Կարծիք․ կա՞ մեկը, որն ուզում է, որ վրաց-աբխազական հակամարտությունը լուծվի

Ինչպե՞ս լուծել վրաց-աբխազական հակամարտությունը

Վրաստանի նախագահ Սալոմե Զուրաբիշվիլիի վերջին հայտարարությունը, որը նվիրված էր Աբխազերենի օրվան, պատրանքներ չի թողնում, որ պաշտոնական Թբիլիսիի հռետորաբանությունն Աբխազիայի նկատմամբ կարող է ինչ-որ չափով փոխվել մոտ հեռանկարում։

Վրաստանի նախագահի հիմնական միտքն այն էր, որ «աբխազերենը պետք է փրկել ռուսական օկուպացիայից»։

Ընդհանրապես, արդեն դժվար է ասել, թե ումից և ինչ արդյունքի են սպասում վրացի քաղաքական գործիչները՝ նման հայտարարություն անելիս։

• Աբխազիայում նման հայտարարությունները պարզապես նյարդայնացնում են մարդկանց, քանի որ նրանք իրենց երկիրն օկուպացված չեն համարում։
• Մոսկվային, Բրյուսելին և Վաշինգտոնին, ըստ ամենայնի, միևնույն է, թե ինչ է ասում Վրաստանի նախագահն աբխազներին․ այս պահին այդ մայրաքաղաքներն ավելի կարևոր թեմաներ ունեն, քան սառեցված վրաց-աբխազական հակամարտությունը։
• Վրացական հասարակությունում Սալոմե Զուրաբիշվիլիի խոսքերը հազիվ թե ընդհանրապես նկատած լինեն, հատկապես՝ հիմա, երբ բոլորի ուշադրությունը սևեռված է բանտում հացադուլ անող նախկին նախագահ Միխեիլ Սաակաշվիլիի և տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրությունների վրա։

Սակայն, անգամ երբ Սաակաշվիլին դադարեցնի հացադուլը, իսկ Վրաստանի բնակչությունը համակերպվի քվեարկության երկրորդ փուլի արդյունքների հետ, միևնույն է, բոլոր հետագա ուղերձներն աբխազներին, որոնք կարծես միմյանց պատճենը լինեն, դատապարտված են աննկատ մնալ բոլորի կողմից։

Եթե Զուրաբիշվիլին կամ վրացի պաշտոնատար և ոչ պաշտոնատար անձանցից մեկը հանկարծ չհիշատակեր «օկուպացված Աբխազիա» եզրը, այդ ժամանակ հսկայական հետաքրքրություն կառաջանար։ Հեղափոխության հազիվ թե հասներ, սակայն վրացական հասարակությունը հավանաբար գոնե մեկ շաբաթ իրարանցման մեջ կլիներ։

Բնականաբար, այդ սցենարը ֆանտաստիկայի ժանրից է։ Իրականում նման հայտարարությունն ի սկզբանե ծիսական է։ Դա այժմ ոչինչ չպարտադրող ավանդույթ է, ինչպես, օրինակ, երբ նախագահը քաղաքացիներին շնորհավորում է Ամանորի կապակցությամբ։

Նախկինում Աբխազիան կոչում էին անջատողական։ Սակայն 2008-ին Ռուսաստանի կողմից Աբխազիայի և Հարավային Օսիայի անկախության ճանաչումից ի վեր օգտագործվում է այլ եզր՝ Ռուսաստանի օկուպացրած տարածքներ։

Այժմ արդեն աբխազների և օսերի անջատողականության մասին թեզը վրացական քաղաքականությունում այլևս չի հանդիպում։ Վրացական իշխանության և հասարակության դոկտրինը ժամանակին հնչեցրել է Սաակաշվիլին, և այդ օրվանից դրան հետևում է ողջ վրացական քաղաքական էլիտան։

Այն այսպես է հնչում․ չկա ոչ մի վրաց-աբխազական և վրաց-օսական հակամարտություն, կա միայն Վրաստանի և Ռուսաստանի հակամարտություն։

Ինչը նշանակում է, որ եթե Թբիլիսին հաշտվի Մոսկվայի հետ, ապա աբխազներն ու օսերն արցունքն աչքերին կվերադառնան Վրաստանի կազմ։ Իսկ քանի դեռ նման բան տեղի չի ունեցել, նրանք տանջվում են ռուսական օկուպացիայի տակ։

Այս մոտեցումը պաշտոնապես ամրագրված է «Օկուպացված տարածքների մասին» օրենքի տեսքով։ Թեև, ընդունելով այն, Վրաստանն իրեն զրկել է մանևրելու անգամ հիպոթետիկ հնարավորությունից։

Աբխազիայի և դրա քաղաքացիների նկատմամբ բազմապիսի պատժամիջոցներից զատ, որոնք նախատեսված են «Օկուպացված տարածքների մասին» օրենքով, այնտեղ մի կետ էլ կա, որն արգելում է վրացի պաշտոնյաների ցանկացած շփումն Աբխազիայի և Հարավային Օսիայի դե ֆակտո իշխանությունների հետ։

Իսկ Ժնևի բանակցային գործընթա՞ցը, կհարցնեք դուք

Ժնևի քննարկումները միակ պաշտոնական հարթակն են, որտեղ վրացի, աբխազ և օս քաղաքական գործիչները կարող են խոսել առկա հակամարտությունների մասին։ Այն ստեղծվել է 2008 թ-ի օգոստոսյան իրադարձությունների արդյունքում՝ այսպես կոչված «Մեդվեդև-Սարկոզի» պլանի համաձայն։

Հարկ է նշել, որ այդ ձևաչափը ստեղծվել է հապճեպ, ցայտնոտի ռեժիմում, իրավիճակը գոնե մի քիչ լիցքաթափելու, հակամարտության սուր փուլը որոշակի վայելուչ բանակցային փուլ մտցնելու համար։ «Որոշակի» բառն այստեղ ավելի հարմար է, քանի որ այս հարթակի մասնակիցները կարող են շփվել՝ առանց իրենց համար որևէ հետևանքների։

Բազում թերություններից զատ՝ ժնևյան ձևաչափը մի կարևոր առանձնահատկություն ունի․ պատվիրակությունների բոլոր անդամները բանակցություններին մասնակցում են միայն անձնական տեսանկյունից։

Վերադառնանք օկուպացված տարածքների մասին օրենքին։ Ստացվում է, որ անգամ եթե Սուխումն ու Թբիլիսին փոխըմբռնման հասնեն, թե ինչպես է պետք լուծել վրաց-աբխազական հակամարտությունը, դրանից բան դուրս չի գա, քանի դեռ վրացական իշխանությունը չի չեղարկել օկուպացման մասին օրենքը։

Իսկ այն չեղարկել, անգամ եթե ցանկություն լինի, չի կարող ոչ մի քաղաքական ուժ ներկայիս Վրաստանում։

Ժամանակին Աբխազիայի հետ հարաբերություններում ինչ-որ բան արմատապես փոխելու հիպոթետիկ շանս կար Միխեիլ Սաակաշվիլիի նախագահական կարիերայի սկզբում, քանի որ նա ուներ քաղաքացիների վստահության աներևակայելի վարկանիշ։ Թե ինչպես նա օգտագործեց իր այդ շանսը, բոլորին է հայտնի՝ 2008 թ-ի օգոստոսին պատերազմ սկսվեց։

Նրան փոխարինած օլիգարխ Բիձինա Իվանիշվիլին, որն իշխանության է եկել 2012 թ-ին իր «Վրացական երազանք» կուսակցությունով, այդպիսի մեծ ազդեցություն, ինչպես ժամանակին Սաակաշվիլիինն էր, չուներ։ Այնուամենայնիվ, նրա հեղինակությունն ու փողերը հերիք էին՝ առկա հակամարտությունների նկատմամբ արդեն ավանդական դարձած վերաբերմունքը վերանայելու համար։

Իվանիշվիլին այդպիսի փորձ ձեռնարկեց․ նա սկսեց «Օկուպացված տարածքների մասին» օրենքի վերանայման գործընթաց։ Սակայն վրացական էլիտան, որը նաև նրան մոտ կանգնած էր, դա թշնամանքով ընկալեց։ «Չեք ուզում, ինչպես ուզում եք», — երևի մտածեց Իվանիշվիլին և ամեն ինչ թողեց այնպես, ինչպես կար։

Աբխազիայում Վրաստանի հետ բանակցությունների նկատմամբ վերաբերմունքը (Ժնևը չհաշված) նույնպես  սառն է։

Ներկայիս նախագահ Ասլան Բժանիան նախագահության սկզբում փորձ արեց Վրաստանի հետ պաշտոնական մակարդակում ուղիղ բանակցություններ նախաձեռնել։ Նա նույնիսկ իր արտաքին քաղաքականության հայեցակարգում ներառեց Վրաստանի հետ բազմամակարդակ բանակցությունների հնարավորության մասին կետ։

Սակայն նրան չհասկացան ո՛չ Վրաստանում, ո՛չ Աբխազիայում։

Թբիլիսիում բանակցությունների պատրաստակամությունը միանգամից գնահատեցին որպես կապիտուլյացիայի ակտ Աբխազիայի կողմից։

Սուխումում վրացական ուղղությամբ ակտիվությունն ընդդիմությունը գնահատեց որպես դավաճանության հասնող գործողություն։ Հիմնական ուղերձը հետևյալն էր․ ինչպե՞ս մենք կարող ենք խոսել Վրաստանի հետ, եթե մեր քաղաքացիներից այսքան մարդ է զոհվել նրա հետ պատերազմում։

Ընդ որում, երկու կողմերը, չգիտես ինչու, հրաժարվում են հիշել, որ մինչև 2008 թ-ը ՄԱԿ-ի հովանու ներքո վրաց-աբխազական բանակցային ակտիվ գործընթաց էր գնում, և դրա երկու մասնակիցները հակամարտության կողմ էին ճանաչվել։

Իր տանը նման բացասական արձագանքից հետո Բժանիան, ինչպես ժամանակին Իվանիշվիլին, երևի մտածեց․ «Չեք ուզում, ինչպես ուզում եք»։ Հայեցակարգից հանեց բազմամակարդակ բանակցությունների մասին կետն ու վրացական թեմային այլևս չանդրադարձավ՝ կենտրոնանալով Աբխազիայում ռուսական ներդրումների որոնման վրա։

Ըստ էության, և՛ Թբիլիսիում, և՛ Սուխումում ոչ հրապարակավ արդեն հրաժարվել են ցանկացած ակտիվ գործողություններից՝ միտված վրաց-աբխազական հակամարտության լուծմանը։ Դրան թերևս երկու գործոն է բերել․

• այլևս նոր պատերազմի իրական վտանգ չկա,
• և՛ Վրաստանում, և՛ Աբխազիայում տևական ներքաղաքական անկայունությունը վերածվել է քրոնիկականի։

Հակամարտության լուծումն ակնհայտորեն սառեցված է մինչև ավելի լավ ժամանակներ, որոնք անգամ հեռավոր ապագայում չեն նշմարվում։ Այդպես ավելի հարմար է և անվտանգ։

Այդ պատճառով էլ վրացի քաղաքական գործիչները ծիսական կարգով շարունակելու են պարբերաբար հիշել «օկուպացված Աբխազիան», իսկ նրանց աբխազ գործընկերները Վրաստանի մասին ընդհանրապես չեն խոսելու, անգամ չեն նայելու նրա կողմը։