Հայաստանը ստիպված է լինելու հրաժարվել դրանցից մեկից։ Մոսկվայի արձագանքը հենց դրա մասին է»։
Վավերացումը կպարտավորեցնի Հայաստանին
«Հռոմի ստատուտի վավերացումը ենթադրում է, որ Հայաստանը պարտավորություն է ստանձնում կատարել պայմանագրից բխող պահանջները, այդ թվում՝ Վլադիմիր Պուտինի և մյուսների վերաբերյալ տրված հրամանները։
Ռուսաստանի նախագահի և երեխաների օմբուդսմեն Լվովա-Բելովայի ձերբակալության օրդերները հրապարակային են, դրանց մասին հայտարարվել է։ Սակայն կարող են լինել նաև դեռևս չհրապարակված օրդերներ, որոնք ՄՔԴ-ն գաղտնի է պահում՝ ելնելով հարցի կարևորությունից կամ այլ նկատառումներից, այդ թվում՝ արդարադատությունից խուսափելու դեպքերից խուսափելու համար: Իսկ նրանց թվում կարող են լինել նաև այլ ռուս պաշտոնյաներ։
Եվ այստեղ Ռուսաստանի և Հայաստանի միջև մեծ դիսկոմֆորտ կառաջանա։ Եթե Հռոմի ստատուտը վավերացվի, ապա այս հարցի վերաբերյալ անորոշություն կառաջանա։
Պուտինի դեմ գործը հարուցվել է ՄՔԴ կանոնների համաձայն, համապատասխանաբար, հրամանի կատարումը վերաբերում է պայմանագրի բոլոր անդամներին, այդ թվում՝ Հայաստանին»։
Ճակատագրական ընտրության առաջ
«Սա քաղաքական խնդիր է։ Խորհրդարանը կարող է չվավերացնել ստատուտը, Հայաստանը կանգնած է լուրջ ընտրության առաջ։
Կամ երկիրն ընտրում է արևմտյան ճանապարհը, հենվում է Հայաստանի և ԵՄ-ի միջև ստորագրված Համապարփակ և ընդլայնված գործընկերության մասին համաձայնագրի վրա, կամ Ռուսաստանի հետ միասին գնում է Եվրամիության և ԱՄՆ-ի դեմ։ Հայաստանն այլևս չի կարող միավորել այդ երկուսը։
Կա ևս մեկ տարբերակ. Հայաստանը կարող է ընտրել միջազգային չեզոքություն, ինչպես օրինակ Թուրքմենստանը, Ավստրիան կամ Շվեյցարիան, և նման կոնֆլիկտային իրավիճակներում հավասար հեռավորություն պահպանել հակամարտող բոլոր կողմերից:
Բայց ինքը՝ Ռուսաստանն է Հայաստանին դնում ընտրության առաջ։ Հռոմի ստատուտի իր պարտավորությունների օգտին կայացված ընտրությունը կարող է հանգեցնել Ռուսաստանի հետ երկկողմ հարաբերությունների խզման:
Ռուսաստանի Դաշնությունը կարող է խզել միացյալ հակաօդային պաշտպանության, զորքերի միացյալ խմբավորման, Հայաստանում ռուսական զինված ուժերի բազայի և տնտեսական հարցերի վերաբերյալ համաձայնագրերը։
Եվ այս ամենը կարող է հանգեցնել տարբեր քաղաքական և տնտեսական հետևանքների։ Սա կհանգեցնի արտաքին քաղաքականության, տնտեսության և անվտանգության ամբողջ համակարգը վերակառուցելու անհրաժեշտության»:
Ռուսաստանի նյարդային արձագանքը
«ՏԱՍՍ-ը, հայտարարելով «Հռոմի ստատուտին միանալու Երևանի մտադրության անընդունելիության մասին» և զգուշացնելով «ծայրահեղ բացասական հետևանքների մասին», հղում է անում ոչ թե Ռուսաստանի պաշտոնական ԱԳՆ-ին, այլ գերատեսչության ինչ-որ «աղբյուրի»։
Այսինքն՝ ՌԴ ԱԳՆ-ն գնացել է նման «արտահոսքի», բայց առայժմ դա չի կարելի ընդունել որպես պաշտոնական դիրքորոշում։ Ուստի Հռոմի ստատուտի, դրա վավերացման ճակատագիրը կախված է նրանից, թե ինչ կպայմանավորվեն Մոսկվան ու Երևանը։
Հայաստանն ունի պատճառներ, թե ինչու պետք է անդամակցի ՄՔԴ-ին։ Դրանք ինչպես Եվրամիության հանդեպ պարտավորություններն են, Ադրբեջանի զինված ուժերի կողմից նրա տարածքների օկուպացումը, այնպես էլ Լաչինի միջանցքի հետ կապված իրավիճակը։ Երեք ամիս է, ինչ ադրբեջանցիները փակել են Լեռնային Ղարաբաղն արտաքին աշխարհի հետ կապող միակ ճանապարհը, 120 հազար մարդ գտնվում է հումանիտար ճգնաժամի մեջ և վտարման սպառնալիքի տակ։
Չեմ կարծում, որ Մոսկվան պետք է անհանգստանա Ադրբեջանի համար։ Բայց Ադրբեջանը կարող է անհանգստանալ իր և իր նախագահի համար, որը կարող է պատասխանատվության ենթարկվել։ Ելնելով սեփական շահերից՝ Կրեմլը կարող է Հայաստանում առաջ տանել Ադրբեջանի օրակարգը, ինչին էլ մենք բազմիցս ականատես ենք եղել»։
Հետևեք մեզ — Facebook | Youtube | Telegram
Հայաստանի կողմից Հռոմի ստատուտի վավերացումը
