Ինչպե՞ս կազդի Ռուսաստանի մեկուսացումը Ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման վրա: Կարծիքներ Ադրբեջանից
Ուկրաինա ներխուժումից առաջ Ռուսաստանը մեծ ազդեցություն ուներ հարավկովկասյան տարածաշրջանի, մասնավորապես՝ Ղարաբաղյան կարգավորման գործընթացի վրա։ Եվ այդ ազդեցությունն ուժեղացել է այն բանից հետո, երբ 2020 թ․ նոյեմբերի 10-ին Նիկոլ Փաշինյանը, Իլհամ Ալիևն ու Վլադիմիր Պուտինը հրադադարի մասին եռակողմ հայտարարություն են ստորագրել, որով ազդարարվել է 44-օրյա Ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմի ավարտը, և Ղարաբաղում տեղակայվել են ռուս խաղաղապահներ։
Սակայն այմժմ ՌԴ-ն փաստացի մեկուսացման մեջ է հայտնվել արևմտյան պատժամիջոցների պատճառով և իրեն վարկաբեկել համաշխարհային քաղաքական հարթակում։ Իսկ փետրվարի 22-ին՝ Ուկրաինայում պատերազմի մեկնարկից երկու օր առաջ, Ալիևն ու Պուտինը հռչակգիր են ստորագրել դաշնակցային համագործակցության մասին, որն Ադրբեջանում շատերը համարում են գրեթե գործարք սատանայի հետ, որը հղի է լուրջ խնդիրներով։
Այն մասին, թե ինչպես դա կարող է ազդել Ղարաբաղյան հակամարտության վերջնական կարգավորման վրա, և ով կարող է Ռուսաստանի փոխարեն զբաղեցնել միջնորդի դերը, խոսում են ադրբեջանցի փորձագետները։
«Որպես միջնորդ՝ Ռուսաստանը փոխարինող չունի»
«Ռուսաստանի մեկուսացումը գործնականում անհնար է դարձնում ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետագա գործունեությունը, որը զբաղվում էր Ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորմամբ։ Ռուսաստանը ՄԽ համանախագահ էր՝ ԱՄՆ և Ֆրանսիայի հետ միասին, իսկ այժմ այս երեք երկրների միջև լուրջ հակասություններ են առաջացել», – ասում է քաղաքագետ Իլգար Վելիզադեն։
Սակայն նա համոզված է, որ Հայաստանն ու Ադրբեջանը, այնուամենայնիվ, Ռուսաստանին չեն կորցնի՝ որպես միջնորդի։ Այս պահի առկա պայմանավորվածությունների համաձայն՝ հենց եռակողմ ձևաչափի շրջանակում պետք է լուծվեն հետկոնֆլիկտային կարգավորման գործնական հարցերը, օրինակ՝ հաղորդակցության ուղիների ապաարգելափակումը կամ երկրների միջև սահմանազատումը։
«Անգամ ԵՄ ներկայացուցիչներն են դեռևս ընդունում Ռուսաստանի դերն այս գործընթացում։ Հնարավոր է, որ ապագայում արևմտյան երկրներից մեկն իր վրա վերցնի այս դերը, ավելի արդյունավետ մոդել առաջարկի և ապահովի դրա իրագործումը։ Սակայն դեռևս Ռուսաստանն այս կարգավիճակում փոխարինող չունի»։
Կարծես թե հենց հիմա, քանի դեռ Ռուսաստանն ամբողջությամբ կլանված է պատերազմով, Երևանն ու Բաքուն կարող էին փորձել ուղիղ ձևով պայմանավորվել։ Սակայն Վելիզադեն կասկածում է, որ դա հնարավոր է, և կարծում է, որ Հայաստանը, Ադրբեջանն ու Ռուսաստանը միմյանցից չեն կարող ազատվել, ինչպես նաև տարածաշրջանի մյուս երկրները։ Եվ Ադրբեջանը հաստատ ամբողջությամբ չի հրաժարվի Ռուսաստանի հետ հարաբերություններից՝ հօգուտ Թուրքիայի՝ տարածաշրջանում իր խոշոր դաշնակցի։
«Թուրքիայի, Ռուսաստանի, Իրանի հետ հարաբերություններ կառուցելիս Ադրբեջանը միշտ ձգտել է հավասարակշռություն ապահովել։ Եվ չի խախտելու այդ հավասարակշությունը հիմա՝ չվնասելու իր աշխարհաքաղաքական կայունությանը։ Ցանկացած դիսբալանս կարող է մեր երկրի համար բացասական հետևանքներ ունենալ։ Մյուս կողմից՝ Ռուսաստանը նույնպես ձգտում է պահպանել իր ազդեցությունը տարածաշրջանի երկրների վրա։ Նույնիսկ Վրաստանի հետ, չնայած բոլոր կոնֆլիկտներին, նա պահպանում է տնտեսական կապերը»։
Միաժամանակ, քաղաքագետն ասում է, որ նշվածը տարածվում է տեսանելի ապագայի վրա, իսկ երկարաժամկետ հեռանկարում կանխատեսումներ անելն այժմ անհնար է։ Սակայն, այսպես թե այնպես, Ադրբեջանը, ինչպես շատ այլ պետություններ, նոր հանգամանքների փորձությանն է ենթարկվում, որոնք պետք է նրան մոտիվացնեն ուժեղացնել սեփական քաղաքական և տնտեսական ռեսուրսները՝ պակաս խոցելի լինելու համար։
«Թուրքիան կօգտվի իրավիճակից»
Քաղաքական ակտիվիստ, նախկին քաղբանտարկյալ Գիաս Իբրահիմովը ենթադրում է, որ, եթե պատերազմն Ուկրաինայում ձգձգվի, Ռուսաստանը կաշխատի ուժեղացնել իր վերահսկողությունը Հարավային Կովկասում։
«Ստեղծված իրավիճակում Հարավային Կովկասը Ռուսաստանի համար մնում է միակ «պատուհաններից» մեկը։ Նա շահագրգռված է, որ այստեղ պահպանի իր համար ամենաշահեկան պայմանները։ Մասնավորապես՝ որ Ղարաբաղյան հակամարտությունն այդպես էլ չլուծվի։ Ճիշտ է, այժմ, երբ Ռուսաստանն իր ուժերը կենտրոնացրել է Ուկրաինայի դեմ պատերազմի վրա, Հայաստանն ու Ադրբեջանը, կարծես, ավելի հաճախ են սկսել խոսել հաշտության մասին։ Սակայն նույնիսկ այդ դեպքում Ռուսաստանն, ըստ ամենայնի, չի հրաժարվի Հարավային Կովկասի նկատմամբ իր վերահսկողությունից և կաշխատի, որ այդ հաշտեցումը շահեկան լինի նաև իր համար»։
Իբրահիմովի կարծիքով՝ Ռուսաստանը միշտ էլ եղել է ոչ այնքան միջնորդ, որքան երրորդ շահագրգիռ կողմ, և միջնորդի անվան տակ պահպանել է ղարաբաղյան հակամարտությունը թույլ վառվող կարգավիճակում։
«Իհարկե, Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև հակասություններ կան։ Սակայն նույնպիսի հակասություններ են եղել ողջ աշխարհի մյուս շատ ժողովուրդների միջև։ Եվ այն, որ Ղարաբաղյան խնդիրը մինչ օրս լուծված չէ, մեծ մասամբ կապված է հենց նրա հետ, որ դա շահեկան է կայսրական ուժին՝ ի դեմս Ռուսաստանի»։
Ակտիվիստի կանխատեսումներով՝ եթե Ռուսաստանն, այնուամենայնիվ, կորցնի իր ազդեցությունը տարածաշրջանում, Թուրքիան կօգտվի առիթից, որ ամրապնդի իր դիրքերն ու ավելի ակտիվ միջամտի Ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորմանը։
«Պաշտոնական Անկարան արդեն ակտիվ փորձեր է ձեռնարկում՝ Երևանի հետ հարաբերությունները կարգավորելու համար։ Նա ձգտում էր դա անել դեռևս 2009 թ-ն, երբ ստորագրվեց Ցյուրիխի արձանագրությունը [երկկողմանի համաձայնություն Հայաստանի և Թուրքիայի միջև, որը նախատեսում էր հարաբերությունների կարգավորման գործընթացի մեկնարկ, սակայն տապալվեց – խմբ․]։ Այն ժամանակ դա չհաջողվեց։ Սակայն այժմ այլ իրավիճակ է, և Թուրքիան նույնիսկ կարողացավ որոշակի դեր խաղալ Ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմում։ Հաշվի առնելով Ռուսաստանի թուլացումը՝ լիովին հավանական է, որ այս անգամ Անկարան իր ուզածին կհասնի»։
Ինչ վերաբերում է դաշնակցային համագործակության մասին հռչակագրին, ապա երկու փորձագետներն էլ համակարծիք են, որ այս պահի դրությամբ՝ Ադրբեջանի վրա այդ փաստաթուղթը ոչ մի ազդեցություն չունի։ Պարզ ասած՝ Ռուսաստանը, կարծես, նրան չի ստիպում իր կողմն ընդունել և օգնել կռվել Ուկրաինայի դեմ (սակայն հենց դա էր ի սկզբանե առավել մեծ մտավախություն առաջացնում)։
Սակայն Իլգար Վելիզադեն կարծում է, որ այդպես էլ շարունակվելու է, և ՌԴ-ն Ադրբեջանին ոչ մի իրական պահանջ չի ներկայացնելու այդ փաստաթղթի հիման վրա։ Իսկ Գիաս Իբրահիմովն այդ հավանականությունը չի բացառում, թեև նույնպես չի ուզում ենթադրություններ անել, թե հստակ ինչ պահանջներ կարող են լինել։
Այս պատմությունը «Հետագծեր» մեդիա նախագծի մասնիկն է: Այն պատմում է մարդկանց մասին, ում կյանքի վրա ազդեցություն են թողել Հարավային Կովկասի հակամարտությունները: Նախագծի մեջ ներգրավված են հեղինակներ և խմբագիրներ ողջ Հարավային Կովկասից, այն չի սատարում ոչ մի հակամարտության ոչ մի կողմի: Նախագիծն իրականացվում է GoGroup Media և International Alert կազմակերպությունների կողմից` Եվրամիության աջակցությամբ։
