Ինչո՞ւ է արժեզրկվել լարին, և ի՞նչ է լինելու աշնանը վրացական արժույթի հետ
Նախորդ շաբաթ լարին դոլարի հանդեպ արժեզրկվել է 6,5 թեթրիով, ինչը դարձել է լարիի ամենամեծ արժեզրկումը 2017թ-ից ի վեր:
Հաջորդ օրերին ազգային արժույթի փոխարժեքը սկսել է ամրապնդվել, սակայն, ինչպես տնտեսագետներն են ասում, դրա վիճակը նախկինի պես անկայուն է, քանի որ լարիի վրա ազդած արտաքին և ներքին գործոնները լավատեսության հիմքեր չեն տալիս:
______________
Լիրի և ռուբլու անկման հետևանքով առաջացած խուճապը
Սա այն դեպքն է, երբ փորձագետներն ու կառավարությունը համաձայնում են, որ այս անգամ լարիի փոխարժեքի վրա հիմնականում արտաքին գործոններ են ազդել, մասնավորապես, թուրքական լիրայի և ռուսական ռուբլու արժեզրկումը: Այդ երկու երկրները Վրաստանի կարևոր առևտրային գործընկերներն են: [2018թ-ի հունվար-հուլիս ամիսների տվյալներով՝ այն երկրների թվում, ուր իր արտադրանքն է արտահանում Վրաստանը, Ռուսաստանը զբաղեցնում է 3-րդ տեղը (ողջ արտահանման 12.9%-ը), Թուրքիան՝ 4-րդ տեղը (9.2%): Ներկրման ցուցանիշի համաձայն՝ նույն ժամանակահատվածում Թուրքիան Վրաստանի գլխավոր գործընկերն է՝ 16%, այնուհետև գալիս է Ռուսաստանը՝ վրացական արտահանման 10%]: Հետևաբար, այդ երկրներում նկատվող տնտեսական անկայունությունը բացասական ազդեցություն է գործում, առաջին հերթին, ակնկալիքների վրա:
Տարեսկզբից թուրքական լիրան դոլարի հանդեպ արժեզրկվել է 40%-ով, ինչն ԱՄՆ հետ լարված հարաբերությունների հետևանք է: ԱՄՆ-ն կրկին նոր պատժամիջոցներով է սպառնացել է Թուրքիային, եթե ամերիկացի պաստոր Էնդրյու Բրանսոնը, որը ձերբակալվել է երկրում հեղաշրջման փորձին աջակցելու համար, ժամանակին ազատ չարձակվի: Ցավոք, դրական ազդանշան թե մեկ, թե մյուս կողմից չի նկատվում:
«Ներդրողներն, արտարժույթի առևտրով զբաղվողներն ու այլ տիպի տնտեսական գործակալները հարևան երկրներում սկսված ճգնաժամին նայում են կարճաժամկետ տեսանկյունից: Երբ հարևան երկրներում ճգնաժամ է դիտվում, նրանց մոտ սպասումներ են առաջանում, որ կարժեզրկվի նաև լարին, ինչը վերջին հաշվով իրոք բերում է մեր արժույթի արժեզրկմանը», — հայտարարել է տնտեսագետ Զվիադ Խորգուաշվիլին:
«Առաջին խուճապը մարեց, և լարին սկսեց կայունանալ: Եթե կայունացման այդ գործընթացը չշարունակվի, մենք կարող ենք ենթադրել, որ լարիի արժեզրկումն այլ պատճառներ էլ ունի: Սակայն դեռ այլ վիճակագրական տվյալներ չկան, այլ եզրակացություն մենք չենք կարող անել», — նշել է նա:
Կառավարության արձագանքը
Լարիի կայունացման տեսանկյունից գլխավոր նպատակն, ինչպես նշել է Վրաստանի վարչապետն, արտաքին գործոններից կախվածության նվազումն է:
«Մեր խնդիրն այն է, որպեսզի, մի կողմից, մենք առավել արդյունավետ ինտեգրվենք գլոբալ տնտեսությանն, իսկ մյուս կողմից, մենք անպայման պետք է նվազեցնենք արտաքին գործոնների հանդեպ խոցելիությունը: Այս երկու խնդիրները հեշտ չեն, բայց համատեղելի են: Այն, ինչ տեղի ունեցավ վերջին օրերին (լարիի ամրապնդումը), դրա լավ օրինակն է», — հայտարարել է Մամուկա Բախտաձեն՝ չհստակեցնելով, թե ինչ ճանապարհով է վրացական տնտեսությունը մտադիր կատարել այդ խնդիրը:
Էկոնոմիկայի և կայուն զարգացման նախարար Գեորգի Կոբուլիան ընդհանրապես լարիի տատանումները դրական երևույթ է համարում և դա հետևյալ կերպ է բացատրում.
«Լարիի տատանումները մեզ հնարավորություն են տալիս մեր տնտեսության համար «անվտանգության բարձիկ» ստեղծել… Այդ տատանումները մեզ պաշտպանում են… Օրինակ, եթե լիրն արժեզրկվի, իսկ մեր լարին կայուն մնա, մենք կսկսենք մեծ քանակով թուրքական ապրանք գնել: Իսկ դա մեզ ձեռնտու չէ, քանի որ մեր սեփական արտադրանքը կթանկանա, և մենք չենք կարողանա այն արտադրել, բայց չէ՞ որ մենք այդպիսի բան չենք ուզում»:
Փորձագետների մի մասը Գեորգի Կոբուլիայի այս հայտարարությունը գնահատեց որպես պատասխանատվությունից խուսափում և իրականության ոչ ճիշտ գնահատում:
Տնտեսագետ Ակակի Ցոմայան կարծում է, որ լարիի արժեզրկման գործում արտաքին գործոններին զուգահեռ մեծ դեր է խաղում նաև կառավարության ոչ կոմպետենտությունը: Ըստ նրա՝ կառավարության և Ազգային բանկի հանդեպ տոտալ անվստահություն կա, ինչն էլ պայմանավորում է բացասական սպասումներն ու անհուսությունը:
«Վրաստանի Ազգային բանկը լռում է, իսկ եթե պատահաբար մի բան է հնչում, ապա այնպիսի լեզվով, որը հասկանում են միայն նրանք, ովքեր առանց այդ էլ հասկանում են, թե ինչ է տեղի ունենում: Ժողովրդին ոչ ոք ոչինչ չի բացատրում, և խուճապ կա», — ասում է Ակակի Ցոմայան:
Կանխատեսումներ
Փորձագետները դեռ խուսափում են հստակ կանխատեսումներ անել, սակայն Թուրքիայում և Ռուսաստանում ճգնաժամի հետևանքով առաջացած խնդիրներից մեկը համարում են գների աճը: Ֆինանսիստ Իրակլի Էրաձեն Business Media Georgia-ի հետ զրույցում հայտարարել է, որ նշված տատանումներն ունակ են տարբեր արտադրանքի գների աճի հանգեցնել:
«Ելնելով նրանից, որ մեր երկիրը մեծապես կախված է ներկրումից, միջնաժամկետ հեռանկարում ազգային արժույթի տատանումներն անպայման արժեզրկման գործընթացների կբերեն, և Ազգային բանկի համար արդեն դժվար կլինի զսպել արժեզրկումը», — հայտարարել է Իրակլի Էրաձեն:
Տարբեր հատվածներում արդեն գների աճ է սկսվել: Ըստ Ցորեն արտադրողների ասոցիացիայի ղեկավար Լևան Սիլագավայի՝ (աղբյուր՝ Business Media Georgia), վերջին երկու շաբաթում մեկ պարկ ալյուրի գինը 35 լարիից դարձել է 42 լարի, և դրա հիմնական պատճառը ռուբլու արժեզրկումն է:
Չհուսադրող կանխատեսում է անում Galt & Taggart ներդրումային բանկը: Այդ կանխատեսման համաձայն՝ եթե Թուրքիայում տնտեսական ճգնաժամը շարունակվի, լարիի փոխարժեքը տարեվերջին կարող է տատանվել 2,70 սահմաններում:
Նախորդ 6 ամիսների վերլուծության արդյունքում պարզվել է, որ դոլարի հանդեպ թուրքական լիրայի յուրաքանչյուր 10 տոկոս արժեզրկումն ինքնաբերաբար հանգեցրել է լարիի 1,2 տոկոս արժեզրկման: Դա հստակ ցուցադրում է Վրաստանի իրավիճակի վրա Թուրքիայի տնտեսական ճգնաժամի ազդեցությունը:
Ըստ փորձագետների՝ Վրաստանի բախտը բերել է, որ հարևան երկրներում ճգնաժամերը համընկել են ամառային սեզոնի հետ, քանի որ, շնորհիվ ակտիվ զբոսաշրջային փուլի, լարիի վրա ճնշումը հարաբերականորեն մեղմ տեսք է ունեցել:
Ըստ պաշտոնական տվյալների՝ զբոսաշրջության ոլորտում Վրաստանի եկամուտներն այս տարվա հունվար-հուլիս ամիսներին կազմել են 1,7մլրդ դոլար: Ամենաշատ մուտքերը գրանցվել են հուլիսին՝ 431 մլն դոլար, ինչը մոտ 14 տոկոսով գերազանցում է նախորդ տարվա ցուցանիշը: Օգոստոսն ու սեպտեմբերը զբոսաշրջության տեսակետից ակտիվ ամիսներ են, ինչը լավ գործոն է լարիի կայունացման համար:
