Կույր երաժիշտներն ու նրանց յուրահատուկ նախագիծը Հայաստանում
Դահլիճի լռությունը ընդհատվում է՝ կույրերի երգչախումբը հավաքվում է հերթական փորձի: Գալիս են մեկը մյուսի հետևից, դանդաղ, գործնական տրաադրված: Երգում են՝ հայացքները բեմում կանգնած խմբավարից չկտրելով, որսում նրա յուրաքանչյուր խոսքը, ձայնը, շնչառությունը: Ներքին զգացողությամբ ընկալելով խմբավարի ձեռքերի արտիստիկ շարժումները, կույրերի 40-ամյա երգչախումբը կատարում է հերթական ստեղծագործութունը:
«Այս տարիների ընթացքում ես դաստիարակվել եմ՝ իրենց հետ շփվելով, իրենք էլ սովորել են իմ երաժշտական մտածողությանը: Դարձել ենք մեկ՝ մեկ մարմին, մեկ հոգի, մեկ ուղեղ: Մեր երգչախմբի կատարողական մակարդակը շատ բարձր է, ամեն անգամ մեև երգացանկի գործերը փորձելիս, մի նոր բան ենք հայտնաբերում»,- ասում է Հայաստանի կույրերի միավորման երգչախմբի ղեկավար Կառլեն Ալեքսանյանը:
Նշում է, որ կույրերի առաջին երգչախումբը աշխարհում ստեղծել են բուլղարացիները նախորդ դարի 40-ական թվականներին, հետո Լիտվան, Վրաստանը, Հայաստանը՝ չորրորդն էր: Հիշում է, երբ 40 տարի առաջ իրեն առաջակեցին աշխատել նորաստեղծ երգչախմբում, ապշել էր. ինչպե՞ս պետք է ղեկավարի այդ կոլեկտիվը:
«Ինքնագործ խումբ չէր, այն ստեղծվեց, որպես վարձատրվող, պրոֆեսիոնալ խումբ: Առաջին տարիներին սովորում էին լսողությամբ, հետո ծրագիրը գնալով բարդանում էր, ավելի մեծ ստեղագործություններ էինք փորձում, հիշողությամբ այլևս հնարավոր չէր այդ ամբողջը երգել, և մենք չտեսնող մարդկանց հետ անցանք բրայլան նոտագրության, նրանց տալով նաև երաժշտական կրթություն»,- պատմում է Ալեքսանյանը:
Խորհրդային միության փլուզումը իր հետ տարավ նաև երգչախմբի լավագույն ժամանակները, երգող կույրերը այժմ դժվարին օրեր են ապրում:
Կույրերի միավորման երաժշտական կոլեկտիվների կադրերի բաժնի վարիչ Սուսաննա Բունիաթյանը, թվարկում է երգչախմբի ստացած կոչումներն ու մեդալները, այն երկրները, ուր ժամանակին հյուրախաղերի է մեկնել կոլեկտիվը: Նշում է, որ Սովետական Միության գոյության տարիերին երգչախումբը ֆինանսավորվում էր Կույրերի միավորման կողմից, սակայն դրա փլուզումից հետո, երբ փակվեցին կույրերի կոմբինատները, երգչախումբն էլ փաստացի զրկվեց ֆինանսավորումից:
«Մեր երգիչները ստանում էին մինչև 220 ռուբլի աշխատավարձ, այսօր ընդամենը 15000 դրամ, այն էլ տարին մի քանի անգամ: Արդեն 20 տարի ապրում ենք ողորմությունով: Յոթ տարի մեզ ֆինանսավորեց «Ջինիշյան հիշատակի հիմնադրամը», այնուհետև մեկ տարի Բաց Հասարակության ինստիտուտը: Արդեն տաս տարի նամակներով դիմում եմ Մշակույթի նախարարությանը, որպեսզի մեզ պետական երգչախմբի կոչում տան, սակայն անօգուտ»,- պատմում է Բունիաթյանը:
Երգչախմբի ամենաերիտասարդ անդամը 22 տարեկան է, ամենատարեցը՝ 80: Երգիչների մեծամասնությունը մեծահասակներ են, երիտասարդներն ավելի քիչ են:
«Նրանք հեռանկար չեն տեսնում: Ասում են, լավ գանք երգչախումբ, բա հետո ի՞նչ անենք, երկու ժամ երգենք հաճույք ստանանք, հետո գնանք սոված նստե՞նք,- այ սա է խնդիրը: Եթե կայուն ֆինանսավորում լինի, գոնե այլընտրանքային ձևով գումար վաստակելու շահագրգռվածությունը մարդկանց կբերի երգչախումբ, մենք էլ կշարունակենք ապրեցնել այն»,- ասում է խմբավարը:
Իսկ խմբի ներկայիս կազմը շարունակում է նվիրումով շաբաթական երկու անգամ գալ փորձի:
Երգիչներից Կամարնիկ Գևորգյանը դասախոսում է Երևանի պետական համալսարանում, ասում է. չի պատկերացնում իր կյանքն առանց երգչախմբի, որտեղ երգում է հիմնադրման պահից:
«Երբ կապվում ես գեղագիտությանը, կապվում ես գեղեցկությունը զգալու անհրաժեշտությանը, այլևս դժվար է, ուզում ես շփվել արվեստի հետ, դա լրացնում է ու հարստացնում կյանքդ: Երգչախմբային արվեստը նուրբ արվեստ է, կապված համերաշխ աշխատելու, համերաշխ լսողության, համերաշխ կատարման հետ, ուստի ինչպիսին էլ լինի վիճակը, ձգտում ենք գալ»,- ասում է Կամարնիկ Գևորգյանը:
Երգչախմբի ծրագիրը բաղկացած է շուրջ 500 ստեղծագործությունից՝ ժողովրդական մշակումներ, դասական կոմպոզիտորների ստեղծագործություններ, հատվածներ օպերաներից: Երգում են Բախ, Մոցարտ, Շուբերտ, Շուման, Հենդել, Գունո, Կոմիտաս…
«Բախի «Մեծ մեսսա» գործը Հայաստանում միայն մենք ենք երգել, շատ բարդ ու ծավալուն ստեծագործություն է: Գեորգի Սվիրիդովի «Պուշկինյան պսակը» մենք կատարել ենք մեր երգչախմբով, դա մի տիտանական աշխատանք էր: Ռուսներն այդ գործը կատարում են երկու երգչախմբով»,- ասում է Կառլեն Ալեքսանյանը:
Հերթական փորձը տևում է գրեթե երկու ժամ: Փորձում են Կոմիտաս: Երգը ընդհատվում է խմբավարի միջամտությամբ, հետո նորից մեղմ ծորում է երգի ձայնը:
Երգչախմբի անդամներից Նելլի Սարգսյանը հենց առաջին շարքում է նստած, համակ ուշադրությամբ հետևում է խմբավարին:
«Չհաշված դժվարությունները, որ գալիս ենք ուղեկցողով, գումար ենք ծախսում կրկնակի, այն դեպքում, երբ գումար չկա ու վատ սոցիալական վիճակում ենք գրեթե բոլորս, միևնույնն է գալիս ենք, որովհետև չենք կարող չերգել: Սա մեր աշախատանքն է, մենք մի բան ենք ցանկանում. մեր աշխատանքը գնահատեն»,- ասում է նա:
Կույրեր երաժիշտները ստանում են հաշմանդամության կենսաթոշակ, ինչը չի բավականացնում անգամ սոցիալական պարզագույն խնդիրները լուծելու համար: Նելլի Սարգսյանը ստանում է 55000 դրամ կենսաթոշակ, նշում է, որ գումարի զգալի մասը ծախսում է դեղերի վրա:
«Պետք է հաշվի առնեն, որ մենք հաշմանդամներ ենք և ծերության շեմին, ու գոնե մեզ աշախատավարձ տան, որպեսզի մենք էլ կարողանանք գոյատևել: Հոգեպես սննունդ ստանում ենք, բայց նյութապես ոչինչ, կարծես մուրացիկներ լինենք»,- ասում է նա:
27 հոգանոց երգչախմբում կան նաև տեսնողներ: Խմբի մեներգչուհի Լյուդմիլա Պետրոսյանը նրանցից մեկն է: Ասում է, որ կույրերի երգչախմբում տեսնողներ պարտադիր պետք է լինեն, որ օգնեն նրանց:
«Կույրերի միակ դժվարությունը այստեղ հասնելն է: Նախկինում երգչախումբը մեքենա ուներ, կույրերին հավաքելով բերում էր, հետո հետ տանում, հիմա դա էլ չկա: Հարզատներից որևէ մեկը պարտադիր պետք է ուղեկցի: Այդ մարդիկ գալիս են, նստում դահլիճում՝ սպասում փորձի ավարտին: Դժար է շատ, բայց մեծ էներգետիկա կա այս ամենում: Շաբաթը գոնե երկու անգամ զգալ երաժշտությունը: Երգը՝ երաժշտի, երգչի համար դա հիվանդություն է, հոգեկան բավականություն»,- ասում է Լյուդմիլա Պետրոսյանը:
Իսկ Կառլեն Ալեքսանյանը գովում է իր երաժիշտներին.
«Մի կարևոր բան կա՝ աչքը շեղում է մարդուն, իսկ իրենք կենտրոնացած են, ինչ ասում եմ, միանգամից ֆիքսում են ու հիշում: Սա բարձր որակավորում ունեցող երգչախումբ է»:
Երգիչները կարոտում են իրենց լավագույն ժամանակները, երբ շրջագայությունները հաջորդում էին իրար, երբ իրենց մատուցած արվեստը գնահատված էր ու արժեքավորված, բուռն ծափահարությունների ձայնը դեռ չեն մոռացել:
Սուսաննա Բունիաթյանը ցույց է տալիս այս տարի մշակույթի նախարարության կողմից երգչախմբի ստացած ոսկե մեդալը, ալբոմները՝որոնք հագեցած են երգչախմի կենսագրությամբ և տարբեր գերատեսչություններին ուղղված անպատասխան նամակները:
«Դիմել եմ նաև նախագահին, խնդրելով, որ մեզ տան պետական կարգավիճակ, կամ կցեն որևէ մարմնի: Այս նամակս ուղարկել են և մշակույթի նախարարություն, նրանք էլ պատասխանում են. հայտ ներկայացնելու դեպքում մենք ձեր համերգները կֆինանսավորենք»,- ասում է Բունիաթյանը:
Կառլեն Ալեքսանյանը համոզված է. երգչախումբը ապրում է երաժիշտների նվիրման շնորհիվ:
«Արվեստը մի բան է, երբ մտնում ես մեջը, հետո շատ դժվար է լինում դրա միջից դուրս գալը: Այս մարդիկ չեն կարող ապրել առանց երգելու ու առանց երաժշտության, առանց գեղեցիկ աշխարհում լինելու: Այդ գեղեցիկի աշխարհը իրենց կյանքի պարտադիր մասն է դարձել: 40 տարի մարդիկ երգում են, իսկ դա մի ամբողջ կյանք է»,- ասում է Ալեքսանյանը: