Ի՞նչ կարող է լինել, եթե Եվրամիությունը պատժամիջոցներ սահմանի Ադրբեջանի դեմ
Ինչի կարող են հանգեցնել ԵՄ պատժամիջոցները
Եվրախորհրդարանը բանաձեւ է ընդունել, որով կոչ է արվում պատժամիջոցներ սահմանել Ադրբեջանի դեմ՝ Ղարաբաղում «հակաահաբեկչական գործողության» հետ կապված։ Ադրբեջանցի քաղաքագետները վստահ են, որ իրադարձությունների նման շրջադարձը կարող է հանգեցնել անսպասելի հետևանքների թե՛ Եվրոպայի, թե՛ Հայաստանի համար, որին եվրոպացի խորհրդարանականները փորձում են պաշտպանել։ Իսկ տնտեսական տեսանկյունից ամեն ինչ այդքան էլ հուսադրող չէ, քանի որ Ադրբեջանի արտահանման գրեթե երկու երրորդը գնում է ԵՄ երկրներ։
- «Եթե ՀՀ-ն համաձայնի, եռակողմ հանդիպումներ կսկսենք Վրաստանում»․ Ալիևը Թբիլիսիում
- «Գրանադայում ի չիք դարձվեց 2020-ի եռակողմ հայտարարությունը»․ հայ քաղաքագետ
- «Չափազանց մտահոգիչ է». ԵՄ դեսպանը՝ Աբխազիայում ռուսական բազայի մասին
Ի՞նչ է եղել
Հոկտեմբերի 5-ին Եվրախորհրդարանի պատգամավորները բանաձեւ են ընդունել՝ կոչ անելով պատժամիջոցներ կիրառել Ադրբեջանի դեմ, վերանայել Բաքվի հետ համագործակցությունը և նվազեցնել ադրբեջանական բնական գազից կախվածությունը՝ Արցախում վերջին ռազմական գործողությունների պատճառով։ Այս բանաձևը իրավաբանորեն պարտադիր չէ, սակայն եվրոպական կառույցները կարող են դա հաշվի առնել որոշումներ կայացնելիս։
Բանաձևի ընդունմանը կողմ է քվեարկել Եվրախորհրդարանի 491 պատգամավոր, դեմ՝ 9-ը, ևս 36 պատգամավոր ձեռնպահ է մնացել։ 169 պատգամավոր էլ չի մասնակցել քվեարկությանը։
Ընդունված փաստաթուղթը կոչ է անում ԵՄ ղեկավարությանը դադարեցնել Ադրբեջանի հետ գործընկերության շուրջ բանակցությունները։ Առաջարկվում է նաև կասեցնել Ադրբեջանի հետ վիզային պարզեցված ռեժիմը և սահմանափակել համագործակցությունն այս երկրի հետ այլ ոլորտներում։ Նշվում է, որ եթե Բաքվի ու Երևանի միջև լարվածությունը վերսկսվի, Եվրոպան պետք է ամբողջությամբ դադարեցնի նավթի և գազի ներկրումն Ադրբեջանից։
Հարցի քաղաքական կողմը
Ադրբեջանական Հարավկովկասյան վերլուծական կենտրոնի (CSSC) փորձագետների կարծիքով՝ քաղաքական տեսանկյունից Ադրբեջանի դեմ պատժամիջոցների կիրառումը Հայաստանին և Ղարաբաղի հայերին պաշտպանելու նպատակով կարող է հանգեցնել անսպասելի հետևանքների՝ ինչպես Հայաստանի, այնպես էլ եվրոպացիների համար։
«Եթե Հայաստանին աջակցությունն իրականացվի Ադրբեջանի վրա ճնշում գործադրելով, ապա այս դեպքում Բաքուն ստեղծված իրավիճակում շահագրգռված կլինի տապալել Փաշինյանի իշխանությունը։ Եվ դա Ադրբեջանի պրոռուսական գիծը չէ, այս համատեքստում Բաքվի և Մոսկվայի շահերը իրականում համընկնում են։ Միայն հանգամանքների նման համակցությամբ Բաքուն կարող է Արևմուտքի հետաքրքրություններն ուղղել իր վրա տարածաշրջանում։
Եթե Արևմուտքը կրիտիկական վերաբերմունք ցույց տա իր տարածաշրջանային քաղաքականությանը և օպերատիվ փոփոխություններ կատարի, ապա Բաքուն կարող է շահագրգռված լինել Հայաստանում Փաշինյանի ռեժիմի պահպանմամբ։
Փաշինյանին աջակցելը Հայաստանում իրատեսական է միայն Բաքվի հետ համաձայնության գալով, և Արևմուտքը պետք է գիտակցի դրա անխուսափելիությունը։ Հակառակ դեպքում նրան սպասվում է իր տարածաշրջանային քաղաքականության հերթական և շատ ավելի մեծ ձախողումը»,- ընդգծում են ադրբեջանցի քաղաքագետները։
Ազատություն ռադիոկայանի ադրբեջանական խմբագրությունը վերլուծել է Ադրբեջանի դեմ ԵՄ հնարավոր պատժամիջոցների տնտեսական հետևանքները։
Խմբագրությունը նշում է, որ նավթի և գազի վաճառքից ստացված եկամուտները կենսական նշանակություն ունեն ավանդական էներգետիկ տնտեսություն ունեցող Ադրբեջանի համար։ Այս տեսանկյունից այդ եկամուտների նվազումը կարող է լուրջ ռիսկեր ստեղծել երկրի համար։
Եվրոպայի մասնաբաժինը Ադրբեջանի էներգետիկ ոլորտում
Ադրբեջանի պետական մաքսային կոմիտեի 2023 թվականի առաջին 8 ամիսների ցուցանիշների համաձայն՝ այս ժամանակահատվածում Ադրբեջանի արտահանման եկամուտները կազմել են 24,3 մլրդ դոլար։ Այս եկամուտների առյուծի բաժինը` 22,1 միլիարդ դոլար (91 տոկոս), գոյացել է նավթի և գազի վաճառքից:
Ադրբեջանից հում նավթի երեք խոշոր ներկրողներից երկուսը եվրոպական երկրներն են։ 2023 թվականի առաջին ութ ամիսներին Ադրբեջանը հում նավթի վաճառքից վաստակել է 11,1 մլրդ դոլար։ Այս շահույթի 42 տոկոսը (4,7 միլիարդ դոլար) ստացվում է Իտալիայից: Ընդհանուր առմամբ, Իտալիան Ադրբեջանի խոշորագույն առևտրային գործընկերն է։ Երկրի ընդհանուր արտահանման 46 տոկոսը բաժին է ընկնում Իտալիային։ Այսինքն՝ Ադրբեջանի արտահանման գրեթե կեսը կախված է այս երկրից։
Ադրբեջանական նավթի կարևորագույն ներկրողների շարքում երկրորդ տեղը զբաղեցնում է Իսրայելը (1,1 մլրդ դոլար), երրորդը՝ Իսպանիան (700 մլն դոլար)։ Ադրբեջանից նավթի արտահանման մեջ Եվրամիության մասնաբաժինը, ինչպես ծավալային, այնպես էլ դրամական արտահայտությամբ, գերազանցում է 60 տոկոսը։
Բնական գազի վաճառքում նույնպես առաջատար դիրքեր են զբաղեցնում ԵՄ երկրները։ Ադրբեջանի էներգետիկայի նախարարության տվյալներով՝ 2023 թվականի առաջին ութ ամիսներին Ադրբեջանը արտահանել է ընդամենը 15,8 միլիարդ խորանարդ մետր գազ։ Այս ծավալի 48%-ը (7,6 մլրդ խմ) ներմուծվել է եվրոպական երկրների կողմից։ Եվս 42 տոկոսը բաժին է ընկնում Թուրքիային, 10-ը՝ Վրաստանին։
Արտահանումից ստացված շահույթի երկու երրորդը
2023 թվականի հունվար-օգոստոսին Ադրբեջանն ընդհանուր առմամբ 16 մլրդ դոլարի ապրանք է արտահանել ԵՄ երկրներ, այսինքն՝ երկրի ընդհանուր արտահանման 66 տոկոսն ուղղվում է ԵՄ:
Սա նշանակում է, որ Ադրբեջանի դեմ ԵՄ ցանկացած տնտեսական պատժամիջոց վտանգի տակ է դնում երկրի արտահանման շահույթի երկու երրորդը: Ադրբեջանի պետական բյուջեի շահույթի 35 տոկոսն ուղղակիորեն գոյանում է էներգառեսուրսների վաճառքից։ Այս տեսանկյունից էներգետիկ ոլորտի եկամուտների համար հնարավոր ռիսկերը կարող են լուրջ խոչընդոտներ ստեղծել բյուջետային պարտավորությունների իրականացման համար:
Արտահանման համեմատ՝ Եվրամիությունն ավելի փոքր դեր է խաղում Ադրբեջանի ներմուծման մեջ։ 2023 թվականի առաջին ութ ամիսներին Ադրբեջանի ներմուծման մեջ ԵՄ երկրների մասնաբաժինը կազմել է ընդամենը 18,4 տոկոս։ Համեմատության համար նշենք, որ ԱՊՀ երկրների մասնաբաժինը ադրբեջանական ներմուծման մեջ կազմում է 29 տոկոս։ Թեև նախկին ԽՍՀՄ երկրների մասնաբաժինը Ադրբեջանի արտահանման մեջ կազմում է ընդամենը 4 տոկոս։
ԵՄ երկրներից Ադրբեջանի ներմուծման մեջ ամենամեծ բաժինը պատկանում է Գերմանիային։ 2023 թվականի հունվար-օգոստոսին Ադրբեջանը Գերմանիայից ներմուծել է 639 մլն դոլարի ապրանք, ինչը կազմում է երկրի ընդհանուր ներմուծման 5,7%-ը։ Գերմանիան Ադրբեջանի խոշորագույն ներկրողների շարքում չորրորդն է։ Նման երկրների առաջին տասնյակում ներառված են ԵՄ ևս երկու երկրներ՝ Ֆրանսիան այս ցուցակում վեցերորդն է (3,1%), Իտալիան՝ իններորդը (2,6%)։
Նավթային ֆոնդի ակտիվները
Տնտեսական պատժամիջոցները կարող են վտանգի տակ դնել նաև Ադրբեջանի արտաքին ակտիվները: 2023 թվականի սկզբին Պետական նավթային ֆոնդը տնօրինում էր 49 միլիարդ դոլար։ Նավթային ֆոնդի ներդրումային պորտֆելում Եվրոպայի բաժինը կազմում է 29,6 տոկոս։ Այս ցուցանիշով եվրոպական տարածաշրջանը զիջում է միայն Հյուսիսային Ամերիկային։
Նավթային ֆոնդի ներդրումային պորտֆելի 20,4 տոկոսը պահվում է եվրոյով՝ ԵՄ պաշտոնական արժույթով։ Ակնհայտ է, որ հնարավոր պատժամիջոցները վտանգի տակ են դնում Ադրբեջանի նավթային ֆոնդի ակտիվների գրեթե մեկ քառորդը:
