Լելո՝ վրացական ռեգբի անսովոր կանոններով
Լանչխութիի շրջանի Շուխութի գյուղում Զատկի օրերն առանձնահատուկ են: Գուրի սովորական գյուղն այդ օրը ողջ երկրի ուշադրության կենտրոնում է հայտնվում. Վերին և Ներքին Շուխութիի բնակիչները հին վրացական խաղ են խաղում՝ լելո: Խաղը Վրաստանի բոլոր հատվածներից մարդկանց է ձգում: Տեղացիներն առիթը բաց չեն թողնում իրենց ցուցադրելու և առավելագույնս ջանքեր թափելու համար:
Խաղի սկզբից առաջ ըմբշամարտի, ծանր աթլետիկայի մրցաշարեր, մշակութային միջոցառումներ, ցուցադրական ելույթներ, տեղական արտադրանքի ցուցահանդես-վաճառք է անցկացվում:
Լելոն տարբեր ազգային սպորտաձևերի տարրեր է պարունակում, Վրաստանում այդ խաղը ճանաչված է որպես ռեգբիի նախնի: Գոյություն ունի առասպել. 1854թ-ին Շուխութիի շրջակայքում գուրիացիների սակավաթիվ զորքը հաղթել է Օսմանյան կայսրության բանակին: Դրանից հետո լելոյի յուրաքանչյուր մրցամարտ անցկացվել է այդ մարտում զոհված գուրիացիների պատվին և այդ նույն մարտի իմիտացիան է համարվում:
Ավանդույթի համաձայն՝ Շուխութիի բնակիչները երկու թիմի են բաժանվում՝ բնակավայրի վերին և ստորին հատվածների:
Լելոյի համար գնդակը կարվում է կաշվից, լցոնվում հողով և թեփով, ջրվում «ալադաստուրի» խաղողի հյութով: Գնդակը մեկ փութ, կամ 16 կգ ծանրություն ունի, ոչ պակաս: Խաղից առաջ գնդակն օրհնվում է տեղական եկեղեցում, որից հետո տեղադրվում է մոտավորապես գյուղի կենտրոնում, և խաղը սկսվում է: Խաղադաշտի մակերեսը մոտ 400 մետր է գնդակի դիրքից դեպի տարբեր կողմեր, որտեղ սահմանազատումներ են արվում: Հաղթող է համարվում այն թիմը, որը կկարողանա գնդակը հակառակ կողմի այդ սահմաններից դուրս բերել: Ռեգբի հիշցնող մրցամարտին հարյուրավոր մասնակիցներ են մասնակցում: Մրցամարտի ժամանակը և մասնակիցների քանակն անսահմանափակ են: Մրցամարտին հարյուրավոր մասնակիցներ են մասնակցում, արդյունքում գնդակը թիմերի տեղաշարժի ժամանակ գրեթե չի երևում: Մրցամարտի ժամանակ Շուխութիով անցնող մայրուղին փակվում է մինչև խաղի ավարտը: Մոբիլիզացվում է պարեկային ոստիկանությունը, փրկարարների ջոկատներն ու շտապօգնությունը:
Լելոն միայն մեկ կանոն ունի. եթե խաղացողներից մեկն ընկնում է, կամ ինքնազգացողությունը վատանում է, խաղի մնացած մասնակիցները ձեռքերը բարձրացնում են, և խաղը մի պահ կանգ է առնում, որպեսզի վնասվածք ստացածը էպիկենտրոնից դուրս հայտնվի և բուժօգնություն ստանա: Խաղում թույլատրված են ցանկացած հնարքներ, ցանկացած ճնշում: Այդ պատճառով էլ մասնակիցները հաճախ վնասվածքներ են ստանում, երբեմն նույնիսկ մահեր են լինում: Վերջին ողբերգական դեպքը տեղի է ունեցել 2015թ-ին. խաղի զոհ էր դարձել միջին տարիքի մի տղամարդ (չնայած որ խաղն այդպես էլ չընդհատվեց և հասցվեց ավարտին):
2017թ-ին մրցամարտն անսպասելի արագ ավարտվեց՝ 20 րոպեից, և առանց զոհերի: Վերին շուխութցիներն արագ տիրեցին գնդակին և վազքով հաղթահարեցին զգալի տարածություն, ինչ էլ կանխորոշեց խաղի ճակատագիրը: Շուխութիի վերին հատվածի բնակիչները հաղթանակ տարան: Այժմ, ավանդույթի համաձայն, նրանք պետք է գնդակը տանեն վերջերս մահացած հարազատի գերեզման, և թողնեն այնտեղ առհավետ: Շուխութիի գերեզմանոցում շատերի գերեզմաններին կարելի է տեսնել լելոյի գնդակներ:
Ըմբշամարտիկների մրցամարտ լելո խաղից առաջ
«Լելո-2017» գնդակը, որը լցոնված է հողով և թեփով և 1 փութ քաշ ունի (16կգ)
Թիմերը սարսափազդու բացականչություններով միմյանց են մոտենում
Լելոն այնքան էլ անվնաս զվարճանք չէ: Երեք տարի առաջ Շուխութիում հրմշտոցից մարդ է մահացել
Լելոյի կանոնների համաձայն՝ ընկածին չեն խփում
Սավառնող վերնաշապիկ՝ լելո խաղացողների գլխավերևում
Խաղից առաջ գնդակն օրհնվել է Շուխութիի եկեղեցում
Երբ Շուխութիում լելո են խաղում, գյուղում շտապօգնության և ոստիկանության մեքենաներ են գտնվում
Հաղթող է համարվում այն թիմը, որը գնդակը կանցկացնի մրցակցի ողջ կիսադաշտով: Հաղթանակին մի քանի քայլ է մնացել
Լելոյի 16 կիլոգրամանոց գնդակը
Խաղի հաղթողները՝ Վերին Շուխութիի բնակիչները, գնդակը տանում են համագյուղացու գերեզմանին
Ավանդույթի համաձայն՝ հաղթողները գնդակը թողնում են այդ տարի մահացած համագյուղացու գերեզմանին: Գնդակը գերեզմանին է մնում առհավետ: Շուխութիում քիչ չեն գերեզմանները, որոնց վրա կարելի է գնդակ տեսնել: «Լելո-2017» գնդակն ընդմիշտ կմնա Մամուկա Մշվիդոբաձեի գերեզմանին
Հաղթողները համագյուղացու գերեզմանին
Լելո խաղի օրը Շուխութիում տեղական արտադրանքի ցուցահանդես-վաճառք է իրականացվում
Ֆոլկլորային համույթներն այդ օրն իրենց ունակությունները ցուցադրելու հիանալի հնարավորույթուն ունեն
Տեղի գրողները՝ նույնպես: Ջեմալ Դոբորջգինիձեն ծնունդով Մամաթի գյուղից է: Նա մանկական գրքեր է գրում: Նկարահանման ժամանակ նա նոր բանաստեղծություն էր գրում:
