Հայաստանը չի հրաժարվում եվրաինտեգրումից
Հայաստանին կրկին հնարավորություն է տրվում եվրաինտեգրման ճանապարհը բռնել՝ վերադառնալով Եվրամիության հետ համաձայնագրի ստորագրման գործընթացին: 2015թ. վերջին ԵՄ ու Հայաստանը հայտարարեցին երկկողմանի համաձայնագրի շուրջ բանակցություններ սկսելու մասին: Թե ինչ ոլորտներ է այն ներառելու, դեռ պարզ չէ: Հայտնի է միայն, որ նոր փաստաթղթում, ի տարբերություն ԵՄ հետ ունեցած նախորդ Ասոցացման համաձայնագրի, ազատ առևտրի գոտու վերաբերյալ դրույթ չի լինի:
Գործնականում նոր փաստաթուղթը Ասոցացման համաձայնագիր չեն էլ անվանում: Այն իրավական փաստաթուղթ է, որն անդրադառնում է քաղաքական հարցերի, վիզաների ռեժիմի ազատականացմանը, մարդու իրավունքներին ու Հայաստանում ժողովրդավարացման ծրագրի իրականացմանը:
Հասկանալի է, փաստաթղթում չեն լինի մաքսային ու տնտեսական հարաբերություններին վերաբերող կետեր, որոնք անհամատեղելի են ԵՄ-ԵՏՄ զուգահեռի դեպքում: Մաքսատուրքեր որոշելու իրավասությունը Հայաստանը փոխանցել է Եվրասիական միությանը, այդ պատճառով էլ նոր համաձայնագիրը չի կարող ենթադրել ԵՄ հետ առևտրային արտոնյալ ռեժիմ:
Բայցևայնպես, Հայաստանը շարունակում է գրավիչ լինել Եվրամիության համար: Ինչպես նշում է Հայաստանում ԵՄ պատվիրակության ղեկավար Պյոտր Սվիտալսկին, «Եվրամիությունը Հայաստանին դիտարկում է որպես կարևոր գործընկեր Եվրասիական գործընկերության գոտում», ավելին՝ «եթե ամեն ինչ իր հունով ընթանա և նոր դժվարություններ չառաջանան, ապա բանակցությունները կավարտվեն 2016-ի վերջում»:
Ինչ դժվարությունների մասին է խոսքը, Սվիտալսկին չի նշել: Ակնհայտ է, որ մտահոգության առիթը հիշողությունն է՝ 2013թ. Հայաստանը հրաժարվեց Եվրամիության հետ Ասոցացման համաձայնագիրը ստորագրել Եվրասիական տնտեսական միությանն անդամակցելու պատճառով:
2015թ. հունվարից Հայաստանը ԵՏՄ լիիրավ անդամ դարձավ, որի կազմում էին այդ ժամանակ Ռուսաստանը, Ղազախստանն ու Բելառուսը: Դրա հետ կապված Հայաստանում բողոքի ակցիաներ եղան, փորձագետները տնտեսական խնդիրներ էին կանխատեսում, վերլուծաբանները նշում էին, որ միությանն անդամակցելու որոշումն ընդունվել է ՝ քաղաքական նկատառումներով:
ԵՏՄ դեմ արտահայտվողները համարում էին, որ Հայաստանը լուրջ դժվարությունների կբախվի, առաջին հերթին, ԵՏՄ այլ երկրների հետ ընդհանուր սահմանների բացակայության պատճառով:
Միակ ցամաքային ճանապարհը, որը կապում է Հայաստանը նրա հիմնական գործընկեր Ռուսաստանի հետ, անցնում է Վրաստանի տարածքով: Հայկական տնտեսության համար այդ ճանապարհը ռազմավարական նշանակություն ունի: Սակայն բարդ աշխարհագրական դիրքի պատճառով ռուս-վրացական սահմանին գտնվող Վերին Լարս անցակետը տարվա մեջ 4-5 ամիս փակ է լինում եղանակային պայմանների կամ բնական աղետների հետևանքով: Արդյունքում, Ռուսաստանի համար նախատեսված բեռները ստիպված վերադառնում են Հայաստան և ընդհակառակը:
Երկու մյուս ճանապարհները, որոնք Հայաստանը կապում են Ռուսաստանի հետ՝ Աբխազիայի ու Հարավային Օսիայի տարածքով, փակ են Վրաստանի ու Ռուսաստանի միջև առկա քաղաքական ճգնաժամի պատճառով:
Մինչդեռ ԵՏՄ կողմնակիցները լավատեսորեն էին տրամադրված: Հայաստանի նախագահ Սերժ Սարգսյանը վստահեցնում էր, որ ընդհանուր սահմանների բացակայությունը «չի խանգարի Հայաստանի ինտեգրմանը կարգավորման միասնական համակարգերին, տրանսպորտի, էներգետիկայի, հեռահաղորդակցական ու ֆինանսական համակարգերին»:
ԵՏՄ անդամակցությունը խոստանում էր ԵՏՄ տարածքում ապրանքի, ծառայությունների ու աշխատուժի ազատ շրջանառություն, հայկական ապրանքների ելք միության անդամ-երկրների 170 միլիոն բնակչությամբ շուկա, անդամ-երկրների միջև առևտրային մեխանիզմների պարզեցում:
Հայաստանի էկոնոմիկայի նախարարության Առևտրի և շուկայի կարգավորման վարչության պետ Գագիկ Քոչարյանը որպես ԵՏՄ անդամակցության հիմնական առավելություն նշում էր ներդրումների համար գրավիչ դառնալու հնարավորությունը:
Նա վստահ էր, որ ԵՏՄ անդամակցությունը նախադրյալներ կստեղծի Մաքսային միության երկրներից ներդրողներ ներգրավելու համար, քանի որ Հայաստանին տրամադրվել է եվրոպական երկրների, ինչպես նաև ԱՄՆ, Կանադայի ու Ճապոնիայի հետ արտոնյալ ռեժիմ: Դա այն շուկաներն են, որտեղ Հայաստանի ներկայացվածությունը գործնականում առանց տուրքերի է իրականացվում:
ԵՏՄ Հայաստանի անդամակցությունից մեկ տարի է անցել, հայ տնտեսագետներն արդեն խոսում են սրա հետ կապված լուրջ խնդիրների առկայության մասին: Նրանց կարծիքով, այդ մասնակցությունը երկրին ոչ մի դրական արդյունք չի տվել և խոչընդոտում է զարգացմանը: Շատերը նույնիսկ վստահ են, որ պետք է լքել ԵՏՄ-ն և վերադառնալ ԵՄ հետ ասոցացման գործընթացին:
Օրինակ, «Իրազեկ քաղաքացիների միություն» հասարակական կազմակերպության անցկացրած հետազոտության համաձայն, ԵՏՄ անդամակցության արդյունքում Հայաստանում իրավիճակը վատթարացել է բոլոր ոլորտներում:
Այսպես, նրանց տվյալներով, 2014-2015թթ. Հայաստանի արտաքին առևտրի ցուցանիշներն իջել են 20%-ով, իսկ երկրի արտաքին ռեզերվները կրճատվել են՝ 2.5 մլրդ դոլարից հասնելով 1.5 մլրդ դոլարի: Գրանցվել է նաև ՀՆԱ 10% անկում: 2014թ. Հայաստանի ՀՆԱ-ն կազմել է 10.3 մլրդ դոլար, իսկ 2015-ին՝ 9.3 մլրդ դոլար:
Տնտեսագետ Աշոտ Եզիազարյանի կարծիքով, Հայաստանը չի կարող զարգանալ ԵՏՄ շրջանակում, անիմաստ է միության կազմում տնտեսական աճի հեռանկարներ քննարկելը, Հայաստանի կախվածությունը ԵՏՄ գլխավոր խաղացող Ռուսաստանից տարբեր ոլորտներում այնքան մեծ է, որ խոչընդոտում է զարգացումը ընդհանրապես: Միաժամանակ ԵՏՄ-ն որպես կառույց քայքայվում է, հետևաբար, Ռուսաստանն էլ՝ կորցնում իր նշանակությունը.
«Հայաստանը հայտնվել է ԵՏՄ փլատակների տակ: Այն ժամանակվանից, ինչ նա հայտարարել է այդ կառույցին անդամակցելու մասին, մենք թանկարժեք ժամանակ ենք կորցրել և մեծ կորուստներ արձանագրել»:
Եղիազարյանի խոսքով, Հայաստանին անհրաժեշտ է վերադառնալ ԵՄ հետ Ասոցացման համաձայնագրին, որը երկրի զարգացման ռեալ հնարավորություն է. «Այսպիսով, մենք կանդամակցենք հզորագույն քաղաքական կառույցներից մեկին, որն անվտանգության երաշխավոր կլինի, ինչպես նաև պետականության ամրապնդման ու երկրի տնտեսության զարգացման միջոց կծառայի»:
Ինչպիսին կլինի Եվրոպայի հետ բանակցությունների արդյունքում ծնված նոր համաձայնագիրը և ինչպես կարձագանքի դրան ԵՏՄ-ն, մասնավորապես Ռուսաստանը, ցույց կտա ժամանակը: Սակայն 2013թ. Սերժ Սարգսյանի կողմից ԵՄ հետ Ասոցացման համաձայնագրից հրաժարվելու հետևանքով, որի վրա աշխատել էին 3 տարի, եվրոպացիները ստիպված են մտածել Հայաստանի հետ կապված ռիսկերի նվազեցման մասին՝ հաշվի առնելով տարածաշրջանում անհաստատ իրավիճակը:
