Ինչպես մասնակից լինել Աբխազիայում ու Հարավային Օսիայում կատարվող գործընթացներին

Պատերազմի տարիներից պահպանված բաժակներ, որոնք կախված են Ցխինվալից ոչ հեռու գյուղի բնակչի տան բակում: Հեղինակ՝ Օլիկո Ցիսկարիշվիլի: Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են:

2008թ. հնգօրյա աղետալի պատերազմից ու Ռուսաստանի կողմից Աբխազիայի ու Հարավային Օսիայի պետական անկախության ճանաչումից հետո այս երկու տարածքում հակամարտությունները մի փոքր հանդարտվել են, իսկ իրավիճակը լիցքաթափվել է:

Հակամարտող կողմերը այդ ժամանակից ի վեր 33 հանդիպում են անցկացրել Ժնևում, սակայն դրանց գլխավոր հաջողությունն այն փաստն է, որ կողմերն ունակ են բանակցություններ վարելու, թեկուզև աննշան հարցերի շուրջ:

Աբխազիան ու Հարավային Օսիան պարադոքսալ իրավիճակում են: Ռուսաստանի կողմից նրանց անկախության ճանաչումն ուժեղացրեց այս տարածաշրջանների միջազգային մեկուսացումը, և նրանք Ռուսաստանից մեծ կախվածության մեջ ընկան:

Այդ կախվածությունը Աբխազիայի ու Հարավային Օսիայի բնակիչներին ավելի ու ավելի բացասական արդյունքներ է բերում: Ինքը՝ Ռուսաստանը, նրանց արհամարհանքով է վերաբերվում՝ անվանելով «կովկասյան արտաքինով դեմքեր», իսկ Ռուսաստանի տնտեսական դրության վատթարացումը հանգեցրել է Մոսկվայի կողմից տրամադրվող սուբսիդիաների կրճատմանը:

2014թ.-ին սկսված ուկրաինական ճգնաժամից հետո իրավիճակն էլ ավելի վատթարացավ: Աբխազիան ու Հարավային Օսիան ստիպված էին պաշտպանել Մոսկվայի կողմից Ղրիմի բռնակցումը և Ռուսաստանի ներխուժումը Արևմտյան Ուկրաինա: Ընդ որում, Հարավային Օսիան մեծ ոգևորություն ցուցաբերեց, իակ Աբխազիան դեպքերի նման ընթացքին արձագանքեց ավելի պակաս ներգրավվածությամբ:

Ռուսաստանի կողմից Աբխազիայի ու Հարավային Օսիայի անկախության ճանաչումը նրանց որոշակի առավելություններ տվեց: Հարցին, թե արդյոք բարելավվել է կյանքը 2008թ. այդ ժամանակահատվածի համեմատ, շատերը կպատասխանեն, որ մարդիկ իրենց ավելի անվտանգ են զգում, նրանք սոցիալական աջակցություն են ստանում՝ այժ այնտեղ մարդիկ ստանում են այնպիսի կենսաթոշակ, ինչպիսին Ռուսաստանն է տրամադրում:

Իսկ դրա գինը Ռուսաստանի կողմից սողացող անեքսիան է:

Հարավային Օսիայի համար դա խնդիր չէ: Այս պահի դրությամբ Հարավային Օսիայի բնակչությունը սակավաթիվ է և, հավանաբար, չի գերազանցում 30 հազարը: Արդեն երկար տարիներ մայրաքաղաքը փաստացի ոչ թե Ցխինվալն է, այլ Հյուսիսային Օսիայի մայրաքաղաք Վլադիկավկազը, և բնակչության մեծ մասը կողմ է Հյուսիսային Օսիայի հետ վերամիավորմանը:

Մոսկվայի համար, սակայն, նման սցենարը չափազանց շատ մինուսներ է պարունակում:

Հարավային Օսիայում Ղրիմի սցենարի կրկնությունը (եթե այդ ծրագիրն իրականացվի) ավելի շատ կսրի Ռուսաստանի ու Արևմուտքի հարաբերությունները: Չէ՞ որ Ռուսաստանի դեմ Արևմուտքի կիրառած պատժամիջոցները Ռուսաստանի կողմից Ղրիմի բռնակցման ու բոլոր միջազգային նորմերի խախտման արդյունք է եղել: Բացի այդ, նման քայլը Մոսկվայի համար ի չիք կդարձնի Թբիլիսիի հետ որևէ հարաբերություններ կառուցելու հնարավորությունը:
Ռուսաստանը փորձեր է ձեռնարկում Վրաստանի իշխանությունների հետ կապեր հաստատելու ուղղությամբ այն պահից սկսած, երբ իր համար ատելի նախագահ Միխայիլ Սահակաշվիլին հեռացվեց իշխանությունից: Սակայն դիվանագիտական հարաբերությոնները երկու երկրների միկջև չեն վերականգնվել Մոսկվայի կողմից Աբխազիայի ու Հարավային Օսիայի հանդեպ փաստացի վերահսկողության պատճառով: Եթե Ռուսաստանը, հետևելով ղրիմյան սցենարին, պաշտոնապես իրեն կցի Հարավային Օսիան, Վրաստանն ամբողջությամբ երես կթեքի Ռուսաստանից, և Մոսկվան ավելի շատ բան կկորցնի, քան ձեռք կբերի:

Աբխազիան Ռուսաստանի համար ավելի խնդրահարույց է: Տարածաշրջանը ավելի շատ գումար է պահանջում, այն պարագայում, որ Ռուսաստանում լայն տարածում ունի այն կարծիքը, որ աբխազներն «անշնորհակալ են» և չեն գնահատում Մոսվայի տրամադրած ռազմական ու ֆինանսական օգնությունը:

Չնայած որ Ռուսաստանն Աբխազիայի դեռևս միակ գործընկերն ու բարեկամն է, աբխազական քաղաքական էլիտայի մեծ մասը Մոսկվային կասկածանքով է վերաբերվում: Աբխազիան այդպես էլ չընդունեց 2014թ. Սուրկովի կողմից առաջարկված պայմանագրի նախագիծը և շարունակում է ընդդիմանալ Մոսկվայի համար կարևորագույն որոշման ընդունմանը, որը ենթադրում է արտասահմանցիներին (կամ այլ կերպ ասած՝ ռուսաստանցիներին) Աբխազիայում սեփականություն ձեռք բերելու իրավունքի տրամադրում:

Իրավիճակն այսօր կարելի է այսպես անվանել. «Երբ ոչ ոք չի շահում»: Արդյո՞ք հնարավոր է մի բան անել նման դեպքում:

Քաղաքական մակարդակում այս հարցի հնարավոր պատասխանը մեկն է թվում՝ ոչինչ: Թբիլիսիի դիրքորոշումը, որին աջակցում է ողջ միջազգային հանրությունը, և երկու տարածքներ, որոնց աջակցում է Մոսկվան, անհամատեղելի են թվում:

Աբխազիան ու Հարավային Օսիան Վրաստանի կազմ “վերադառնալու ոչ մի նպատակ չունեն: Սուխումի, Ցխինվալի ու Թբիլիսիի միջև անդունդը ժամանակի ընթացքում ավելի է խորանում: Պետք չէ մոռանալ նաև, որ նրանք միասնական երկիր վերջին անգամ եղել են ոչ թե անկախ Վրաստանի, այլ ԽՍՀՄ կազմում:

Վրաստանը պետք է ընդունի, որ չի կարող վերականգնել Աբխազիայի հանդեպ իրավասությունները և, հետևաբար, սկսի իրավիճակից դուրս գալու այլ ելքեր փնտրել:

Պարադոքսալ է հնչում, բայց ըստ ամենայնի Վրաստանը պետք է օգնի Աբխազիային ավելի մեծ ինքնավարություն ու դե ֆակտո անկախություն ձեռք բերել:

Ավելի ուժեղ “անկախ կարգավիճակ ունեցող Աբխազիան ապագայում Վրաստանի հետ համաձայնության գալու համար ավելի բաց կլինի: Իսկ Ռուսաստանի կողմց կլանված Աբխազիան, որտեղ ռուսաստանցիները հող ու սեփականություն ձեռք կբերեն, Վրաստանի համար ամբողջությամբ կորցված և օտարված կհամարվի:

Գործնականում դա նշանակում է, որ Վրաստանը պետք է առավելագույնս աջակցի արտաքին աշխարհում Աբխազիայի՝ «չեզոք կարգավիճակի» հիման վրա ինտեգրման բոլոր հնարավորություններին: Այդ հնարավորությունները կարող են հետևյալը լինել:

• Չխոչընդոտել Աբխազիայի բնակիչներին արտասահման մեկնելու հարցում:
• Աբխազ ուսանողներին Եվրոպայում սովորելու հնարավորություն տալ ԵՄ «Էրազմուս» ծրագրի շրջանակում:
• Թույլ տալ Թուրքիային օրինական ձևով Աբխազիայի հետ առևտուր իրականացնել ծովային ճանապարհով, և, հնարավոր է, Սուխումում հյուպատոսարան կամ ներկայացուցչություն բացել:
• Աջակցել Աբխազիայում ԵՄ «տեղեկատվական գրասենյակներ» բացելու գաղափարին:

Այս հոդվածը Հարավային Կովկասում Հենրիխ Բելլի հիմնադրամի (HBF SC) տարածաշրջանային բյուրոյի կողմից Web Dossier project-ի շրջանակում պատրաստած տեքստի կրճատ տարբերակն է: Բնօրինակը տեղադրվել է հիմնադրամի կայքում 2015 թ. նոյեմբերի 26-ին: Ինչպես նշված է կայքում, «հեղինակների արտահայտած կարծիքները, հայացնքերն ու հայտարարությունները պատկանում են միայն իրենց և պարտադիր չէ, որ համընկնեն հիմնադրամի դիրքորոշման հետ»: