Արվեստն ու կորոնավիրուսը։ Դեպրեսիվ ժամանակների լավատեսական պատմություններ
Կարանտինի պայմաններում ապրելու բանաձև՝ նկարիչ Աննա Սողոմոնյանից
«Ըստ էության, համավարակի ժամանակ պետք է որ ամեն ինչ վատ լինի, իսկ ինձ մոտ ընդհակառակն է։ Անկեղծ ասած՝ համավարակի շրջանում ես նույնիսկ նկարներիս գինը մի փոքր բարձրացրի», — խոստովանում է երևանցի նկարիչ Աննա Սողոմոնյանը՝ իր վառ կտավի վրա վերջին վրձնահարվածների հետ։
Մեկ տարվա համար կազմված նրա պլանները հօդս ցնդեցին կորոնավիրուսի համավարակի պատճառով։ Փակ սահմանների պայմաններում չեղարկվեցին նրա բոլոր հայաստանյան և արտասահմանյան միջոցառումները։ «Պատճառների պատճառ, կամ Աննայի պատմությունները» ցուցահանդեսը, որը պետք է անցկացվեր մարտի 21-ին Կիպրոսի Art & Shock Gallery-ում, չեղարկվեց նշանակված օրվանից մեկ շաբաթ առաջ։
Կես տարի է անցել, սակայն Աննան չի պատրաստվում կտավները հետ վերադարձնել։ Վստահ է, որ սահմանները բացվելուն պես` «կղզում ցուցահանդեսը լինելու է»։
«Նկարներս ինձնից առաջ տեղ հասան։ 40 նկար։ Եվ այժմ դրանք ավելի լավ ժամանակների են սպասում, երբ ես ինքս կկարողանամ դրանց հետևից մեկնել», — ասում է Աննան։
Այս ընթացքում նա ամբողջությամբ ընկղմվել է աշխատանքի մեջ՝ պահպանելով իր լավատեսությունը։ Կարծում է, որ ցանկացած իրավիճակից երկու ելք կա․ «կա՛մ նստում-լացում ես, որ ամեն ինչ փլվեց, կա՛մ դժվարություններին նայում ես որպես նոր մի բան փորձելու հնարավորություն»։ Աննայի համար այդպիսի հնարավորություն է դարձել համացանցում սեփական նկարների վաճառքը։
Երևանի ծայրամասում գտնվող վարձով փոքր բնակարանը նկարչի սիրած վայրն է դարձել։
Տատիկից ժառանգություն ստացած պահարանը՝ Թբիլիսիից, արևի վառ շողերով լուսավորված նկարակալը՝ սենյակի մեջտեղում, ինչպես նաև տասնյակ նկարներ՝ արվեստանոցի պատերին, որոնց մի մասը համադրված է նրա հոր փայտե քանդակներով․ այս ամենը, կարծես լրացնելով մեկը մյուսին, սենյակին յուրահատուկ տրամադրություն է հաղորդում։
«Փաստացի այստեղ եմ ապրում։ Ապրում եմ ու ստեղծագործում», — ասում է Աննան։
Համացանցը որպես դարման
Հայաստանում կորոնավիրուսի համավարակի պատճառով արտակարգ դրություն հայտարարվեց մարտի 16-ից։ Մեկ ու կես ամիս տևած կարանտինից հետո իշխանությունները սկսեցին մեղմել սահմանափակումները, սակայն արգելված մնացին զանգվածային միջոցառումներն, այդ թվում՝ ցուցահանդեսները։
Նկարներն Աննայի միակ եկամուտն են։ Եվ նա հիշել է Etsy էլեկտրոնային վաճառքների ամերիկյան առցանց կայքում իր ոչ ակտիվ խանութի մասին և սկսել առցանց վաճառել իր աշխատանքները։ Համացանցում վաճառքը ֆինանսապես այնքան շահեկան է, որ Աննան մտադիր է դրանով զբաղվել նաև համավարակից հետո։
«Ֆեյսբուքյան մասնագիտական խմբերի, ինչպես նաև առցանց աճուրդների նկատմամբ անհավանական աճ կարող ենք արձանագրել։ Հայտնի հեղինակների պահանջարկ վայելող աշխատանքներն, ինչպես վաճառվում էին, այնպես էլ շարունակում են վաճառվել», — կարծում է վերլուծաբան, արվեստի խորհրդատու Անտոն Մերկուրովը։
Ըստ նրա՝ համավարակն ու կարանտինը փոխեցրին ողջ հասարակությունն ու խաղի կանոնները․
«Իհարկե, արվեստի աշխարհը տուժել է, սակայն նոր հնարավորություններ էլ են ի հայտ եկել»։
«Հայաստանի առցանց հարթակների նկատմամբ հետաքրքրությունն աճել է։ Համավարակի ընթացքում ես կարողացել եմ հայ նկարիչների կրկնակի ավելի նկար առցանց վաճառել, քան անցյալ տարվա նույն ժամանակահատվածում», — ասում է արվեստի դիլեր Հրանտ Վարդանյանը։
Նա հիմնականում արտաքին շուկայի համար է աշխատում։ Նկարները ցուցադրում է այնպիսի միջազգային կայքերում, ինչպիսիք են Saatchi Art-ն, Artfinder-ը, Singulart-ն, ինչպես նաև Facebook, Instagram, Twitter սոցցանցերում։
Մարտ ամսից Հրանտ Վարդանյանը հայ նկարիչների 74 նկար է վաճառել, իսկ անցյալ տարվա նույն ժամանակահատվածում՝ ընդամենը 34 աշխատանք։
Արվեստի դիլերը համագործակցում է ավելի քան 30 նկարիչների հետ, որոնց թվում են ինչպես սկսնակներ, այնպես էլ վաստակավոր գործիչներ։ Համավարակից առաջ նրանք իրենց աշխատանքները միայն պատկերասրահներում էին ցուցադրում, իսկ հիմնական գնորդները զբոսաշրջիկներն էին։
Համավարակի թելադրած նոր պայմաններին հարմարվել հաջողվել է ոչ բոլոր նկարիչներն,- ասում է «Սարգիս Մուրադյան» մասնավոր պատկերասրահի տնօրեն Զարուհի Մուրադյանը․
«Իհարկե, կան նկարիչներ, որոնք, տանը մնալով, սկսել են ավելի շատ ստեղծագործել և հաջողությամբ վաճառել իրենց նկարներն առցանց հարթակներում։ Սակայն կան նաև արվեստագետներ, որոնք այդպես էլ չեն կարողացել յուրացնել համացանցի հնարավորությունները, նրանք ստիպված այլ մասնագիտություններ են սովորել և սկսել աշխատել այլ ոլորտններում»։
«Կարծում եմ, որ կարևոր դեր է խաղում տարիքը, այն, թե որքանով ես ծանոթ համացանցի հնարավորություններին և արդյոք կարող ես հաջողությամբ օգտվել դրանցից։ Կարծում եմ, տարիքով նկարիչների համար շատ բարդ է, իսկ երիտասարդները, որոնք սովոր են անընդհատ համացանցում լինել, շատ ավելի հեշտ կարող են տարբեր հարթակներում կազմակերպել սեփական աշխատանքների վաճառքը», — կարծում է նկարիչ Աննա Սողոմոնյանը։
Մեդալի հակառակ կողմը
Վիրտուալ աշխարհն Աննային թույլ է տալիս ժամանակ տնտեսել, որը նա նախկինում ծախսում էր ցուցահանդեսներին նախապատրաստվելու և տարբեր երկրներ մեկնելու համար։ Դրա փոխարեն նա հիմա ավելի շատ է ստեղծագործում։
«Սակայն համացանցը մեզ զրկում է անմիջական շփումից։ Ցուցահանդեսներին ծանոթանում ես այցելուների, շփվում կազմակերպիչների հետ, քեզ մոտենում են, լուսանկարվում, կարծիք հայտնում։ Եվ մենք լիցքավորվում ենք այդ էներգիայով, որը հնարավոր չէ ստանալ բազմաթիվ էլեկտրոնային նամակներից, որոնք ես ստանում եմ գնորդներից», — խոստովանում է Աննան։
«Մենք տուժեցինք ոչ միայն նյութապես, այլև բարոյապես։ Մեր պատկերասրահը փակ է մարտի 13-ից, այն ժամանակ մեզ մոտ մեծ ցուցահանդես էր ներկայացված։ Ոչ ոք չէր կարծում, որ ամեն ինչ այսքան երկար կտևի, մտածում էինք, թե շուտով կվերաբացվենք, սակայն մի քանի ամիս անց ստիպված էինք հավաքել բոլոր նկարները», — հիշում է պատկերասրահի տնօրեն Զարուհի Մուրադյանը։
Այս ցուցահանդեսից զատ «Սարգիս Մուրադյան» պատկերասրահի ղեկավարությունը ստիպված էր չեղարկել մեկ տարվա կտրվածքով նախապես պլանավորված բոլոր միջոցառումները։
«Այժմ մեր պատերը դատարկ են, իսկ մեր պլաններն՝ օդում կախված։ Ես ինքս դուրս եմ մնացել աշխատանքային պրոցեսից և պատկերասրահ եմ գալիս ջուրը ստուգելու և թախիծը սրտումս վերադառնում եմ տուն», — ասում է Զարուհին։
Նա մտահոգվում է, որ դեռևս սեպտեմբերի սկզբին է հայտարարել, որ պատկերասրահը պատրաստ է բացվել, սակայն ոչ մի արձագանք դեռևս չի ստացել․ «Մարդիկ դեռ հունի մեջ չեն ընկել»։
«Դատարկություն է։ Ամեն օր աշխատանքի եմ գալիս, տեսնում դատարկ սրահներն ու ընկճվում, սակայն միաժամանակ հասկանում եմ, որ սա ժամանակավոր է», — ասում է Հայաստանի նկարիչների միության նախագահ Սուրեն Սաֆարյանը։
Նա կարծում է, որ այսօր համացանցը թույլ է տալիս ինտերակտիվ ցուցահանդեսներ անցկացնել՝ նկարների նկարագրությամբ և ցուցադրությամբ, սակայն պատկերասրահներում կենդանի շփմանը ու հույզերի փոխանակմանը համացանցը փոխարինել չի կարող։
«Անհամբերությամբ սպասում ենք վերադարձին դեպի նորմալ կյանք, երբ Նկարիչների միությունը կրկին կվերածվի այցելուներով լի սրահներով հարթակի», — ասում է Սուրեն Սաֆարյանը։
Արվեստի քաղց
Համավարակի պայմաններում սահմանափակումների հերթական մեղմացմանը զուգահեռ՝ օգոստոսի 20-ին Երևանում իր աշխատանքն է վերսկսել «Դալի և Պիկասո» ցուցահանդեսը, որն ընդհատվել էր մարտին, կորոնավիրուսի պատճառով։
Եկատերինբուրգցի գործարար Ալեքսանդր Շադրինի հավաքածուն, որը մոտ 2,5 տոննա ընդհանուր քաշով 250 ստեղծագործություններից է կազմված, փակ սահմանների պատճառով գրեթե կես տարի մնացել էր Հայաստանի ազգային պատկերասրահում։ Ցուցահանդեսը վերաբացվեց պայմանագրի ավարտից չորս օր առաջ։
«Երկրորդ բացումից հետո մարդկանց հոսքն աննախադեպ էր։ Հերթը կենտրոնական մուտքից ձգվում էր մինչև Հանրապետության հրապարակ, մարդիկ ժամերով սպասում էին՝ ցուցասրահ մուտք գործելու համար։ Չէինք կարծում, որ համավարակի պայմաններում այսպիսի հոսք կլինի», — ասում է Ազգային պատկերասրահի փոխտնօրեն Աննա Եղիազարյանը։
Մի քանի օրում, ըստ նրա, ցուցահանդեսն այցելել է մոտ հինգ հազար մարդ։
«Դալի և Պիկասո» ցուցահանդեսը ցույց տվեց, թե որքան էին մարդիկ կարոտել արվեստին անմիջականորեն հաղորդակից լինելուն։ Որքան ջանք էլ մենք գործադրենք առցանց հարթակներում, դրանք չեն փոխարինի մշակույթի հետ անմիջական շփմանը, և ինչ-որ պահի մարդկանց հետաքրքրությունը մարում է», — կարծում է կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարության մշակութային ժառանգության և ժողովրդական արվեստի դեպարտամենտի պետ Աստղիկ Մարաբյանը։
Նա վստահ է, որ համավարակը, ֆինանսական կողմից բացի, կազդի նաև նկարիչների ստեղծագործությունների վրա․
«Համաշխարհային մշակույթի պատմությունը ցույց է տալիս, որ շրջադարձերը՝ թե՛ սոցիալական, թե՛ քաղաքական, թե՛ մշակութային, բերում են մշակույթի և արվեստի զգալի փոփոխությունների։ Սակայն դրան պետք է նայել այն տեսանկյունից, որ դա սեփական ստեղծագործ միտքը զարգացնելու, նոր գաղափարներով, նոր ֆանտազիաներով աշխատելու հնարավորություն է»։
«Մարդկանց տոն է պետք»
Համավարակի թեմայով ստեղծագործելու գաղափարը չի շրջանցել շատ նկարիչների, այդ թվում՝ Աննա Սողոմոնյանի ընկերներին։ Նա պատմում է, որ շատերն են այդ թեմայով նկարներ ստեղծում՝ նոր իրողություն բերելով արվեստ։ Սակայն Աննան գիտակցաբար խուսափում է մռայլ թեմաներից․
«Հատկապես երևակայական կոմպոզիցիաների վրա աշխատելիս՝ մտքիս այդպիսի թեմաներ էին գալիս․ հիվանդ մոլորակի, աքսորված մարդկանց մասին։ Սակայն այդ թեմաները ես գիտակցաբար արգելափակում էի, նկարները՝ ջնջում։ Չեմ ուզում բացասական տրամադրություն բերել իմ արվեստ, դա ինձ խանգարում է ստեղծագործել։ Ուզում եմ, որ ինձ մոտ ավելի շատ տոն, վառ գույներ և երջանկություն լինի»։
Նկարակալի կողքին դրված վառ և հարուստ գունապնակն ամբողջությամբ փոխանցում է նկարչի տրամադրությունն ու հոգեկան վիճակը։
«Որպես հայուհի՝ ես սիրում եմ մեր վառ ու բաց գույները։ Հատկապես սիրում եմ դեղինն ու դրա բոլոր երանգները։ Սա Հայասատնն է, դրանից չես փախչի», — ասում է Աննան՝ «Ամռան ավարտը» արևածաղիկներով նկարի վրա աշխատելով։
Նկարիչն ասում է, որ մարդիկ համավարակի օրերին խատուտիկներով նկարներ էին գնում․
«Ութ նկարներից բաղկացած ողջ շարքից ոչ մի նկար չի մնացել։ Մարդկանց տոն է պետք»։
