Կարծիք․ խաթարել Հայաստանի պլանները, կամ ինչի՞ է ուզում հասնել Ադրբեջանը
Վերջերս հաճախակի են դարձել Բաքվից հաղորդագրություններն այն մասին, իբր հայկական ստորաբաժանումները լարվածություն են առաջացնում երկու երկրների սահմանին՝ գնդակոծելով ադրբեջանական դիրքերը։ Դրանք անմիջապես հերքում է Հայաստանի պաշտպանության նախարարությունը՝ սրացման համար մեղադրելով ադրբեջանական ստորաբաժանումներին։ Փաստն այն է, որ սահմանային միջադեպերը հաճախակի են դարձել։
Սրացման մասին վերջին հաղորդագրությունը ստացվել է հուլիսի 14-ին։ Հայ-ադրբեջանական սահմանի Նախիջևանի հատվածում փոխհրաձգության հետևանքով հայ զինծառայող է զոհվել։
Ընդ որում, եթե նախկինում միջադեպերը տեղի էին ունենում գլխավորապես երկու երկրների սահմանի Գեղարքունիքի, Սյունիքի կամ Տավուշի մարզերի հատվածում, ապա այժմ խոսքը գնում է Նախիջևանի ուղղության մասին։
Վերջին անգամ սահմանի այդ հատածում միջադեպ էր տեղի ունեցել Արցախյան երկրորդ պատերազմի ժամանակ։ 2020 թ-ի նոյեմբերի 9-ին ադրբեջանցի զինվորականներն այստեղ խոցել էին Մի-24 ռուսական ուղղաթիռը։ Ռուսաստանի պաշտպանության նախարարությունից հաղորդել էին, որ ուղղղաթիռը խոցվել է ցամաքից ռազմական գործողությունների գոտուց դուրս գտնվող շարժական զենիթահրթիռային համալիրով։ Ադրբեջանը ներողություն էր խնդրել և առաջարկել փոխհատուցում վճարել։
Հայ փորձագետները կարծում են, որ հակամարտության տարածքի «ընդլայնումը» մի քանի պատճառ ունի։ Նախ, դա Բաքվի՝ որպես պատերազմում հաղթող կողմի ցանկությունն է՝ ստեղծված իրավիճակից առավելագույնը քամելու և էլ ավելի բարելավելու իր դիրքերը։ Երկրորդ հերթին՝ Ադրբեջանը փորձում է Հայաստանին խանգարել ավարտին հասցնել ռազմավարական կարևորության «Հյուսիս-Հարավ» մայրուղու շինարարությունը։ Դա անկախ Հայաստանի ամենախոշոր տրանսպորտային նախագիծն է, որի շնորհիվ այն կարող է տարանցիկ երկիր դառնալ։
Հյուսիսում ճանապարհը Հայաստանը կկապի Վրաստանի հետ և ելք կապահովի դեպի Սև ծով և եվրոպական երկրներ։ Հարավում մայրուղին երկիրը կկապի Իրանի հետ։
Սահմանին հաճախակի դարձած միջադեպերը մեկնաբանել է վարչապետի պաշտոնակատար Նիկոլ Փաշինյանը։ Նրա խոսքով՝ «Ադրբեջանն ամեն ինչ անելու է խաղաղությունը տարածաշրջանում խոչընդոտելու համար»։
«Ադրբեջանի նպատակն է՝ շարունակել Հայաստանի շրջափակման 30-ամյա գործընթացը»
«Բաքվի մարտավարությունը հեշտ է կանխատեսել, և այն չի փոխվել․ Ադրբեջանը, ի հեճուկս միջազգային ասպարեզներում արվող խաղաղասիրական հայտարարությունների, ամեն ինչ անելու է խաղաղությունը տարածաշրջանում խոչընդոտելու համար և սա անելու է մի մարտավարությամբ, որը նույնպես կանխատեսելի է՝ ցույց տալով, թե Հայաստանը կամ Արցախը իբր դեմ են խաղաղությանը, դեմ են սահմանազատման և սահմանագծման գործընթացներին, և այս ֆոնին ագրեսիվ քաղաքականություն կառուցելու կեղծ հիմնավորումներ է ստեղծելու, ինչի դրսևորումները մենք տեսնում ենք նաև վերջին օրերին, բայց դա տեսել ենք նաև վերջին ամիսներին», — կառավարության նիստին հայտարարել է Նիկոլ Փաշինյանը։
Նա նշել է, որ Հայաստանը բոլոր հնարավոր և անհնար միջոցներով պաշտպանելու է իր ինքնիշխանությունը։
Փաշինյանը կրկին խոսել է ադրբեջանական ԶՈւ ստորաբաժանումները հետ քաշելու անհրաժեշտության մասին, որոնք մայիսի 12-ից մի քանի կիլոմետրով առաջ են եկել դեպի Հայաստանի տարածքի խորքը։ Նրանք չեն նահանջում՝ չնայած հայկական կողմի պահանջներին, երկու երկրների զինվորականների միջև բանակցությունները զգալի փոփոխությունների չեն բերել։
Մայիսի 27-ին Հայաստանի վարչապետն Ադրբեջանին առաջարկել էր հայելային ձևով հետ քաշել զորքերը հայ-ադրբեջանական սահմանից և այդ հատվածում տեղակայել միջազգային դիտորդներ Ռուսաստանից կամ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի մյուս համանախագահ երկրներից (ԱՄՆ և Ֆրանսիա)։
Փորձագետների կարծիքը
Ադրբեջանը փորձում է ստանալ առավելագույնը՝ օգտվելով պատերազմում տարած հաղթանակից հետո ստեղծված իրավիճակից, ինչպես նաև Հայաստանի իշխանության՝ դիմադրելու անկարողությունից, կարծում է քաղաքական մեկնաբան Հայկ Խալաթյանը․
«Բաքվում լավ են հասկանում, որ ներկայիս հայկական իշխանությունը փաստացի իրականցնում է «խաղաղություն ցանկացած գնով» քաղաքականությունն ու մտադիր է Ադրբեջանի հետ հարաբերությունների կարգավորման գնալ լուրջ զիջումների գնով։ Այդ պատճառով էլ ադրբեջանական կողմն իրեն այդքան ագրեսիվ և լպիրշ է պահում և ոչ միայն Երասխի շրջանում [Նախիջևանի ուղղություն]։
Ադրբեջանցի զինծառայողները փորձում են բարելավել իրենց դիրքերը նաև մյուս հատվածներում՝ առաջ գնալ, քանի որ հասկանում են, որ վաղ թե ուշ Հայաստանի իշխանությունը կարող է փոխվել։ Այդ պատճառով էլ այժմ փորձում են առավելագույնս բարելավել իրենց դիրքերը, քանի որ հետագայում հետ վերցնել այն դիքերը, որոնք նրանք այժմ են ձեռք բերում, շատ դժվար կլինի, հատկապես՝ խաղաղ ճանապարհով։
Չի բացառվում նաև վարկածը, որ Երասխի շրջանում՝ փաստացի «Հյուսիս-Հարավ» մայրուղում, որը կառուցում է Հայաստանը, այսպիսի սադրանքներով Բաքուն փորձում է տպավորություն գործել, թե Հայաստանի համար այդ ռազմավարական կարևորության նախագիծն անվտանգ չէ։ Դա արվում է մյուս երկրներին, աշխարհաքաղաքական կենտրոններին այս նախագծից հետ պահելու համար, որն, ի դեպ, Ադրբեջանով անցնող Հյուսիս-Հարավ տրանսպորտային միջանցքի մրցակից է»։
Քաղաքագետ Վահե Դավթյանի կարծիքով՝ Երասխը դիտարկվում է որպես Հյուսիս-Հարավ միջազգային տրանսպորտային միջանցքի առանցքային կետերից մեկը, ինչի մասին մի քանի ամիս առաջ Երևանում հայտարարեց նաև Իրանի արտգործնախարար Մոհամմադ Ջավադ Զարիֆը․
«Մասնավորապես, նա ընդգծել է տարածաշրջանում նոր տրանսպորտային ճարտարապետության ձևավորման անհրաժեշտությունը՝ դրա հիմքում դնելով Իրան-Նախիջևան-Հայաստան-Վրաստան (Թեհրան-Ջուլֆա-Երասխ-Երևան-Թբիլիսի) երկաթուղու նախագիծը:
Նույն այս լոգիստիկայի նպատակահարմարության մասին են խոսել նաև Հնդկաստանի դիվանագիտական կորպուսի ներկայացուցիչները՝ Հնդկական օվկիանոս-Պարսից ծոց-Սև ծով մուլտիմոդալ միջանցքի ձևավորման համատեքստում:
Լարվածություն ստեղծելով հայ-ադրբեջանական սահմանի Երասխի հատվածում՝ թուրք-ադրբեջանական տանդեմը փորձում է հարցականի տակ դնել Հյուսիս-Հարավ լոգիստիկայի նպատակահարմարությունը՝ առաջ մղելով Արևելք-Արևմուտք միջանցքի կոնցեպտը՝ Սյունիքի ուղղակի ներգրավմամբ»։
