«Գրադարանների վերջին մոհիկանները»․ ովքե՞ր և ինչպե՞ս են դրանք պահպանում

Հայաստանի գրադարանները

Ովքե՞ր են այն մարդիկ, որոնք տասնյակ տարիներով աշխատում են գրադարանում, իրենց կյանքը չեն պատկերացնում առանց թղթային գրքերի։ Եվ ինչպե՞ս գրադարաններն ավելի գրավիչ դարձնել այցելուների համար հիմա, երբ շատ գրքեր հասանելի են համացանցում։ Այս հարցերի պատասխանները JAMnews-ի լրագրողը փորձել է գտնել Հայաստանի մարզային գրադարաններից մեկում։

• «Գրադարակ»՝ ժամանակակից գրադարաններ Հայաստանի գյուղերի համար: Տեսանյութ
• Երևանյան սթրիթ արտ․ գրաֆիտիների հեղինակը, որը տարված է դիմանկարներով
• «Թատրոն տանիքում»․ ինչպես երազանքները իրականություն դարձան։ Տեսաբլոգ Հայաստանից

«Խորհրդային տարիներին նրանց, ով չէր հասցնում գրադարան գալ, գրադարանն էր իրենց այցելում»

Հին գրքերի բույրը և գրականության հանդեպ սերը Արտաշատի մարզային գրադարանի աշխատակիցներին ստիպում է տարիներ շարունակ ամեն օր աշխատանքի գալ։ Այս  գրադարանում պատահական մարդիկ չեն աշխատում։ Բոլորն ունեն գրադարանավարի կրթություն, տասնամյակների փորձ ու մնում են նվիրված սիրելի մասնագիտությանը։

Նրանցից մեկը Սիլվա Խաչատրյանն է։ Նա 71 տարեկան է, գրադարանում աշխատում է 52 տարի։ Սկսել է շրջիկ գրադարանավարի աշխատանքից, իսկ հիմա գրքերի մշակման բաժնում է։ Դասակարգում է նոր ստացած գրքերը, կոդավորում դրանք ու փոխանցում գրադարանի համապատասխան բաժիններին։ Այս աշխատանքը կատարելու համար նույնիսկ համակարգչով աշխատել է սովորել։

«Խորհրդային տարիներին ընթերցանությունը պարտադիր էր։ Նրանք, ովքեր չէին հասցնում գրադարան գնալ, գրադարանն էր իրենց այցելում։ Շրջիկ գրադարանավար էին ասում նման մարդկանց։ Մենք այցելում էինք գործարաններ, աշխատավայրեր, մեզ հետ գրքեր էինք տանում։ 15 օրը մեկ կրկին գնում էինք գրքերը փոխում էինք։ Հետո ավարտեցի էջմիածնի ակումբագրադարանավարային տեխնիկումն ու սկսեցի գրադարանում աշխատել»,— պատմում է տիկին Սիլվան։

Ողջ կյանքում նա միայն գրադարաններում է աշխատել։ Ասում է՝ այլ մասնագիտության մեջ իրեն չի էլ պատկերացրել։ Տարիների ընթացքում էլ համոզվել է, որ միայն կարդացած լինելը բավարար չէ լավ գրադարանավար լինելու համար․

«Պետք է ինչ-որ տեղ նաև հոգեբան լինես։ Որևէ գիրք առաջարկելուց կամ խորհուրդ տալուց առաջ պետք է հաշվի առնես ոչ միայն մարդու տարիքը, սեռը, կրթությունը, այլև՝ հոգեբանական վիճակը, էմոցիոնալ վիճակը։ Գիրքը ընկեր է, իսկ ընկերոջը ընտրում են ոչ միայն արտաքինով կամ տարիքով։ Նա քեզ պետք է հասկանա, կիսի քո մտքերը, քո ցանկությունները։ Ընթերցողներ ունենք, որ գալիս են, պատմում են իրենց կյանքից, մտքերից։ Ու ես նրանց համապատասխան գրականություն եմ տալիս։ Հետո շնորհակալություն են հայտնում ճիշտ ընտրության համար»։

Ափսոսում է, որ տարիքն ու առողջությունը թույլ չեն տալիս առաջվա պես շատ կարդալ․

«Երիտասարդ տարիքում երկու-երեք գիրք էի կարդում մեկ ամսում։ Հիմա դանդաղ եմ ընթերցում, աչքերս լարվում են։ Բայց չկարդալ չեմ կարող։ Հայ ժամանակակից գրողներ կան հետաքրքիր, պետք է ընթերցեմ, որ հետ չմնամ»։

«Գյուղապետը կարող է ֆինանսական միջոցներ չունենալու պատճառով փակել գրադարանը»

Հայաստանում այսօր ԿԳՄՍ նախարարության ենթակայության տակ 12 գրադարան կա, որոնցից երկուսը Երևանում են՝ Հայաստանի ազգային գրադարանը և Խնկո Ապոր անվան ազգային մանկական գրադարանը, իսկ 10-ը՝ մարզերում: Բացի այդ, կա նաև 365 համայնքային գրադարան:

Հայկական գրադարանային ասոցիացիայի փոխնախագահ Ռաֆիկ Ղազարյանն ասում է, որ 1991 թվականին Հայաստանում կար 1318 գրադարան․

«Առավել հաճախ փակվում են գյուղական գրադարանները։ Դրանց նկատմամբ կա կամայական մոտեցում։ Գյուղապետը կարող է ֆինանսական միջոցներ չունենալու պատճառով գալ ու ասել, որ գրադարանը փակում է։ Այսպես հարյուրավոր գյուղական գրադարաններ են փակվել վերջին 30 տարիներին։ 2022 թվականին, օրինակ, համայնքային գրադարանների թիվը 370 էր, 5-ն էլ դրանից հետո փակվեցին»։

Ռաֆիկ Ղազարյանը հավելում է, որ գրադարանային ֆոնդերը չեն համալրվում նոր գրքերով, դրա համար էլ հետաքրքիր չեն մարդկանց․

«Մարդիկ գրադարաններ ինչի՞ համար են այցելում։ Որ նորույթներ կարդան։ Մարդն ուզում է նոր գրականություն կարդալ, նոր հեղինակների ծանոթանալ։ Միայն դասական գրականությամբ գրադարան կլինի՞»։

90.000-ից ավել գիրք՝ ամեն ճաշակի ընթերցողի համար

Արտաշատի մարզային գրադարանի սպասարկման բաժնի վարիչ Նվարդ Մեջլումյանն այս համակարգում է արդեն 44 տարի։ Ասում է՝ եղել է ժամանակ, երբ որևէ գիրք գրադարանը չի ստացել։ Բայց վերջին տարիներին ստանում են ոչ միայն դասական գրականության նոր հրատակությունները, այլև՝ ժամանակակից, օտարալեզու, մասնագիտական գործեր։ Բացատրում է՝ ինչպես են հարցի լուծումը գտել։ Իրենք տեղում կազմում են ցանկալի գրքերի ցանկը՝ հաշվի առնելով ընթերցողի պահանջը, ուղարկում են ԿԳՄՍ նախարարություն ու ստանում պահանջարկ ունեցող գրականություն։

«Ես հարգում եմ մեր ընթերցողներին, ովքեր պահանջում են, որ գրադարանը պարբերաբար ու շատ արագ նոր գրքերով համալրվի։ Բայց այնքան միջադեպեր կան, երբ գիրքը տանում են ու հետ չեն բերում։ Կամ էլ բերում են պատռած էջերով, գրվածքներով։ Եթե նկատում ենք, որ նույն մարդը պարբերաբար անփույթ է վարվում գրքերի հետ, նրան զգուշացնում ենք, որ այլևս չենք սպասարկի»,— ասում է տիկին Նվարդը։ 

Հպարտորեն նշում է, որ այս պահին գրադարանում 90.000-ից ավել գիրք կա․

«Այս մեծ քանակության մեջ ունենք նաև «արգելված գրականություն»։ Էրոտիկ գրականություն կա, ցենզուրայից դուրս գրքեր կան՝ հայհոյանքներով լի, դրանք փակի տակ ենք պահում, որ անչափահասները չվերցնեն տանեն։ Երբ գալիս են, հենց այդ գրքերն են պահանջում, նախազգուշացնում ենք, թե ինչ կա մեջը, հետո ենք տալիս»,— պատմում է Նվարդ Մեջլումյանը։

Գրադարանի աշխատակիցներն ասում են, որ բարեկարգվել են նաև գրքերի պահման պայմանները։ Ափսոսում են, որ տարիներ առաջ բազմաթիվ հատորներ թրջվել ու անպիտան են դարձել, երբ անձրևաջրերը լցվել են շենքի ներս ու թափվել գրադարակների վրա։

«Գրադարանները պետք է հագեցած լինեն լավ գրքերով»

«Անտարես» հրատարակչության տնօրեն Արմեն Մարտիրոսյանի կարծիքով՝ Հայաստանում գրադարանները շարունակում են մնալ ոչ բարվոք վիճակում՝ խորհրդային շնչով կահավորված։ Բայց սա չէ, որ խանգարում է մարդկանց քիչ այցելել։ Ըստ նրա՝ պատճառը համացանցի տարածումն էլ չէ․

«Ռուսաստանում կան ծովեր, Վրաստանում կա ծով։ Հայաստանը ծով չունի, բայց ձկնամթերք է արտահանում դեպի այս երկրներ։ Ծով ունենալը, դեռ չի նշանակում օգտվել ծովից։ Համացանցի առկայությունը դեռ չի նշանակում, որ դու կարողանում ես օգտվել դրանից կրթվելու համար։ Համացանցի առկայությունը նաև հակագիտելիքի տիրույթ է, որտեղ կա աղբ, կեղծիք, ապատեղակատվություն։

Մի ընկեր ունեմ, երեք անգամ ռեստորան է հիմնել ու երեք անգամ էլ ձախողել։ Երբ հարցնում ես՝ որն է պատճառը, տարբեր պատասխաններ է տալիս, բայց ոչ մի անգամ պատճառն իր մեջ չի տեսնում։ Արտաքին պատճառներ, իհարկե, կան, որ գրադարանները չեն կայանում, շատ այցելուներ չունեն։ Բայց դա մտածողության հարց է։ Կարող է գրադարանը վերջին տենդենցներով նորոգված լինի, բայց մարդիկ չգնան, որովհետև գնացողները գնում են բովանդակության հետևից։ Գրադարանները պետք է հագեցած լինեն լավ գրքերով»։

Հրատարակչության տնօրենն ասում է, որ խնդիրը կարող է լուծվել, եթե գրադարանները դուրս գան պետության հոգածությունից, գտնեն մասնավոր ներդրողներ։ Ըստ նրա՝ պետությունը պետք է պարզապես խրախուսի գրադարանների բացումն ու առկայությունը․

«Պետությունը վատ անողի կարգավիճակը պետք է փոխի կարգավորողի կարգավիճակով։ Պետությունը պետք է լավ իմաստով կանոններ ձևավորող լինի, ոչ թե ինքը գրադարան աշխատեցնի։ Օրինակ, Շվեդիայում, երբ երեխա է ծնվում, ոչ թե բարեկամներն են գնում տեսնելու նրան, այլ՝ գրադարանավարը։ Հեքիաթներ, ինտերակտիվ գրքեր է տանում նորածնին, որ մայրը հենց այդ տարիքից սովորեցնի ընթերցելու մշակույթին»։

Արմեն Մարտիրոսյանը խոստովանում է, որ գրադարանը կորցրել է կրթական գործառույթը, քանի որ շատ բանիմաց գրադարանավարներ, գործի նվիրյալներ ավելի բարձր վարձատրվող աշխատանք են գտել։ Ըստ նրա՝ չկան մասնագետներ, որոնք կսովորեցնեն գրադարանավարություն երիտասարդ սերունդին․

«Մնացել են վերջին մոհիկանները, ում ես խորին շնորհակալություն եմ հայտնում»։

Հետևեք մեզ — Facebook | Youtube | Telegram

Հայաստանի գրադարանները