«Պայմանագիրը ենթադրում է՝ Բաքուն պետք է հրաժարվի «Արևմտյան Ադրբեջան» թեզից»․ կարծիք Երևանից
Կարծիք՝ ՀՀ-Ադրբեջան նախաստորագրված պայմանագրի մասին
Հայաստանի ու Ադրբեջանի արտգործնախարարները Վաշինգտոնում նախաստորագրեցին խաղաղության պայմանագիրը։ Փաստաթղթի ստորագրման համար Բաքուն երկու նախապայման էր առաջադրում՝ ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորմամբ զբաղվող ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի լուծարում և ՀՀ Սահմանադրության փոփոխություն։
Արարատ Միրզոյանն ու Ջեյհուն Բայրամովն ԱՄՆ-նում ստորագրեցին նաև համատեղ դիմում ԵԱՀԿ Մինսկի գործընթացի և կից կառուցակարգերի լուծարման վերաբերյալ։ Այսպիսով՝ այս պահանջը դուրս եկավ օրակարգից։ Սակայն Իլհամ Ալիևը վաշինգտոնյան հանդիպումից հետո էլ շարունակում է պնդել՝ Հայաստանի Սահմանադրությունը պետք է փոխվի։ ՀՀ-ի մայր օրենքի նախաբանում կա հղում Անկախության հռչակագրին, որտեղ խոսվում է Հայաստանի և Լեռնային Ղարաբաղի վերամիավորման մասին, ինչն էլ Բաքուն մեկնաբանում է որպես «տարածքային պահանջ»։
Պաշտոնական Երևանը պնդում է՝ մայր օրենքում որևէ հարևանի նկատմամբ տարածքային պահանջներ չկան, իսկ Սահմանադրության փոփոխությունը երկրի ներքին գործն է։ Միաժամանակ, երկրի բարձրաստիճան պաշտոնյաները չեն բացառում՝ սահմանադրական փոփոխությունների համատեքստում կարող է քննարկման դրվել նաև նախաբանից Անկախության հռչակագրին արված հղումը հեռացնելու հարցը։ Փոփոխությունները պետք է հաստատվեն հանրաքվեով։
Մինչդեռ խաղաղության պայմանագրի նախաստորագրված տեքստում, որը ՀՀ ԱԳՆ-ն հրապարակել է նախօրեին, կան դրույթներ, որոնք լիովին փարատում են ադրբեջանական կողմի մտավախությունները։
Դրույթներից մեկի համաձայն՝ կողմերը հաստատում են, որ «միմյանց նկատմամբ չունեն տարածքային պահանջներ և հետագայում նման պահանջներ չեն առաջադրի»։ Մեկ այլ հոդվածում ասվում է, որ «կողմերից ոչ մեկը չի կարող վկայակոչել իր ներպետական օրենսդրության դրույթները՝ որպես համաձայնագրի չկատարման հիմնավորում»։ Պայմանագրի այս կետերի մասին Հայաստանի իշխանությունները բարձրաձայնում էին նաև նախքան տեքստի հանրայնացումը։
JAMnews-ը խաղաղության պայմանագրի նախաստորագրման մասին զրուցել է Անվտանգային քաղաքականության հետազոտական կենտրոնի նախագահ, քաղաքագետ Արեգ Քոչինյանի հետ։
«Քաղաքական կոնյունկտուրան շատ նման է նրան, որ գնում ենք այն ուղղությամբ, որ խաղաղության համաձայնագիրը կկնքվի միայն սահմանադրական հանրաքվեի դեպքում։ Այո, տեսնում եմ վտանգ, որ տեսականորեն կարող է այդ հանրաքվեն կազմակերպվել ՀՀ-ում և չանցնել [տապալվել]»,- արձանագրել է Քոչինյանը։
Քաղաքագետը կարծում է՝ համաձայնագրի ստորագրումն արդեն իսկ կապված է սահմանադրական հանրաքվեի հետ։ Ըստ նրա՝ ստեղծված իրավիճակում մնում է միայն հուսալ, որ քաղաքացիները կաջակցեն դրան։
- «Պատմական գագաթնաժողով»․ Երևանն ու Բաքուն Թրամփի միջնորդությամբ փաստաթղթեր ստորագրեցին
- «TRIPP-ը կդառնա Հայաստանի անվտանգության նոր բաղադրիչ». Փաշինյան
- «Տանգոն մենակ չեն պարում». ինչու՞ Ադրբեջանը չի ստորագրում խաղաղության պայմանագիրը
- «Բաքվի պահանջների տակ թաքնված ռումբ կա»․ կարծիք Երևանից
Հայաստանի Սահմանադրական դատարանի որոշումը
2024 թ․-ի սեպտեմբերի 26-ին Հայաստանի Սահմանադրական դատարանը կայացրեց որոշում, այն է՝ ՀՀ-ի և Ադրբեջանի սահմանազատման պետական հանձնաժողովի համատեղ գործունեության մասին կանոնակարգում ամրագրված պարտավորությունները համապատասխանում են Սահմանադրությանը: Նույն որոշման մեջ դատարանը որոշել էր անդրադառնալ նաև մայր օրենքի նախաբանին և Անկախության հռչակագրին արված հղմանը։
Բարձր դատարանն արձանագրել էր, որ հռչակագրում նշված «հիմնվելով 1989 թվականի դեկտեմբերի 1-ի «Հայկական ԽՍՀ-ի և Լեռնային Ղարաբաղի վերամիավորման մասին» Հայկական ԽՍՀ Գերագույն խորհրդի և Լեռնային Ղարաբաղի Ազգային խորհրդի համատեղ որոշման վրա» դրույթը չի ամրագրվել ՀՀ Սահմանադրության և դրա հետագա փոփոխությունների մեջ։
«Սահմանադրական դատարանը եզրահանգում է, որ Սահմանադրության նախաբանում «հիմք ընդունելով Անկախության հռչակագրում հաստատագրված հայոց պետականության հիմնարար սկզբունքները և համազգային նպատակները» դրույթը չի վերաբերում որևէ սկզբունքի կամ նպատակի, որն ամրագրված չէ Սահմանադրությամբ»,- ասված է դատարանի որոշման մեջ։
Սահմանադրական դատարանի այս որոշումն ու դրան հետևած պարզաբանումները, սակայն, Բաքվին չհամոզեցին հրաժարվել իր նախապայմանից։
Քաղաքագետ Արեգ Քոչինյանի մեկնաբանությունը
«Ադրբեջանը պատրաստվում է տարբեր սցենարների»
ՀՈԴՎԱԾ II Կողմերը հաստատում են, որ միմյանց նկատմամբ չունեն տարածքային պահանջներ և հետագայում նման պահանջներ չեն առաջադրի: Կողմերը չեն ձեռնարկի որևէ գործողություն, այդ թվում՝ այդպիսի գործողությունների պլանավորումը, նախապատրաստումը, խրախուսումը և աջակցումը, որը նպատակ ունի ամբողջությամբ կամ մասամբ տրոհել կամ խաթարել մյուս Կողմի տարածքային ամբողջականությունը կամ քաղաքական միասնությունը։
«Բաքուն պետք է հրաժարվի «Արևմտյան Ադրբեջան» թեզից, քանի որ դա է ենթադրում խաղաղության համաձայնագիրը։
Վերջին երկու տարիներին Ադրբեջանը առաջ է մղում «Արևմտյան Ադրբեջան» թեզը՝ նկատի ունենալով Հայաստանի ողջ տարածքը։ Ադրբեջանի իշխանությունները պարբերաբար բարձրացնում են «ադրբեջանցիների իրենց պատմական հայրենիք վերադառնալու» հարցը։ «Այս տարածքում Հայաստան երբեք չի եղել, այսօրվա Հայաստանը մեր հողն է։ Ամեն անգամ, երբ ես խոսում եմ այդ մասին, ինձ նկատողություն են անում, փորձում են նկատողություն անել, թե ես տարածքային պահանջներ ունեմ։ Ես դա ասում եմ որպես պատմական ճշմարտություն»,- Ադրբեջանի նախագահի հենց այսպիսի հայտարարություններն են անհանգստություն առաջացնում։
Ի պատասխան Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը ժամանակ առ ժամանակ նշում է․ հայկական կողմն ունի հիմքեր ենթադրելու, որ Ադրբեջանը ՀՀ նկատմամբ տարածքային հավակնություններ ունի: Նա գտնում է, որ «Արևմտյան Ադրբեջան» խոսույթը Հայաստանի տարածքային ամբողջականության դեմ ուղղակի ոտնձգություն է. «Արևմտյան Ադրբեջանն Ադրբեջանի արևմտյան շրջաններն են։ ՀՀ տարածքում չի կարող լինել Արևմտյան Ադրբեջան»:
Այդ թեզը կարող ենք ընկալել երկու ձևով՝
- այն ստեղծվել է որպես Ղարաբաղի հայության, ընդհանրապես Ադրբեջանից տարբեր տարիների՝ կոնֆլիկտի տարբեր փուլերում բռնի տեղահանված հայերի իրավունքների կոնտրնարատիվ,
- անկեղծ ուզում են ՀՀ ամբողջ տարածքը գրավել, վերցնել և այն հայտարարել «Արևմտյան Ադրբեջան»։
Ասել, թե այս երկու տարբերակներից որն է նարատիվի իրական պատճառը, այս պահին հնարավոր չէ։ Ես նույնիսկ չեմ կարծում, թե Բաքվում որոշել են՝ որն է։ Դա կախված է շատ հանգամանքներից։
Ի տարբերություն Հայաստանի՝ Ադրբեջանը միաժամանակ պատրաստվում է բոլոր սցենարներին՝ և՛ պատերազմի, և՛ խաղաղության, և՛ ոչ պատերազմի, ոչ խաղաղության։ «Արևմտյան Ադրբեջան» խոսույթը նույնպես կարող է տարբեր կերպ օգտագործվել՝ կախված նրանից, թե որ զարգացումը տեղի կունենա։
Պետք է արձանագրենք, որ համենայն դեպս մինչ այս պահը էական զարգացում է ապրում և առաջ է ընթանում հենց խաղաղության սցենարը»։
«ԵՄ դիտորդական առաքելությունը կարելի է վերապրոֆիլավորել»
ՀՈԴՎԱԾ VII Կողմերը որևէ երրորդ կողմի ուժեր իրենց համատեղ սահմանի երկայնքով չեն տեղակայի։
«Եկեք ֆիքսենք, որ խոսակցությունը գնում է ոչ թե հիմա դիտորդներին դուրս բերելու մասին, այլ երբ խաղաղության համաձայնագիրը կստորագրվի, կվավերացվի, ուժի մեջ մտնի։ ԵՄ դիտորդական առաքելությունը դեռ շարունակում է և շարունակելու է իր առաքելությունը։
Իհարկե, նախ պետք է հասկանալ, թե սահման ասելով՝ մենք ինչ նկատի ունենք։ Ընդհանուր առմամբ, նկատի են ունենում կանաչ սահման հասկացությունը, այսինքն՝ բուն սահմանագծից 1 կմ խորություն։ Տեսականորեն, եթե ԵՄ դիտորդական առաքելությունը շարունակի իր պարեկությունը 1 կմ խորը հատվածում, դա այլևս սահման չէ։
Բայց եթե մենք իսկապես գնում ենք խաղաղության հաստատման, միջպետական հարաբերությունների զարգացման ճանապարհով, դրա կարիքը երևի թե չի էլ լինի։ Այդ պարագայում շատ արագ պետք է բանակցենք Եվրամիության հետ առաքելության վերապրոֆիլավորման համար, որպեսզի այն մնա Հայաստանում, բայց զբաղվի ուրիշ գործով, օրինակ՝ զինված ուժերի ռեֆորմներին աջակցի»։
«Դատարանների հանդեպ սկեպտիկ մոտեցում ունեմ»․ հայցերի հետկանչման մասին
ՀՈԴՎԱԾ XV Համաձայնագիրն ուժի մեջ մտնելուց հետո մեկ ամսվա ընթացքում Կողմերը հետ կկանչեն, կչեղարկեն կամ այլ կերպ կլուծեն որևէ իրավական հարթակում ներկայացված ցանկացած և բոլոր միջպետական հայցերը, գանգատները, բողոքները, առարկությունները, վարույթները և վեճերը, որոնք վերաբերում են մինչև սույն Համաձայնագրի ստորագրումը Կողմերի միջև առկա խնդիրներին, և չեն նախաձեռնի այդպիսի հայցեր, գանգատներ, բողոքներ, առարկություններ, վարույթներ և որևէ կերպ չեն ներգրավվի որևէ երրորդ կողմի կողմից մյուս Կողմի դեմ ներկայացվող գանգատներում, բողոքներում, առարկություններում, վարույթներում։
«Միջազգային իրավական գործընթացների, դատարանների նկատմամբ ունեմ շատ սկեպտիկ մոտեցում։ Ուզում եմ հիշեցնել՝ կար դատարանի որոշում, որ Լաչինի միջանցքը պետք է բացվեր։ Դա ինչո՞վ մեզ օգնեց։
Կողմերի միջև բանակցությունների ընթացքում մի կողմը ինչ-որ բան զիջում է, մյուսն՝ ինչ-որ բան ստանում։ Անընդհատ այդ «առևտուրը» գնում է։
Իմ կարծիքով՝ այդ բոլոր իրավական գործընթացները Հայաստանի ձեռքին ինչ-որ խաղաքարտ էին որոշակի բանակցային փուլում։ Եվ այդ տրամաբանության մեջ իրենք պետք է խաղարկվեն։
Թե չէ, լուրջ մտածել՝ մի դատարան է լինելու, որը որոշելու է, որ «Ղարաբաղը հայերի հողն է, իրենք պետք է այդտեղ ապրեն», Ադրբեջանն էլ սուսուփուս դա անելու է․․․ Ինձ թվում է՝ ինչքան էլ մարդ ցանկանա հավատալ այդ իրավական գործընթացներին, այսքան տարվա մեջ պետք է ընկալած լիներ՝ ոնց որ այս աշխարհը դրա մասին չէ»։
ՀՀ-ն սեղանին է դրել բոլո՞ր խաղաքարտերը
«Ճիշտն ասած, չեմ կարծում, որ բոլոր խաղաքարտերը սեղանին դրված են։ Ոչ ԵՄ դիտորդական առաքելությունն է արդեն դուրս եկել, ոչ էլ իրավական գործընթացներն են ավարտվել։
Խաղաղության համաձայնագիրը դեռևս ստորագրված չէ։ Ասել, որ այդ զիջումները ՀՀ-ն արդեն իսկ արել է, մի քիչ սխալ է։ Այդ զիջումները մենք իրավաբանորեն պարտավորված ենք լինում անել, երբ խաղաղության համաձայնագիրը ստորագրվում է։
Իսկ համաձայնագիրը, որ 100 տոկոսանոց երաշխիք չէ խաղաղության, ամեն դեպքում շատ ավելի մեծ երաշխիք է, քան ԵՄ դիտորդական առաքելությունը կամ իրավական գործընթացները»։
«Անջատողականություն» տերմինն ու արցախցիները
ՀՈԴՎԱԾ VIII Կողմերը դատապարտում են և կպայքարեն անհանդուրժողականության, ռասսայական ատելության և խտրականության, անջատողականության, բռնի ծայրահեղականության և ահաբեկչության դեմ՝ դրանց բոլոր դրսևորումներով՝ յուրաքանչյուրն իր իրավազորության շրջանակներում և կապահովեն իրենց նկատմամբ կիրառելի միջազգային պարտավորությունների կատարումը։
«Պաշտոնական Երևանն ընդունում է Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը և որևէ կերպ չի նպաստելու այդ տարածքային ամբողջականության դեմ գործողությունների, գործընթացների իրականացմանը։
Արդյո՞ք դա նշանակում է, որ ցույցի [JAMnews-ը հարցրել է հանրահավաքների հնարավոր արգելքի մասին] իրականացմանը պետք է խոչընդոտել։ Ես այդպես չեմ ընկալում։ Ցույցը, ի վերջո, մարդկանց ազատ կամարտահայտություն է։ Հայաստանը ժողովրդավարական, իրավական պետություն է, և այստեղ նման խնդիրներ լինել չեն կարող։
Եթե հարցը վերաբերում է նրան, թե կողմերը կոնկրետ ինչ նկատի ունեն՝ ասելով անջատողականություն։ Այս պահի դրությամբ կդժվարանամ պատասխանել։
Պարզ պատճառով՝ կողմերը դեռ պետք է հատուկ հանձնաժողովներ ստեղծեն, այդ հանձնաժողովների նիստերը պետք է կայանան։ Կողմերը պետք է ընդհանուր հայտարարի գան բազմաթիվ տերմինների վերաբերյալ։ Այդ ամենը աշխատանք է, որը դեռ չի արվել»։
«Քննարկումներ փակ դռների հետևում»․ գերիների հարցն ու Թրամփի խնդրանքը
Համաձայնագրում Ադրբեջանում պահվող հայ գերիների վերադարձի մասին դրույթներ չկան։ Սակայն վաշինգտոնյան հանդիպումների ժամանակ Դոնալդ Թրամփը վարչապետ Փաշինյանի հետ խոսել է Բաքվում պահվող 23 հայ քրիստոնյաների մասին՝ ընդգծելով, որ կխնդրի Ալիևին ազատ արձակել նրանց:
«Հումանիտար համատեքստում այլ հարցեր են արծարծվում՝ անհետ կորածներ, բռնի անհետացածներ։ Ինչ վերաբերում է պահվող անձանց [Բաքվում պահվող հայ գերիներին], իմ ընկալմամբ՝ ինչ-որ պահից սկսած Երևանը հասկացել է, որ շատ ավելի փոքր է ինչ-որ բանի հասնելու հավանականությունը հրապարակային գործընթացներով, քան փակ դռների հետևում։
Գերիների վերադարձի վերջին դեպքերը եղել են փակ գործընթացների, խորհրդապահական պայմանավորվածությունների արդյունքում։
Ժամանակը ցույց կտա, թե Թրամփի խնդրանքի հիման վրա ինչ է հնարավոր, ինչ՝ ոչ։ Հուսով եմ՝ այս կոնյունկտուրայի մեջ դա հնարավոր է։ Ասեմ ավելին՝ դա բավականին կարևոր ցուցիչ կդառնա նրա, թե ԱՄՆ ներգրավվածությունը, քաղաքական հարցեր լուծելու կամքը ինչքանով է տեղում։
Մեր տարածաշրջանում որևէ մեկի ասածն անելու հարցում անձի հեղինակությունը բավականին կարևոր է։ Կտեսնենք, թե ԱՄՆ նախագահի խոսքն ինչ արժե այս հարցում [Բաքվի համար]»։
Հետևեք մեզ — Facebook | Youtube
Կարծիք՝ ՀՀ-Ադրբեջան նախաստորագրված պայմանագրի մասին
