Խաղ, որում հնարավոր չէ հաղթել․ շահումով խաղերը և դրանց «զոհերը» Հայաստանում
Շահումով խաղեր և խաղամոլություն
Հայաստանում նախորդ տարի կատարված խաղադրույքները 2 անգամ գերազանցել են երկրի բյուջեի եկամտային մասը։ Վերջին երեք տարիներին խաղադրույքներ կատարողների թիվն ավելացել է 3 անգամ, գումարի ընդհանուր ծավալը՝ 6։
Այս հոդվածում պատմում ենք այն մասին, թե ինչպես է խաղամոլությունն ազդում մարդկային կյանքերի վրա, ինչ մեխանիզմներ են մշակվում շահումով խաղերից հետ կանգնեցնելու համար, հատկապես անչափահասներին։ Եվ մի ընտանիքի պատմություն։
- «Հայաստանը կարող է կրկնել Սինգապուրի հաջողությունը»․ Ռուսաստանից տեղափոխված գործարարներ
- Բժիշկ Հակոբը. «Պատերազմի դաշտում ժամանակ չես ունենում տարբերակելու՝ ում փրկես, ում՝ չէ»
- Անվտանգության գոտու պահանջ Սյունիքի մարզի սահմանամերձ գյուղերի բնակիչներից
«Ծուղակ է․ եթե խաղատուն չեն գնում, կարծում են՝ խաղամոլ չեն»
Տան փոքր լինելն ավելի նկատելի է միջանցքում շարված, դեռևս չբացված ստվարաթղթե արկղների առկայությունից։ Առաջին հայացքից էլ հասկանալի է՝ այս տունն օտար է բնակիչների համար։
«Ներողություն, դեռ չեմ հասցրել տեղավորել իրերը։ Այս տարի արդեն երրորդ բնակարանն ենք տեղափոխվում»,- ասում է Մայան (անունը փոխված է)։
Կարճ, գրեթե տղայական սանրվածքը երիտասարդացնում է Մայային ու ավելի համարձակ տեսք տալիս։ Արկղներից բաց է միայն մեկը, որում իր բարձրակրունկ կոշիկներն են։
«Աշխատավայրում ոչ ոք չգիտի՝ ինչերի միջով եմ անցել։ Գիտեն, իհարկե, որ բաժանվել եմ ամուսնուցս, հնարավորինս աջակցում են։ Բայց մինչև հիմա ամաչում եմ, որ որևէ մեկն իմանա ճշմարտությունը։ Այդ պատճառով էլ աշխատում եմ, որ արտաքին տեսքս չհուշի մարդկանց, թե ինչ դժոխքի միջով եմ անցել»,- պատմում է նա։
Ապագա ամուսնուն հանդիպել է համալսարանում՝ ուսանողական տարիներին։ Երիտասարդ զույգի ամուսնությունը երկար ու գեղեցիկ սիրավեպի տրամաբանական շարունակությունն էր։ Հաջողակ, կիրթ, հեռանկարային զույգը երջանիկ ապրեց 5 տարի։ Ինչպես ամեն ինչ գլխիվայր շրջվեց, չնկատեց ոչ ոք։
«Առաջին տարիներին մեզ շատ էին աջակցում մեր ծնողները։ Ի տարբերություն շատ նորաստեղծ ընտանիքների, մենք ստիպված չէինք ամեն ինչ զրոյից սկսել։ Մեր ծնողներն ամեն ինչ արել էին, որպեսզի մենք նաև ֆինանսապես որևէ խնդիր չունենանք։ Ես արդեն աշխատում էի միջազգային մի կազմակերպությունում, ամուսինս՝ բիզնես կառավարիչ էր Հայաստանի խոշոր կազմակերպություններից մեկում։ Նաև մեր համատեղ բիզնեսն էինք սկսել, որը փոքր, բայց կայուն եկամուտ էր ապահովում։
Ամեն ինչ սկսվեց, երբ ամուսինս աշխատանքի նոր առաջարկ ստացավ՝ շահումով խաղերով զբաղվող մի կազմակերպությունից։ Ես սկզբունքորեն դեմ էի դրան, որովհետև ինձ համար ազարտային խաղերը միշտ են չարիք եղել, բայց ենթադրել անգամ չէի կարող, որ դա կքայքայի մեր ընտանիքը»,- հիշում է Մայան։
Նոր աշխատավայրում ամուսինը միանգամից նշանակվեց բարձր պաշտոնի։ Որոշ ժամանակ անց Մայան նկատեց, որ ամուսնու պահվածքը սկսել է փոխվել․ ավելի նյարդային և բռնկուն էր դարձել, հեռախոսազանգերին պատասխանելու համար դուրս էր գալիս սենյակից, սկսել էր ուշ վերադառնալ․
«Իրականում, ինձ թվում էր, որ նրա կյանքում այլ կին է հայտնվել։ Հիմա կարծում եմ՝ երևի դավաճանությունը չարիքի փոքրագույնն էր, բայց այդ ժամանակ դա չէի հասկանում։ Ես միշտ կարծել եմ, որ իմաստուն կին եմ, որ մեր հարաբերությունները երբեք չեն հասնի այն հանգրվանին, որ ստիպված լինեմ կարդալ ամուսնուս հեռախոսի հաղորդագրությունները»։
Շուտով, սակայն, Մայան ստիպված էր ոչ միայն կարդալ, այլև վճարովի հավելվածների միջոցով գաղտնալսել ամուսնու հեռախոսազանգերը։ Այդ ժամանակ էլ պարզեց, որ ամուսինը տարվել է շահումով խաղերով և ահռելի պարտքեր կուտակել․
«Մինչև ինքս չհայտնվեցի այս պատմության մեջ, չհասկացա, թե ինչ ծավալների մասին է խոսքը։ Ամեն երկրորդ երիտասարդի հեռախոսի մեջ կարող եք գտնել շահումով խաղերի հավելվածներ։ Մարդիկ իրենց ընտանիքը, կյանքը, կարողությունը քամուն են տալիս՝ բազմոցից չկտրվելով։
Եվ ամենամեծ ծուղակն այն է, որ մարդկանց թվում է՝ եթե խաղատուն չես գնացել, ուրեմն խաղամոլ չես։ Բայց, մի՞թե սա այլ բան է, քան խաղամոլությունը։ Հիշում եմ, երբ լսեցի, թե ինչ գումարի խաղադրույք է կատարել ամուսինս, ամբողջ մարմնովս դող անցավ․ 50 հազար եվրո, մեկ խաղադրույք, մեկը՝ բազմաթիվներից»։
Նույն երեկոյան ամուսինները լուրջ զրուցեցին․ պարզվեց, որ ամուսինն արդեն շուրջ 230 հազար եվրոյի պարտք ունի, որի պատճառով նրան սպառնում են։ Մայան հիշում է, որ իր առաջին արձագանքը օգնելու ցանկությունն էր․ միանգամից որոշվեց, որ կվաճառեն Մայայի ժառանգություն ստացած պապական տունը։ Ծնողներից թաքուն՝ Մայան համոզեց տատիկին վաճառել նաև հողակտորը, բայց, միևնույն է, գումարը չէր բավականացնում․
«Ամուսնուս խնդրեցի խոսել պարտատերերի հետ, խնդրել ժամանակ տալ։ Գումարի մի մասը վճարեցինք բնակարանի և հողամասի վաճառքից։ Հերթը հասավ մեր նորաստեղծ սրճարանին։ Դա ևս վաճառեցինք։ Թվում էր՝ դա պետք է սթափեցներ նրան, հետ պահեր հաջորդ քայլերից, բայց երկու ամիս անց զանգ ստացա արդեն ես․ չեմ կարող պատմել ողջ զրույցը, բայց կարող եմ ասել, որ ինձ շատ վճռական կերպով «խնդրեցին» վճարել ամուսնուս պարտքերը։ Այդ ժամանակ ստիպված եղա օգնություն խնդրել իմ և իր ծնողներից»։
Ամուսնու բոլոր պարտքերը վճարելուց և խաղը թողնելու հերթական խոստումից հետո Մայան որոշեց որոշ ժամանակով հեռանալ երկրից՝ ամուսնուն նրա միջավայրից և դրա ազդեցությունից կտրելու համար։ 2 ամիս ապրեցին Ֆրանսիայում, որտեղ էլ որոշեցին երկրորդ երեխան ունենալ՝ որպես ընտանիքի վերամիավորման նշան․
«Երբ վերադարձանք, ես արդեն հղի էի։ Գնում էինք հոգեբանի մոտ, թվում էր՝ ամեն ինչ լավ է, սակայն մի օր երեկոյան ամուսինս եկավ տուն ու խնդրեց օգնել իրեն։ Ես ամեն ինչ հասկացա։ Այդ օրը զանգահարեցի ծնողներիս, հավաքեցի իմ և դստերս իրերը և հեռացա։ Ես հասկանում էի, որ շատ բարդ է լինելու՝ երեխայի հետ, հղի, առանց որևէ խնայողության, բայց այլ ելք չունեի։ Հասկանում էի, որ հայտնվել եմ փակ շրջանում․ կա՛մ մնալու եմ և դժոխքի վերածեմ իմ և երեխաներիս կյանքը, կա՛մ պետք է որոշեմ՝ ով է ավելի կարևոր։ Ամուսինս իր ընտրությունն արել էր, մենք իր համար կարևոր չէինք»։
«Հայաստանում խնդիր կա, և այն գնալով սրվում է»
2021 թվականին Հայաստանում կատարվել է շուրջ 3,3 տրիլիոն դրամի խաղադրույք: Ազգային ժողովի տնտեսական հարցերի մշտական հանձնաժողովի փոխնախագահ Բաբկեն Թունյանն ասում է՝ այս ցուցանիշը վկայում է այն մասին, որ Հայաստանում խնդիր կա, և այն գնալով սրվում է․
«Որպեսզի հասկանալի լինի, թե դա ինչ թիվ է, ասեմ, որ ՀՀ բյուջեի եկամտային մասը նախորդ տարի եղել է մոտ 1,6 տրիլիոն դրամ, այսինքն՝ բյուջեի եկամտային մասին երկու անգամ գերազանցող թիվ է, իսկ խաղադրույքների ու շահումների տարբերությունը մոտ 70 մլրդ դրամ է, այսինքն, 70 մլրդ դրամ մարդիկ պարտվել են»:
Խնդրի իրավական լուծման համար տարեսկզբին Ազգային ժողովի հաստատմանը ներկայացվեց միանգամից երկու նախագիծ։
Առաջինը «Գովազդի մասին» օրենքում լրացումներ և փոփոխություններ կատարելու մասին նախագիծն էր, որն ընդունվեց առաջին ընթերցմամբ։ Նախագծով արգելվում է շահումով խաղի կամ ինտերնետ շահումով խաղի, խաղատան, խաղասրահի, տոտալիզատորի կամ դրանց կազմակերպիչների ցանկացած տեսակի գովազդը, այդ թվում՝ ռադիոյով, հեռուստատեսությամբ կամ համացանցով, բացառությամբ՝ դրանց պաշտոնական կայքերի կամ գրասենյակների շենքերի վրա կամ սրահներում, Հայաստանի Հանրապետության սահմանային մուտքի կետերում։
Ի դեպ, այս նախագծում նշվում էր, որ 2020 թ․-ին համացանցով կատարված խաղադրույքները 6 անգամ ավելի են եղել, քան 2018 թ.-ին, իսկ խաղադրույք կատարողների թիվը՝ 3 անգամ։
Մյուս նախագիծը վերաբերում է «Շահումով խաղերի, ինտերնետ շահումով խաղերի և խաղատների մասին» օրենքում նախատեսված փոփոխություններին։ Դրանք ենթադրում են, որ օրենքի ընդունումից 10 օր հետո կարգելվի բուքմեյքերական հաշիվները կանխիկ կերպով լիցքավորելը։ Դրանք հնարավոր կլինի լիցքավորել միայն անկանխիկ եղանակով։ Իսկ դա, ըստ օրինագծի հեղինակների, առավել վերահսկելի կդարձնի դաշտը և կնվազեցնի անչափահասների մասնակցությունը, քանի որ անկանխիկ եղանակով գործարքներ կարող են իրականացնել միայն 18 տարին լրացածները։
«Հաղթահարելու համար՝ օր առաջ դիմել մասնագետին»
Խաղամոլությունը համարվում է հոգեկան խանգարում և դասվում է ոչ քիմիական կախվածությունների շարքին։ Մասնագետները նշում են՝ կլինիկական տեսանկյունից այն կարելի է բնորոշել որպես կպչուն հակում մոլախաղերի նկատմամբ։
2020 թվականից առողջապահության նախարարության աջակցությամբ «Կախվածությունների բուժման ազգային կենտրոնում» ներդրվել է սոցիալ- հոգեբանական ծառայություն, որի նպատակն է հոգեբանական աջակցություն տրամադրել, այդ թվում՝ համակարգչային կամ շահումով խաղերի նկատմամբ պաթոլոգիկ հակումով անձանց։
Ըստ կենտրոնի տնօրեն, նարկոլոգ Սուրեն Նազինյանի՝ մինչ օրս աջակցության համար կենտրոն դիմել է ընդամենը 25 մարդ, հիմնականում՝ հարազատների դրդմամբ կամ հորդորով։ Թե նրանցից քանիսը կհաղթահարի կախվածությունը, չեն կարող ասել անգամ հոգեբանները, բայց նրանք համոզված են՝ օր առաջ մասնագետին դիմելը զգալիորեն կմեծացնի հաղթանակի շանսերը։
Հնարավոր չէ օգնել մեկին, ով դրա կարիքը չունի
Արդեն 3 տարի է, ինչ Մայան պաշտոնապես բաժանվել է ամուսնուց։ Որդին ծնվեց ապահարզանից մի քանի օր անց։ Մայան ասում է՝ կուզեր պահպանել ընտանիքը, բայց իր խիղճը հանգիստ է՝ ինքն արել է հնարավոր ամեն բան․
«Ես բոլոր քայլերին գնացի՝ հոգեբանի ծառայությունից մինչև այլ երկիր տեղափոխվելը։ Անընդհատ խնդրում էի նրա ծնողներին սաստել որդուն, խելքի բերել, բայց շուտով հասկացա, որ հնարավոր չէ օգնել մեկին, ով դրա կարիքը չունի։ Եթե մարդը չի գիտակցում, որ խնդիր ունի, այդ խնդիրը չի կարգավորվի։ Նա մինչև վերջ էլ համոզված էր, որ կախվածություն չունի, որ ցանկացած պահի կարող է կանգ առնել։
Ես ուղղակի որոշեցի, որ իմ և երեխաներիս կյանքն ու առողջությունն ավելի կարևոր են, քան հերթական ապարդյուն փորձը։ Հիմա նա շփվում է երեխաների հետ, շատ լավ հայր է, չեմ կարող բողոքել։ Թվում է՝ կյանքը կարգի է բերել, նոր աշխատանք ունի, շուտով երկրորդ անգամ կամուսնանա։ Ես իր համար ուրախ եմ, բայց ավելի ուրախ եմ ինքս ինձ համար, որովհետև հիմա էլ, երբ գալիս է երեխաներին տեսնելու, հեռախոսն այնպես է դնում, որ էկրանը չերևա»։
Իսկ ինքն արդեն 3-րդ անգամ փոխել է վարձով բնակարանը։ Խոստանում է իրեն․ ժամանակ կգտնի, կդատարկի բոլոր արկղներն ու կփորձի նորից սկսել կյանքը։ Հիմա գումար է տնտեսում՝ բնակարան գնելու համար։ Ասում է՝ ոչ մի վայրկյան չի զղջացել իր որոշման համար։
Շահումով խաղեր և խաղամոլություն
