Միջանցքային խաղեր Հարավային Կովկասում. խաղադրույքներն արվե՞լ են․ կարծիք Բաքվից
Հաղորդակցությունների բացում Հարավային Կովկասում
Հարավային Կովկասում հաղորդակցությունների բացումը մնում է բաց հարց՝ չնայած բոլոր շահագրգիռ կողմերի բազմաթիվ հայտարարությունների։ 2023 թվականի երկրորդ կեսին Ադրբեջանը հայտարարեց, որ իրեն այլևս չի հետաքրքրում այն ճանապարհը, որը Հայաստանի տարածքով պետք է կապեր երկրի արևմտյան հատվածը Նախիջևանի հետ, իսկ միջանցքը կանցնի Իրանով։
- «Խաղաղության պայմանագրի երաշխավոր կարող է դառնալ ՄԱԿ ԱԽ-ն»․ Էդմոն Մարուքյան
- ՀՀ-ն չի արտահանձնել ուկրաինական պատերազմից փախուստի դիմած ռուս զորակոչիկին
- «ՀԱՊԿ միասնական ՀՕՊ համակարգ ստեղծելը տեխնիկապես անհնար է»․ կարծիք Երևանից
Ադրբեջանցի վերլուծաբանները «Հայացք դեպի արևելք» էջում հրապարակված իրենց նյութում քննարկել են տարածաշրջանային հաղորդակցությունների բացման տարբերակները։
Կապույտ և կանաչ գծերը
«Մեր տարածաշրջանում միջանցքների հարցն այժմ վերածվել է շատ հետաքրքիր և միաժամանակ վտանգավոր բանավեճի առարկայի։
Ինչպես հայտնի է, տարածաշրջանային հաղորդակցությունների բացման շրջանակներում ներկայումս արդիական է երկու տարբերակ՝
- Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետությունը Ադրբեջանի «մայրցամաքային» մասի հետ կապող և Հայաստանի տարածքով Ադրբեջանի ու Թուրքիայի միջև նոր ցամաքային կապ ստեղծող տրանսպորտային միջանցք (քարտեզի վրա կապույտ գիծ):
- Նոր տրանսպորտային միջանցք՝ Ադրբեջանի արևմտյան մասի և Նախիջևանի միջև Իրանի տարածքով անցնող ավանդական երթուղու տեղում (քարտեզի վրա կանաչ գիծ)»։
Տարածաշրջանի երկրների և համաշխարհային ուժերի տեսակետները
«Տարածաշրջանի երկրները և համաշխարհային ուժերը տարբեր տեսակետներ ունեն այս կարևոր հարցի վերաբերյալ։
Հայաստանի և Ռուսաստանի հարաբերությունների խնդիրն ամենայուրահատուկն է։ Ռուսաստանը պնդում է ռուս զինվորականների հսկողության ներքո բացել կապույտ գիծը՝ հիմնվելով 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարության պահանջների վրա։ Հայաստանը ցանկանում է բացել նույն գիծը՝ հիմնվելով ինքնիշխանության սկզբունքների վրա և իր վերահսկողության ներքո։
Հետաքրքիր են նաև հարցի վերաբերյալ Իրանի և Թուրքիայի կարծիքները։ Տարածաշրջանի երկու ուժային կենտրոնները միմյանց չեն վստահում և փորձում են չպարտվել միջանցքի համար մղվող պայքարում։ Իրանը, բնականաբար, կողմ է կանաչ գծի բացմանը և կտրականապես դեմ է արտահայտվում կապույտ գծի իրականացմանը։ Հասկանալի է, որ կապույտ գիծն, ըստ էության, կանաչի այլընտրանքն է, և եթե այն բացվի, «իրանական երթուղին» կկորցնի իր իմաստը։ Սակայն Թուրքիան ուզում է կախվածության մեջ չլինել Իրանից և այլընտրանքային ելք ստանալ դեպի Կասպից ծով։ Ելնելով դրանից՝ Անկարան պնդում է կապույտ գծի պարտադիր բացումը՝ անկախ նրանից՝ կանաչ գիծը կգործի՞, թե՞ ոչ։
Օվկիանոսից այն կողմ գտնվող ուժերը հասկանալիորեն դեմ են արտահայտվում իրանական երթուղու իրականացմանը։ Միացյալ Նահանգները բացահայտ հայտարարում է, որ չի ցանկանում կանաչ գծի իրականացումը, որը Հայաստանին կթողնի խաղից դուրս և կամրապնդի Իրանի դիրքերը տարածաշրջանում։ Բայց միևնույն ժամանակ Վաշինգտոնը զգուշանում է կապույտ գիծ բացելու տարբերակից, որը հետագայում կարող է անցնել Ռուսաստանի վերահսկողության տակ։
Չինաստանը շահագրգռված է կապույտ գծի բացմամբ, քանի որ վաղուց է օգտագործում իրանական երթուղին իր ապրանքները դեպի Արևմուտք տեղափոխելու համար, և Պեկինը բոլորովին դեմ չէ տրանսպորտային ուղիների դիվերսիֆիկացմանը։ Իրանական միջանցքի այլընտրանք հանդիսացող ճանապարհը ձեռնտու է Չինաստանին։
Վրաստանն էլ, իր հերթին, չի ցանկանում ոչ կանաչ, ոչ էլ կապույտ գծի բացում»։
Ադրբեջանի դիրքորոշումը
«Մեր կարծիքով՝ միջանցքային խաղի մեջ Ադրբեջանի դիրքորոշումը որոշիչ է լինելու։ Այդ պատճառով էլ Բաքուն զգուշավոր է գործում։ Իրերի ցանկացած դասավորության պարագայում՝ լինի դա Հայաստանի, թե Ռուսաստանի վերահսկողության ներքո, կապույտ գիծն ավելի ձեռնտու է Ադրբեջանին, քանի որ իրանական երթուղին այս ամբողջ ընթացքում արդեն իսկ բաց էր, իսկ կապույտ գիծը նոր ճանապարհ է։ Սակայն հասկանալի պատճառներով Ադրբեջանը չի ցանկանում միջանցքային հարցի շուրջ հայ-ռուսական վեճի կողմ լինել։ Սեղանին կանաչ գծի հանկարծակի հայտնվելը հետաքրքիր տակտիկական քայլ էր Բաքվի կողմից։ Որովհետև կապույտ գծի այլընտրանքային ճանապարհը լուրջ ճնշում է ստեղծում Ռուսաստանի, Հայաստանի և Երևանի արևմտյան դաշնակիցների վրա, միևնույն ժամանակ՝ Իրանին դեմ առ դեմ դնում Հայաստանի հետ։
Միջանցքային խաղերի արդյունքը կորոշի տարածաշրջանի ապագա աշխարհաքաղաքական պատկերի հիմնական դինամիկան։ Այս խաղերը, որոնցում ոչ ոք չի ուզում պարտվել, խոստանում են կայունություն և զարգացում, բայց միևնույն ժամանակ կարող են տարածաշրջանը վերածել թեժ բախումների կետի»։
