Ի՞նչ է վաճառում Վրաստանը Եվրոպայում. Ասոցացման համաձայնագրի 8 տարին
Ինչ է վաճառում Վրաստանը Եվրոպայում
2014 թվականին Եվրամիության հետ Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրմամբ Վրաստանն ազատվեց արտահանման մաքսատուրքից։
Մոտավորապես նույն ժամանակահատվածում Ռուսաստանն ամբողջությամբ հանեց վրացական ապրանքների էմբարգոն, իսկ Վրաստանը քիչ թե շատ վերականգնեց իր նախկին առևտրային դիրքերը Ռուսաստանում։
Այդ ընթացքում Վրաստանը սկսեց յուրացնել չինական շուկան։ Նոր հնարավորությունների պատուհան էր բացվել այնտեղ։
Ընդհանուր առմամբ, այս ութ տարիների ընթացքում արտահանումը դեպի ԵՄ աճել է, թեև ոչ այնքան արագ, որքան սպասվում էր ԵՄ շուկայի բացվելուց հետո։ Ավելին, 2021-2022 թվականներին նույնիսկ արտահանման մասնաբաժնի նվազում է գրանցվել։
2007 թվականին Վրաստանը Եվրամիություն է արտահանել 269 միլիոն դոլարի արտադրանք։ Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրմանը նախորդող 2013 թվականին եղել է 607 մլն դոլար։
Համաձայնագրի ստորագրումից հետո ութ տարվա ընթացքում դեպի Եվրամիություն արտահանման առավելագույն ցուցանիշը գրանցվել է 2019 թվականին՝ 835 մլն դոլար։
2020-2021 թվականներին համաճարակի պատճառով արտահանումը նվազել է մինչև 700 միլիոն դոլար։
2022 թվականին այս ցուցանիշը կրկին աճեց։ Հունվար-սեպտեմբեր ամիսների աճի տեմպերի պահպանման դեպքում այս տարի դեպի ԵՄ արտահանումը կհասնի 837 միլիոնի, ինչը կլինի վերջին ութ տարվա ռեկորդը։
Եթե համեմատության համար վերցնենք 2013 և 2019 թվականները, ապա կտեսնենք, որ թեև արտահանումն աճել է՝ 607 միլիոն դոլարից հասնելով 835 միլիոն դոլարի, բայց մասնաբաժնի աճը աննշան է՝ 20,9 տոկոսից մինչև 22 տոկոս։ Այսինքն՝ ԵՄ մասնաբաժինը ընդհանուր արտահանման մեջ առանձնապես չի աճել։
Ինչո՞ւ սպասելիքները չարդարացան
Ինչ է վաճառում Վրաստանը Եվրոպայում
Ինչո՞ւ արտահանումը չի աճել սպասելիքներին համաչափ, և այս ուղղությամբ ի՞նչ հնարավորություններ կտրվեն Վրաստանին, եթե նա ստանա ԵՄ թեկնածու երկրի կարգավիճակ։
International Transparency Georgia-ի ավագ վերլուծաբան Բեսո Նամչավաձեն մի քանի պատճառ է մատնանշում.
Նրա խոսքով՝ Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրումը համընկավ այն ժամանակաշրջանի հետ, երբ մի կողմից վերականգնվում էր ռուսական շուկան (2013 թվականից), իսկ հետո 2018 թվականի հունվարից ամբողջությամբ կյանքի կոչվեց Չինաստանի հետ ստորագրված ազատ առևտրի համաձայնագիրը։
Արդյունքում, դեպի այդ երկրներ արտահանումն ավելացավ, քանի որ ո՛չ Ռուսաստանում, ո՛չ Չինաստանում չեն ստուգում ապրանքի որակն այնքան բծախնդիր ձևով, որքան Եվրամիությունում։ Ուստի վրացի ձեռնարկատերերը գնացին ավելի պարզ ու էժան ճանապարհով և սկսեցին յուրացնել ռուսական և չինական շուկաները։
«Ի տարբերություն 2007-2012 թվականների՝ վրացական արտադրանքի մուտքը Ռուսաստան նվազեցրեց վրացի ձեռներեցների՝ եվրոպական շուկայում տեղ ունենալու համար մրցակցելու դրդապատճառը»,- ասում է Նամչավաձեն։
Արտադրանքի որակը եվրոպական չափանիշներին մոտեցնելը հեշտ գործ չէ։
Օրինակ՝ Վրաստանը դեռևս չի կարող եվրոպական շուկա արտահանել կենդանական ծագման միս և կաթնամթերք, քանի որ դրանք դեռ չեն համապատասխանում Բրյուսելի սահմանած չափանիշներին։
«Վրաստանում կան շատ հետաքրքիր ձեռներեցներ, որոնք արտադրում են բարձրորակ և լավ պանիր, իսկ Վրաստան ժամանած օտարերկրացիները շատ են սիրում վրացական պանիրը, չնայած այս ապրանքի համար եվրոպական շուկան դեռևս փակ է»,- ասում է Պանիր արտադրողների ասոցիացիայի նախագահ Անա Միկաձեն։
Նրա խոսքով՝ իր շուկա կաթնամթերքի ներմուծման համար Եվրամիությունը պահանջում է յոթ տարվա ընթացակարգ, որը Վրաստանում նույնիսկ չի էլ մեկնարկել։
«Երեք տարի մասնագետներն ուսումնասիրում են հողը, երեք տարի իրենք են ուսումնասիրում ապրանքը, յոթերորդ տարում գալիս են ձեռնարկություն։ Մսամթերքի նկատմամբ մոտեցումն էլ ավելի խիստ է, ուստի մոտ ապագայում այս ուղղությամբ առաջընթաց չի ակնկալվում»,- ասում է Անա Միկաձեն։
Բուսական ծագման մթերքների դեպքում այս խնդիրն արդեն լուծված է։
Օրինակ՝ Ասոցացման համաձայնագիրը շահավետ է Jahelebi Vines-ի համար (ի տարբերություն կենդանական ծագման արտադրանքով զբաղվող ընկերությունների):
Զազա Ջակելին ասում է՝ իր ընկերության հիմնական արտահանման շուկան Եվրամիությունն է։ Ասոցացման համաձայնագիրը մեծապես պարզեցրել է խնդիրը՝ արտադրության մեծ մասը փոխանցվելու է Եվրամիությանը։
«Նախկինում էլ այդպես էր: Բայց հիմա ամեն ինչ շատ ավելի լավ է, քանի որ գործընկերներն ազատված են [հարկերից], կա Եվրո-1 փաստաթուղթ (ապրանքների ծագման վկայական), որը մենք ստանում ենք»,- ասել է Ջակելին՝ գնահատելով Ասոցացման համաձայնագիրը։
Ինչ է վաճառում Վրաստանը Եվրոպայում
Առանձին խնդիր է բնական մեղրը։ Ընդհանուր առմամբ, 2014-2020 թվականներին Եվրամիություն է արտահանվել 75 հազար դոլարի մեղր, 2021-ին՝ 507 հազար դոլարի, 2022-ի հունվար-սեպտեմբեր ամիսներին 584 հազար դոլարի, ինչն ընդհանուր առմամբ կազմում է մեկ միլիոն 166 հազար դոլար։ Սա շատ քիչ է։ Բայց պետք է ընդգծել, որ այս գումարը կազմում է մեղրի արտահանման ամբողջ ծավալի 65 տոկոսը։
Ընդհանուր առմամբ, 2014 թվականից մինչև 2022 թվականի սեպտեմբեր Վրաստանը վաճառել է 1 միլիոն 775 հազար դոլարի մեղր։ Վրացական մեղրի արտահանման հիմնական խոչընդոտներից մեկն այն է, որ մեղուների բուժման համար հաճախ օգտագործվում են հակաբիոտիկներ, իսկ դա ԵՄ կանոններով արգելված է։
Ներուժն ու չօգտագործված հնարավորությունները
Ինչ է վաճառում Վրաստանը Եվրոպայում
2021 թվականին Եվրամիությունը ներմուծել է 5,9 տրիլիոն դոլարի ապրանք։ Վրաստանի մասնաբաժինը կազմել է 717 մլն դոլար կամ 0,012 տոկոս։
Ակնհայտ է, որ Վրաստանը չի կարողանա մրցակցել Չինաստանի, ԱՄՆ-ի և Մեծ Բրիտանիայի հետ, բայց նույնիսկ այս տոկոսի ստորակետը տեղափոխելը անհաղթահարելի խնդիր է։ Այս փուլում ցուցանիշը 7,170 մլրդ դոլարոով գերազանցում է Վրաստանի ընդհանուր արտահանման ցուցանիշը։
1995 թվականից ի վեր Վրաստանի առևտրային հաշվեկշիռը, ինչպես երկրների մեծ մասի դեպքում, այնպես էլ Եվրամիության հետ, մշտապես դեֆիցիտի մեջ է: Քանի որ ներմուծումն աճել է արտահանման համեմատ ավելի դանդաղ տեմպերով, դեֆիցիտը կրճատվել է, թեև բացասական առևտրային հաշվեկշիռը պահպանվել է 50 տոկոսից բարձր։
Եվս մեկ դրվագ։ Եթե 2013-2021 թվականներին դեպի ԵՄ և Մեծ Բրիտանիա արտահանումն աճել է 22 տոկոսով, ապա նույն ժամանակահատվածում դեպի Ռուսաստան արտահանման աճի տեմպերը գերազանցել են 220 տոկոսը, իսկ դեպի Չինաստան՝ 1700 տոկոսը։
Ազատ առևտրի համաձայնագիրը Վրաստանը կապում է այդ երկու երկրների հետ։ Չինաստանի դեպքում, փաստորեն, երկիրը նոր շուկա է գտել։ Ի տարբերություն Եվրամիության՝ չինացիները ապրանքի որակի հատուկ պահանջներ չունեն։ Իսկ Ռուսաստանում, եթե դրանք կան, ապա միշտ մնում են էմբարգոյի զինանոցում։ Չնայած նա դեռևս չի օգտագործել այն:
Ի՞նչ ենք մենք գնում և վաճառում
Եվրամիության 27 անդամներից արտահանման ծավալով առաջին տեղն է զբաղեցնում Բուլղարիան։
2022 թվականի հունվար-սեպտեմբեր ամիսներին Բուլղարիայում վաճառվել է 295 միլիոն դոլարի արտադրանք՝ ավելի շատ, քան Գերմանիայում, Ֆրանսիայում և Իտալիայում միասին վերցրած։
Ինչպես Չինաստան, այնպես էլ Բուլղարիա արտահանվող հիմնական արտադրանքը պղնձի հանքաքարն է։ Բացի այդ, Բուլղարիան ԵՄ միակ երկիրն է, որի հետ Վրաստանը դրական առևտրային հաշվեկշիռ ունի։
Ինչ վերաբերում է ներմուծմանը, ապա Գերմանիան մշտապես զբաղեցնում է առաջին տեղը։
Այս տարվա ինը ամիսներին Գերմանիայից ներկրվել է 442 մլն դոլարի ապրանք։ Հիմնական ապրանքներն են մեքենաները, գործիքներն ու դեղորայքը։
Ընդհանուր առմամբ, 2022 թվականի հունվար-սեպտեմբերի տվյալներով՝ դեպի Եվրամիություն արտահանման 49 տոկոսը (297 մլն դոլար) կազմում են պղնձի հանքաքարերը։
Ներդրումներ
Ինչ է վաճառում Վրաստանը Եվրոպայում
Ի տարբերություն արտաքին առևտրի՝ օտարերկրյա ուղղակի ներդրումները չեն հետևում որևէ հստակ միտումի։ Ցուցանիշներն աճում են կոնկրետ նախագծերի իրականացման ընթացքում և նվազում դրանց ավարտից հետո։ Միտումը չի փոխվել նաև Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրումից հետո։
Տարանցիկ խողովակաշարերը մնում են Վրաստանի անկախության 31 տարիների ամենամեծ ներդրումը:
Խողովակաշարերի շինարարությանն իր ակտիվ մասնակցության շնորհիվ Մեծ Բրիտանիան ամենախոշոր ներդրողն է։ 1996-2021 թվականներին Մեծ Բրիտանիան Վրաստանում ներդրել է երեք միլիարդ 306 միլիոն դոլար։
Մեծ Բրիտանիայից հետո երկու միլիարդ 704 միլիոն դոլարի չափով մեծ ներդրում կատարվել է Նիդեռլանդներից։ ԵՄ անդամ չհանդիսացող երկրներից Նիդեռլանդները զիջում է միայն Ադրբեջանին (2 մլրդ 815 մլն դոլար):
Ընդհանուր առմամբ, չնայած ԵՄ ներդրումների բացակայությանը՝ եվրոպական ներդրումների մասնաբաժինն ավելի մեծ է, քան արտահանման մասնաբաժինը և 2011 թվականից ի վեր հետևողականորեն գերազանցում է 40 տոկոսը։
Ինչ է վաճառում Վրաստանը Եվրոպայում
Զբոսաշրջություն և դրամական փոխանցումներ
Վրաստանը փորձում է զարգացնել զբոսաշրջությունը, ինչը զբոսաշրջիկների ընդհանուր թվի ավելացմանը զուգընթաց միտված է նաև նրանց դիվերսիֆիկացմանը։
Չնայած այն հանգամանքին, որ ԵՄ անդամ երկրների քաղաքացիները կարող էին առանց մուտքի արտոնագրի Վրաստան մուտք գործել նաև մինչև Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրումը, նրանց մասնաբաժինը այցելուների ընդհանուր թվում 2013-2019 թվականներին աճել է՝ 3,6 տոկոսից հասնելով 6,3 տոկոսի։ 2022 թվականի հունվար-հոկտեմբերին՝ մինչև 6,5 տոկոսի։
Եվ չնայած ոչ Ասոցացման համաձայնագիրը, ոչ էլ 2017 թվականի մարտից ուժի մեջ մտած առանց վիզայի ռեժիմը Վրաստանի քաղաքացիներին ԵՄ-ում օրինական աշխատանքի իրավունք չեն տալիս, հազարավոր վրացիներ մեկնել են ԵՄ՝ աշխատելու։ 2013-2021 թվականներին Եվրամիությունից դրամական փոխանցումների մասնաբաժինը 27 տոկոսից հասել է 39 տոկոսի:
Բազմաթիվ ձեռներեցներ և անհատներ շահել են և՛ Ասոցացման համաձայնագրից, և՛ առանց վիզայի ռեժիմից, թեև ի վերջո արդյունքը դեռևս չի արդարացրել սպասելիքները:
ԵՄ-ում տեղաշարժի և աշխատանքի լիարժեք ազատություն ստանալու համար Վրաստանն ինքը պետք է դառնա ԵՄ անդամ կամ Շենգենյան գոտու մաս:
Այս նպատակը հորիզոնում չի նշմարվում: Առայժմ մնում է զբաղվել թեկնածուի կարգավիճակով, որն ստանալը պահանջում է բարեփոխումներ Թբիլիսիի կողմից և այդ բարեփոխումների գնահատում ու ընդունում Բրյուսելի կողմից։
Ինչ է վաճառում Վրաստանը Եվրոպայում
