«Փոխե՛ք ռազմավարությունը և պայքարե՛ք»․ քաղաքագետը՝ Հայաստանի իշխանություններին
Հայաստանի անվտանգությունը
Հին աշխարհակարգը փլուզվում է, նորը դեռ ձևավորման փուլում է, և այս գլոբալ փոփոխությունները չեն կարող չազդել հարավկովկասյան տարածաշրջանի վրա։ Միևնույն ժամանակ, հայ վերլուծաբանները պնդում են, որ 2020 թվականի պատերազմը Լեռնային Ղարաբաղում փոխել է տարածաշրջանի անվտանգության ճարտարապետությունը՝ Հայաստանը դարձնելով խոցելի, իսկ նրա քաղաքականությունը՝ չափից ավելի զգուշավոր։ Հայաստանի փորձագիտական հանրությունը քննարկում է, որ իշխանությունները, երկրի շահերը առաջ տանելու փոխարեն, «գնում են զիջումների՝ կասկածելի խաղաղության դիմաց»։ Եվ բոլոր տարածաշրջանային դերակատարներն օգտվում են դրանից՝ ելնելով իրենց շահերից:
Այս առումով փորձագետներն առաջարկում են Հայաստանի կառավարությանը «ուղղել մեջքը և ավելի վստահ քայլեր ձեռնարկել»։ Ներկայիս ընթացքը շարունակելու դեպքում «քվազիպետություն դառնալու» վտանգ կա, զգուշացնում են նրանք։
Քաղաքագետ, ԱՊՀ հարցերով փորձագետ Լիլիթ Գրիգորյանի կարծիքն այն մասին, թե ինչ քայլեր են անհրաժեշտ Հայաստանի անվտանգությունն ապահովելու համար.
- «ԼՂ-ում հայեր չմնացին, թեև ռուսները պարտավորվել էին պաշտպանել նրանց». կարծիք
- Պաղեստինա-իսրայելական հակամարտության ազդեցությունը. Բաքուն նոր պատերազմ կսկսի՞
- «Մերժելի առաջարկ է»․ կարծիք՝ Բաքվի հետ ուղիղ բանակցելու մասին
Լիլիթ Գրիգորյան, ԱՊՀ հարցերով փորձագետ (Լոնդոն)
Հայաստանի իշխանությունների սխալ հաշվարկը
«Հայաստանը կանգնած է լուրջ մարտահրավերների առաջ, բայց կառավարությունը կարծես թե դա չի հասկանում։ Իրավիճակի ոչ ճիշտ վերլուծությունը հանգեցնում է սխալների։
Հայաստանում թյուր կարծիք կա միջազգային հանրության դիրքորոշման վերաբերյալ։ Այստեղ կարծում են, թե այն կարող է երաշխավորել սահմանված նորմեր, որոնք Ադրբեջանը չի կարող անտեսել։
Օրինակ, իշխանությունները կարծում են, որ ընդունելով խորհրդային սահմանները՝ Հայաստանն ավելի ապահով կլինի։ Իսկ Արցախից կարելի էր թողնել՝ դրա դիմաց բուն Հայաստանի անվտանգությունն ապայովելու համար։ Սա շատ սխալ կարծիք է»:
Չձևավորված քաղաքական ինքնություն
«Հայկական քաղաքական ինքնությունը թույլ էր 90-ականներից՝ սկսած առաջին նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի ժամանակներից, այժմ՝ ավելի թույլ է։ Կարելի է ասել, որ այն այդպես էլ չի ձևավորվել։
Քաղաքական ինքնությունը նշանակում է՝ լավ իմաստով հավակնություններ ունես, նպատակներ։ Հասկանում ես, որ պետություն ես ստեղծում ու դրա հարցերը լուծում։ Հայաստանն ունի մշակութային ինքնություն՝ հին պատմություն, գրականություն, ավանդույթներ և այլն։ Բայց քաղաքական ինքնություն չունի։
Նույն ԼՂ հարցում նկատվել է միայն հարկադիր ինքնապաշտպանություն։ Կանխարգելիչ միջոցառումներ չեն եղել։ Բայց նույնիսկ այս ինքնապաշտպանությունը ձախողվեց քաղաքական ինքնության, նպատակի ու հայեցակարգի բացակայության պատճառով։ 1994-ին հայկական կողմի հաղթանակից հետո Ղարաբաղի հարցը տապալվեց, և նոր պատերազմի հիմքեր դրվեցին։
Հիմա Հայաստանում ինքնաընկալումը զրոյացել է։ Հայ քաղաքական միտքը կարծում է, որ երկիրը թույլ է, դաշնակիցներ չունի, կամ դաշնակիցները չեն ցանկանում օգնել։ Եվ դա նշանակում է, որ այլ ելք չկա, քան զիջումները:
Հայեցակարգ է առաջացել, թե չդիմադրելով և զիջումների գնալով՝ կարելի է խուսափել կոնֆլիկտից։ Վտանգավոր է այսպես մտածելը, որովհետև որքան շատ ես զիջում, այնքան ավելի շատ նոր պահանջներ են դնում քո առջև:
Եվ այս դիրքորոշմամբ իշխանություններն իրենց ծուղակն են գցել ու իրենց ողջ ուժն ու ռեսուրսները վատնում են սեփական քայլերն արդարացնելու վրա։ Մարտավարությունն ու քաղաքականությունը վերանայելու փոխարեն։
Շատ կարեւոր է, որ Հայաստանի իշխանությունները հասկանան իրենց սխալն ու կանգ առնեն։ Ընդ որում, խոսքը տվյալ դեպքում մարդկանց խմբի մասին է, որն անհատական որոշումներ է կայացնում ամբողջ ժողովրդի անունից։ Նման կրիտիկական պահին խորհրդարանը չի մասնակցում գործընթացներին, չնայած այն հանգամանքին, որ Հայաստանը խորհրդարանական երկիր է։ Հասարակության հետ քննարկումներ և լուրջ հետազոտություններ չկան»։
Կապիտուլյացիա առանց պայքարի
«Հայաստանի իշխանությունների խաղաղության օրակարգը պարզապես կապիտուլյացիա է։ Որովհետեւ դրանում փոխզիջում չկա։ Մի կողմի համար ապահովվում են բոլոր պայմանները, հաստատվում են ագրեսիայի ու պատերազմի արդյունքները, հաղթողը ստիպում է դա արձանագրել թղթի վրա։
Խաղաղություն կարող է լինել միայն կողմերի շահերի բալանսավորման դեպքում։ Կարելի է խոսել երկարաժամկետ խաղաղության և հարաբերությունների կարգավորման մասին, երբ վստահություն ստեղծվի։
Իսկ երբ մի կողմը թելադրում է, մյուսը՝ ստիպված զիջում, խաղաղություն չի լինի։ Եվ դա խնդիր է: Խնդիր է նաև այն, որ այս կապիտուլյացիան ներքին լսարանին ներկայացվում է որպես խաղաղություն և միակ ելք։
Տարածաշրջանում նոր կարգ է հաստատվում, իսկ անվտանգության իրավիճակը Հայաստանում էլ ավելի է բարդանում։ Ռուսաստանից բացի, խաղի մեջ են մտնում նոր խաղացողներ և նրանց աջակցող ուժեր՝ Թուրքիան և որոշ չափով Իրանը։
Ռեգիոնալիզմն ու եվրասիականությունն այլևս մեկ դերակատարի խաղ չեն։ Եվ առաջիկայում Հայաստանում կարող ենք տեսնել Մերձավոր Արևելքի նման իրավիճակի զարգացումներ։ Սա էլ ավելի կմասնատի երկիրը և կդժվարացնի նոր ղեկավարության ձևավորումը»:
Չի կարելի գնալ ինքնամեկուսացման
«Նույնիսկ այս իրավիճակում Հայաստանը կարող է լավ հնարավորություններ ստանալ, եթե լինի ճիշտ քաղաքական առաջնորդություն։ Եվ ոչ միայն իշխանության, այլև դրա այլընտրանքային տարբերակներում։
Հայաստանը պետք է ձերբազատվի հայակենտրոնության կեղծ քննարկումներից։ Իբր՝ մենք չենք կարող գնալ դեպի Արեւմուտք կամ Արևելք, պետք է լինենք հայակենտրոն, ոչ ռուսամետ, ոչ արևմտամետ, այլ հայամետ։ Միայն ինքդ քեզ վրա հույս դնելը նշանակում է մեկուսանալ:
Մենք չենք կարող միայնակ զարգացնել մեր տնտեսությունը, պաշտպանության ոլորտը և այլն։ Նույնիսկ ամենահզոր երկրները չեն կարող այսպես վարվել։
Սկանդինավյան երկրները, որոնք չեզոքություն են պահպանում, բոլոր առումներով եվրոպական արժեհամակարգի և եվրոպական տնտեսական համակարգի անդամներ են։ Նրանք չեզոք չեն ո՛չ տնտեսության, ո՛չ էլ զենքի արտադրության հարցերում։ Իսկ գլոբալ առումով նրանք արևմտյան ճամբարի անդամներ են։
Իսկ երբ Հայաստանն է հայտարարում չեզոքություն, սա նշանակում է, որ եթե նախկինում եղել է ռուսական համակարգում, ապա հիմա լինելու է եվրասիական համակարգում՝ Ռուսաստան + Թուրքիա և որոշ չափով Իրան»։
Հատուցում կեղծ օրակարգի համար
«Եթե Հայաստանը կարծում է, որ սա ամենահարմար և քիչ ռիսկային տարբերակն է, ապա պետք է պատրաստ լինի վճարել դրա համար։ Այս ընտրության համար, բացի Արցախի կորստից, Հայաստանը վճարելու է այսպես կոչված անկլավների կորստով և որոշակի չափով ժողովրդագրական փոփոխություններով։
Հիմա սկսվում է փափուկ պատերազմի շրջանը, երբ նույն Ադրբեջանի և Թուրքիայի հետ առևտուրով հետաքրքրված տարբեր ազդեցիկ մարդկանց միջոցով վտանգավոր նարատիվներ են տարածվում՝ Հայաստանի շահերի հաշվին։
Իսկ այս իրավիճակի պատճառը Հայաստանի քաղաքական վերնախավի կաշկանդվածությունն է իրենց մտքերում և որոշումներում՝ Ղարաբաղի հարցում, սահմանների հարցում։ Սա քաղաքական ինքնություն ձեւավորելու անկարողություն է։
Հայաստանը պետության, ուժի դիրքերից խոսելու փոխարեն վախկոտ պահվածք է դրսևորում։ Իհարկե, պետք է զգույշ լինել, հատկապես, երբ երկիրը կորցրել է իր ռազմական հնարավորությունների մի մասը։ Բայց երբ դա դառնում է բնավորության գիծ, երկիրը վճարում է դրա համար։
Շատ երկրներ պարտություն են կրում, բայց արագ վերականգնվում են՝ վերլուծելով իրենց սխալները, ստեղծելով ու միանալով նոր դաշինքների։
Պարտությունն այնքան սարսափելի չէ, որքան դրա վրա նոր քաղաքական ինքնություն կառուցելը, որը պատկանում է մարդկանց նեղ խմբի: Սա արդեն եղել է Հայաստանի պատմության մեջ 100 տարի առաջ, երբ ծայրահեղ ձախ բոլշևիկները ամեն գնով և միայն Հայաստանի շահերի հաշվին առաջ էին մղում խաղաղության գաղափարը»։
Խոսել տարածաշրջանային խաղացողների հետ, բայց այլ մոտեցմամբ
«Հայաստանը պետք է ձևավորի փորձագետների խումբ, որը կարող է որոշել երկրի ապագան, դրա նոր դերը տարածաշրջանում։ Պետք է որոշվի՝ ընդունո՞ւմ է արդյոք Հայաստանը 2020 թվականի ագրեսիվ պատերազմի արդյունքները և դրա հետևանքով ստեղծված իրավիճակը։
Մենք չենք կարող հանդուրժել այն, ինչ հակառակորդը ձեռք է բերել բոլոր միջազգային նորմերի խախտմամբ։ Իշխանությունները պետք է խոսեն նոր գործընկերների հետ, ովքեր շահագրգռված են ստեղծելու նոր Հայաստան, դրա նոր պետականությունը։ Որովհետև Հայաստանում պետականությունը որոշ չափով լիարժեք ձևավորված չէր։ Այս առումով և՛ իշխանությունները, և՛ հասարակությունը պետք է պատրաստ լինեն ակտիվ դերակատարության և քաղաքականության։
Կարևոր է գիտակցել՝ պայքար միշտ էլ լինելու է։ Եվ մենք պետք է հասկանանք, թե որ երկրներն են ցանկանում, որ Հայաստանը լինի պայքարելու ունակ երկիր։
Տարածաշրջանային երկրները գերադասում են Հայաստանը լինի քվազիպետություն, նրանք լիարժեք կոնսենսուս ունեն այս հարցում։
Բայց կան արևմտյան երկրներ, որոնց շահերը համընկնում են Հայաստանի շահերի հետ, և ձևավորվող կարգը նրանց ձեռնտու չէ։ Նրանց հետ պետք է աշխատել, բարեփոխել բանակը, վերականգնել ուժերի հավասարակշռությունը։ Հայաստանը պետք է զինված և ուժեղ լինի նույնչափ, որքան Ադրբեջանը՝ առնվազն։
Իսկ գլխավորը հայեցակարգ ստեղծելն է թե՛ ներքին լսարանի, թե՛ տարածաշրջանային խաղացողների համար։ Պետք է խոսել նույն Ռուսաստանի, Թուրքիայի և Իրանի հետ, բացատրել, որ Հայաստանը չի համակերպվի իրեն թույլի դիրքում պահելու նրանց ցանկության հետ։
Հայաստանի ուժային շրջանակները միշտ առաջնորդվել են Ռուսաստանի կարծիքով և վախեցել սպառնալիքներից։ Այժմ պետք է փոխել այս մոտեցումը: Եվ սա չի նշանակում կոնֆլիկտ։
Պետք է հայտարարել հարևանների հետ համագործակցության պատրաստակամության մասին՝ Հայաստանի կարծիքը հաշվի առնելու պայմանով։ Բայց երկիրը չի կարող իրեն թույլ տալ նման դիրք, եթե չկա մարտունակ բանակ և տնտեսական զարգացում։ Հայաստանը վաղուց պետք է սկսեր դիվերսիֆիկացնել իր էներգետիկ հատվածը և տնտեսական ներդրումները, որպեսզի կարողանար դիմակայել մարտահրավերներին։
Չեմ կարծում, որ ներկայիս իշխանությունն ի վիճակի է փոխել իրավիճակը, քանի որ ինքն իր «խաղաղության օրակարգի» թակարդում է։ Բացի այդ, գաղափարապես կողմ է մի հայեցակարգի, որը հիմա ձևավորվում է, բայց որի արմատները հալիս են 90-ականներից են և անգամ ավելի վաղ շրջանից։ Դա ծայրահեղ ձախակողմյան բոլշևիզմ է։
Հայաստանում կան ուժեր, որոնք կարող են պատասխանատվություն ստանձնել երկրի վարքագիծը փոխելու համար։ Դա մարդիկ են, որոնք իսկապես մտածում են պետականության պահպանման մասին»։
Հետևեք մեզ — Facebook | Youtube | Telegram
Հայաստանի անվտանգությունը
