«Կեցության իրավունք» Աբխազիայի վրացիների համար. խնդիրների լուծո՞ւմ, թե՞ դրանց վատթարացում
Աբխազիայի Գալի շրջանում մեծ և երկար սպասված փոփոխություններ են, որոնք ուղղակիորեն առնչվում են նվազագույնը 30 հազար մարդու կյանքի հետ: Դրանց կարևորությունը հասկանալու համար պետք է հիշել այդ վայրի բարդ համատեքստը:
Գալի շրջանի բնակչության գրեթե հարյուր տոկոսը վրացիներ են, և դա վերածում է այն Աբխազիայի բավականին խնդրահարույց անկլավի: Աբխազիան իրեն կառուցում է որպես անկախ պետություն՝ Ռուսաստանի աջակցությամբ, այն դեպքում, երբ Թբիլիսին պնդում է, որ Աբխազիան Վրաստանի մաս է, և տարածքային ամբողջականության այդ պահանջը սատարում է ՄԱԿ-ը, Եվրամիությունն ու բոլոր արևմտյան երկրներն ամբողջությամբ:
Գալի շրջանում ապրող վրացիները խորապես և պատմականորեն տեղացիներ են, ընտանիքներն այստեղ դարերով են ապրում, նրանք իրենց տեղական պատմական անվանումն էլ ունեն՝ սամուրզաքանցիներ: Սակայն նրանք վրացիներ են, և եթե ոչ բոլորն, ապա շատերն անմիջականորեն և սերտորեն կապված են Վրաստանի հետ և վրացական անձնագիր ունեն:
Հենց անձնագրի հետ են կապված այն մեծ իրադարձությունները, որոնց մասին մտադիր ենք պատմել:
Ա յսօր Գալի շրջանում ապրող 30 հազար հոգուց միայն մոտ 300 մարդ աբխազական քաղաքացիություն ունի: Մնացածները մինչև հիմա փաստացի ապօրինի բնակիչներ են եղել: Նրանք Վրաստանի քաղաքացիություն ունեն և չեն ուզում դրանից հրաժարվել. դա նշանակում է, որ նրանք չեն կարող Աբխազիայի քաղաքացիություն ստանալ, քանի որ կրկնակի քաղաքացիություն հանրապետությունում հնարավոր է միայն ռուսական անձնագրեր ունեցողների համար:
Աբխազիայում տարիներով քննարկում է գնում այն մասին, թե ինչպես լուծել այդ խնդիրը: Շատերը կարծում են, որ հենց «Գալի հարցի» մանիպուլյացիաներն են հանգեցրել Աբխազիայի նախորդ դախագահ Ալեքսանդր Անկվաբի սկանդալային վաղաժամ հեռացմանը:
«Գալի շրջանի բնակչության անձնագրային հարցերով հատուկ հանձնաժողովները խախտումներով էին կազմակերպվել… Անձնագրերը տրամադրվում էին «Աբխազիայի Հանրապետության քաղաքացիության մասին» գործող օրենքի խախտմամբ. Աբխազիայի Գալի շրջանի վրացիների անձնագրերի խնդրի վերաբերյալ JAMnews-ի մանրակրկիտ վերլուծական տեսությունը:[/su_quote]
Եվ ահա Աբխազիայի խորհրդարանը երկար ամիսների քննարկումից հետո վերջնական որոշում է կայացրել. վրացական անկլավի կյանքը կօրինականացվի փաստաթղթով, որն անվանել են «կեցության իրավունք»:
Այդ փաստաթուղթը մարդուն իրավունք է տալիս մշտապես ապրել Աբխազիայում, ինչպես նաև ազատ կերոպով մուտք և ելք անել: Ընդ որում, սակայն, այդ կարգավիճակը թույլ չի տալիս անշարժ գույք գնել, ցանկացած մակարդակի ընտրությունների մասնակցել, այդ թվում՝ տեղական:
«Կեցության իրավունքի» տրամադրման գործընթացը սկսվել է 2017թ-ի հունիսից: Անցած 2.5 ամսվա վիճակագրությունը հետևյալն է.
- փաստաթուղթ ստացել է մոտ 140 մարդ;
- մոտ 200 մարդ հաստատում է ստացել և սպասում է փաստաթղթի տրամադրմանը;
- շրջանի մոտ 2 հազար բնակիչ «կեցության իրավունք» ստանալու դիմումներ են ներկայացրել:
Անձնագրային վարչություն
Քաղաք Գալ, Աբխազիայի ՆԳՆ անձնագրային վարչություն, հինգշաբթի: Այսօր ընդունելության օր չէ, սակայն անձնագրային-վիզային ծառայության շենքում դռան մոտ 15 հոգանոց հերթ է:
Ներս է մտնում ևս մեկը, նայում «հերթին», հետո գնում կարդալու «կեցության իրավունք» ստացածների ցուցակները, որոնք այստեղ են հենց՝ պատին փակցված: Գտնում է իր ազգանունը և դուրս գալիս փողոց սպասելու, ասում է, որ այնտեղ գոնե կարելի է ծխել:
Ընդունարանում մնացածներն այդ ընթացքում սկսում են աղմկել, քանի որ ինչ-որ մեկն ուզում է առանց հերթի ներս մտնել: Կինը պնդում է, որ պետք է ընդամենը տեղեկանք փոխանցի, հայտնվում է անձնագրային վարչության աշխատակիցը և մի քանի մարդ է ներս թողնում, այդ թվում և տեղեկանքով կնոջը:
«Կեցության իրավունք» ստանալու համար պետք է ններկայացնել բավականին շատ փաստաթղթեր:
- ծննդական, որը կհաստատի «տեղական արմատները»,
- բնակության վայրից տեղեկանք, որում նշվում է, որ մարդն այդ շրջանում ապրում է ոչ պակաս, քան 10 տարի՝ սկսած 1999թ-ից,
- ԽՍՀՄ քաղաքացու անձնագիրը շատ օգտակար է, եթե ինչ-որ մեկի մոտ պահպանվել է,
- ՄԻԱՎ-ի բացակայության մասին սերտիֆիկատ,
- տեղեկանք այն մասին, որ մարդը նարկոդիսպանսերում հաշվառված չէ,
- լուսանկար:
Տեղի տեսուչ, միլիցիայի լեյտենանտ Տատյանա Չիստյակովան ասում է, որ այդ փաստաթղթերը շատերի համար դժվար է հավաքել: Պետք է լաբորատորիա գնալ, անալիզներ հանձնել, վճարել սերտիֆիկատի և տեղեկանքի համար, հետո կրկին գալ դրանք ստանալու համար:
Այդ պատճառով էլ, ասում է լեյտենանտ Չիստյակովան JAMnews-ին, նրանց, ովքեր ծնվել են Գալի շրջանում, որոշել են «կեցության իրավունք» ստանալու պարզեցված կարգ տրամադրել: Սակայն մնացածների համար ամեն ինչ շատ ավելի բարդ է:
«Օրինակ, կա 4 հոգուց բաղկացած ընտանիք: Նրանք բոլորը ծնվել են Վրաստանում, սակայն ողջ կյանքն անցկացրել Աբխազիայում: Նրանց գործերը դեռևս «առկախված վիճակում են»: Կա նաև ընտանիք, որտեղ հորից բացի մնացած բոլորը ծնվել են Վրաստանում, սակայն, քանի որ նա տեղացի է, ընտանիքի բոլոր անդամներն արդյունքում «կեցության իրավունք» են ստացել», - պատմում է նա:
Ինգուր գետի անցակետը, Վրաստանի հետ սահման
Եվ այստեղ նույնպես հերթ է, սակայն ավելի ֆորմալ: Մարդկանց ձեռքին աբխազական և վրացական անձնագրեր են, տեղեկանքներ: Սահմանապահներն ասում են, որ ողջ օրվա ընթացքում կեցության իրավունքով միայն 5 մարդ է սահմանը հատել:
Մի կողմ քաշված մի տղամարդ է կանգնած երկու երեխաներով: Նա խնդիր ունի: Աղջիկը վերջերս է 15 տարեկան դարձել և ունի մի փաստաթուղթ՝ ծննդական, իսկ այն անձը հաստատող փաստաթուղթ է միայն մինչև 14 տարեկանը ներառյալ:
«Իսկ կեցության իրավո՞ւնքը», - հարցնում ենք նրան: Տղամարդը գլուխն է տարուբերում:
«Ոչ, - հաստատուն ասում է նա, - չեմ էլ պատրաստվում այն ստանալ: Ավելի լավ է՝ առանց փաստաթղթերի ապրեմ: Իմ նախնիները սերունդներ շարունակ այստեղ են ապրել իրենց ողջ կյանքում: Մենք գյուղում ցեղական գերեզմանոց ունենք: Ի՞նչ կեցության իրավունք»:
Նրան արդյունքում հետ ուղարկեցին «Համար 9 ձևաթուղթ» բերելու: Սահմանապահն ասաց, որ եթե բախտը բերի, այսօր էլ հենց կստանա տեղեկանքն ու կանցնի մյուս կողմ:
Նրա բախտն ակնհայտորեն բերեց. մեկ ժամ էլ չանցավ, նա կրկին անցակետում հայտնվեց, այս անգամ հաջողությամբ անցավ ստուգումն ու աղջիկների հետ գնաց դեպի վրացական կողմ:
Թույլ կտա՞ն անցնել, թե՞ ոչ
Մի քանի տեղացիներ, որոնց հետ մենք խոսեցինք, ասացին, որ արդեն ունեն «կեցության իրավունք», սակայն անցակետում նրանցից պահանջել են ներկայացնել նաև վրացական անձնագիրը:
Սահմանապահներն այսպիսի բացատրություն են տվել. եթե «կեցության իրավունքի» մեջ գրված է, որ դրա տերն այլ երկրի անձնագիր ունի, նա պարտավոր է այդ անձնագիրը նույնպես ներկայացնել: Իսկ եթե «քաղաքացիություն» տողում ԱՔԱ (առանց քաղաքացիության անձ) հապավումն է կամ գծիկ, այդ ժամանակ ներկայացվում է միայն «կեցության իրավունքը»:
Այնպիսի տպավորություն ստեղծվեց, որ «կեցության իրավունք» ստացած մարդիկ հիմնականում չգիտեն այդ մասին, այդ պատճառով էլ զգուշավորություն են դրսևորում:
Սակայն այդ կետը լրացվում է պարզապես մարդու խոսքերի հիման վրա, քանի որ Գալի շրջանի բանկիչների մոտ վրացական քաղաքացիության առկայությունը հնարավոր չէ ստուգել, Աբխազիայի ՆԳՆ-ում տվյալների նման բազա չկա:
Աբխազիայի քաղաքացիություն
2017թ-ի ապրիլի 30-ից մինչև օգոստոսի 30-ը Գալի շրջանում Աբխազիայի քաղաքացու ընդհանուր առմամբ 27 անձնագիր է տրվել: Դրանցից 23 դեպքը հին անձնագիրը նորով փոխարինելու հետ էր կապված:
«Աբխազական անձնագիր ստանալու համար պետք է հրաժարվել վրացական քաղաքացիությունից, և մեզ մոտ այստեղ ողջ պատմության ընթացքում միայն մեկ այդպիսի դեպք է եղել, - պատմում է միլիցիայի լեյտենանտ Տատյանա Չիստյակովան: - Դա 2008թ-ի սկզբին էր, նա ազգությամբ ռուս էր, ամուսինը՝ վրացի, և մեկ տարի շարունակ նրանք ամեն ինչ անում էին, որպեսզի կնոջը Թբիլիսիում պաշտոնապես զրկեն վրացական քաղաքացիությունից»:
Չիստյակովան ասաում է, որ գիտի դեպքեր, երբ մի քանի տեղացի վրացիներ մեկնել են Թբիլիսի քաղաքացիությունից հրաժարվելու, սակայն իբր նրանց սպառնացել են նման բան չանել, «այլապես կնստեցնեն»:
Տեղի բնակիչները չցանկացան JAMnews-ի հետ քննարկել այդ թեման:
«Կեցության իրավունքի» խնդրահարույց կողմերը
«Իշխանությունները կարծում են, թե լուծել են Գալի շրջանի բնակիչների խնդիրը: Սակայն մարդկանց «կեցության իրավունքը» բավական չէ, այն նրանց համար չափազանց շատ սահմանափակումներ է ստեղծում: Եվ քանի դեռ այդ փաստաթղթերի տերերի իրավունքները չեն ընդլայնվել, հազիվ թե այն զանգվածաբար ստանան», - ասում է Հումանիտար ծրագրերի կենտրոնի իրավաբան Սայիդ Գեզերդավան:
[pullquote align="right"] "Նրա խոսքով՝ մարդկանց փաստացի զրկել են կենսաթոշակի, կրթություն ստանալու, անշարժ գույք ունենալու իրավունքից, հնարավորություն չկա ազդելու տեղական իշխանության որոշումների վրա, քանի որ նրանք չեն կարող ընտրել այդ իշխանություններին:[/pullquote]
Այդ բոլոր իրավունքները Գալի շրջանի բնակիչներն ունեցել են մինչև 2014թ-ի ապրիլի 4-ը, երբ խորհրդարանը հաստատել է «Աբխազիայի Հանրապետության բնակչությանն անձնագիր տրամադրելու գործընթացի կարգավորման մասին» որոշումը:
Հնարավոր է, որ այդ խնդիրները ժամանակավոր են: Սակայն քանի դեռ չկա տարբերակված մոտեցում Գալի շրջանի բնակիչների հանդեպ, դժվար է խնդրի լուծման սպասել», - JAMnews-ին ասել է Սայիդ Գեզերդավան:
Բատաիգուարա գյուղ
Ինչպես բոլորն, ում հետ մենք խոսել ենք Գալի շրջանում, այս կինը նույնպես խնդրել է չնշել իր անունը: Սակայն համաձայնել է պատմել իր պատմությունը:
Պատմությունը տիպիկ էր. ծնվել է Վրաստանում, ամբողջ կյանքն անցկացրել այստեղ՝ Բատաիգուարա գյուղում, որը մինչև վերջերս Նաբակևի անվանումն էր կրում, և տեղացիներն այդպես էլ շարունակում են այն անվանել: Փաստաթղթերից ունի խորհրդային անձնագիր և նոր օրենսդրությամբ չեղարկված աբխազական անձնագիր:
«Այս աբխազական անձնագիրը ես ստացել եմ դեռևս նախագահ Բաղապշի օրոք (2010-2011թթ), հետո այն անվավեր դարձավ: Իմ ընտանիքում ոչ ոք փաստաթուղթ չունի: Մայրս աբխազ է, սակայն նա նույնպես աբխազական քաղաքացիություն չունի, որովհետև աբխազերեն չգիտի: Իսկ ես բնիկ տեղացի եմ, ունեմ ԽՍՀՄ հին անձնագիր, այնտեղ ուղղակիորեն գրված է, որ այս գյուղի բնակիչ եմ», - պատմում է նա:
Նոր օրենսդրության և «կեցության իրավունքի» մասին նա գիտի, սակայն դիմում չի ներկայացրել: Ասում է, որ իրեն ամեն ինչ բարդ է թվում, սակայն չի մանրամասնում, թե ինչը:
Նրա խոսքով՝ գյուղի բնակիչների մեծ մասը դեռևս սպասում է, վստահ չէ, թե ինչ պետք է անել:
