«Ալիևի ախորժակը զսպելու առիթ»․ ի՞նչ են ՀՀ-ում սպասում Թրամփի միջնորդությամբ հանդիպումից
Ի՞նչ սպասել Թրամփ-Փաշինյան-Ալիև հանդիպումից
Հայաստանը հաստատել է միջազգային և տեղական ԶԼՄ-ներում հրապարակվող լուրերն այն մասին, որ օգոստոսի 8-ին Վաշինգտոնում սպասվում է Թրամփ-Փաշինյան-Ալիև հանդիպում։
«Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը երկկողմ հանդիպում կունենա ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփի հետ՝ Հայաստան-ԱՄՆ ռազմավարական գործընկերությունը խորացնելու նպատակով, ինչպես նաև եռակողմ հանդիպում՝ ԱՄՆ նախագահ Թրամփի և Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի հետ՝ միտված տարածաշրջանում խաղաղության, բարօրության և տնտեսական համագործակցության առաջմղմանը»,- այսօր հայտնել են կառավարությունից։
Արդյո՞ք հանդիպման արդյունքում սպասվում է խաղաղության պայմանագրի ստորագրում կամ նախաստորագրում՝ ստույգ տեղեկություն չկա։
Իշխող «Քաղաքացիական պայմանագիր» խմբակցությունից միայն նշել են՝ պայմանագրի ստորագրումը «պլան մաքսիմումն» է։ Ավելի վաղ ամերիկացի վերլուծաբան Մայքլ Սքոթ Դորանն X-ում հայտնել էր՝ Թրամփը նախ կհանդիպի Հայաստանի վարչապետի հետ, այնուհետև Ադրբեջանի նախագահի, ինչից հետո «հայտարարությամբ հանդես կգա երկու երկրների ղեկավարների ներկայությամբ»։
Հատկանշական է, որ հանդիպումը կազմակերպվել է Ադրբեջանը Նախիջևանին կապող ճանապարհն ամերիկյան ընկերության արտապատվիրակմանը հանձնելու քննարկումների ֆոնին։ Իշխող ուժի պատգամավոր Արման Եղոյանն օրերս ասել էր՝ ԱՄՆ-ից ստացել են տարածքի վարձակալության առաջարկ, բայց մերժել են այն, քանի որ նկատել են «ինքնիշխանության զիջման վտանգ»։
Քաղաքական վերլուծաբան Բորիս Նավասարդյանը ուշադրություն է հրավիրում այն հանգամանքի վրա, որ դեռևս խոսք է գնում միայն Մեղրիով անցնող ճանապարհի բացման մասին, այսինքն՝ այնպիսի ապաշրջափակման, որից «օգտվում է միայն Ադրբեջանը՝ հեռանկարով, որ այն կարող է տարածվել նաև այն ուղղությունների վրա, որտեղ ՀՀ-ն կարող է իր շահերն իրագործել»։
«Ազատության» եթերում փորձագետը նկատել է՝ այնուամենայնիվ, պետք է դիտարկել արտապատվիրակման տարբերակը, քանի որ կան մի շարք գործընթացներ, որոնք ՀՀ-ն ապահովել չի կարող։
«Եթե խոսում ենք ոչ թե 20 տարի անց, այլ մոտակա ժամանակներում ճանապարհի շահագործման մասին, պետք է դիտարկել արտապատվիրակման եղանակներ և ռեժիմներ»,- շեշտել է նա։
Կարևորում է այն հանգամանքը, որ ապաշրջափակվող ճանապարհի անվտանգությունն ապահովի, մաքսային և սահմանային ծառայություններ մատուցի հայկական կողմը, այսինքն՝ չխախտվի Հայաստանի ինքնիշխանությունը։
Այլ մանրամանսեր, որոնք հայտնի են այս պահի դրությամբ, քաղաքական վերլուծաբան Բորիս Նավասարդյանի և ադրբեջանագետ Տաթևիկ Հայրապետյանի մեկնաբանությունները
- «ՀՀ-ի ճանապարհների արտապատվիրակմամբ հետաքրքրված է ոչ միայն ԱՄՆ-ն, այլև ԵՄ-ն»․ Փաշինյան
- «ՀՀ-ն կարող է կորցնել ապաշրջափակվող ճանապարհների նկատմամբ վերահսկողությունը»․ կարծիք Երևանից
- Ապաշրջափակման ԱՄՆ-ի առաջարկը. զարգացումներ Մոսկվա-Բաքու լարվածության ֆոնին
- «Ապաշրջափակման Երևանի առաջարկները փարատում են Բաքվի կասկածները»․ կարծիքներ
Ադրբեջանում չեն ուզում «հայ սահմանապահների հետ առնչվել»․ նախապատմություն
Ադրբեջանը Հայաստանից արտատարածքային ճանապարհ՝ այսպես կոչված «Զանգեզուրի միջանցք» է պահանջում։ Պնդում է, որ Ադրբեջանի և Նախիջևանի միջև պետք է ապահովվի անխոչընդոտ անցում։ Պաշտոնական Երևանը հայտարարում է՝ ապաշրջափակումը պետք է տեղի ունենա 4՝ ինքնիշխանության, իրավազորության, տարածքային ամբողջականության և փոխադարձության սկզբունքների պահպանմամբ:
ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը վերջին ասուլիսի ընթացքում հայտարարել է՝ փոխադարձության դեպքում «խնդիրը հետևյալն է՝ Ադրբեջանի տարածքում կա երկաթուղի, ՀՀ տարածքում է բացակայում» և ակնարկել, որ ծրագրի ներդրումային բաղադրիչը հենց հայկական կողմին է պետք։
Հուլիս ամսին հայտնի դարձավ, որ Երևանը Վաշինգտոնից ստացել է տարածաշրջանի հաղորդակցության ուղիների ապաշրջափակման առաջարկ։
Քննարկվում է ճանապարհն ամերիկյան ընկերության արտապատվիրակելու տարբերակը։ Թե կոնկրետ ինչ գործառույթներ են վերապահված լինելու ընկերությանը՝ հայտնի չէ։
Առաջարկի շուրջ թեժ քննարկումների ֆոնին Ադրբեջանի նախագահը ընդգծել է՝ «ադրբեջանական բեռներն ու Ադրբեջանի քաղաքացիները չպետք է հայ սահմանապահների կամ որևէ մեկի հետ առնչվեն»։ Ի պատասխան Երևանից շեշտել են՝ Հայաստանի տարածքը հատելիս երկրի համապատասխան ծառայություններին չհանդիպելու որևէ տարբերակ չկա։
Փորձագիտական կարծիքներ
Քաղաքական վերլուծաբան Բորիս Նավասարդյանի խոսքով՝ Վաշինգտոնում որևէ կողմի համար անսպասելի զարգացումներ չեն լինի։ Ակնկալում է, որ եռակողմ հանդիպումից հետո կհրապարակվի հայտարարություն կամ կընդունվի փոխըմբռնման հուշագիր․
«Դժվար թե լինի պայմանագրի ստորագրում կամ նախաստորագրում։ Ամեն դեպքում դա խթանող հանգամանք է լինելու, որպեսզի հայ-ադրբեջանական երկխոսությունը շարունակվի բոլոր ուղղություններով»։
Հիշեցրել է՝ ներկա պահին քննարկվող ուղղությունները երկուսն են՝ խաղաղության համաձայնագիրն ու հաղորդակցությունների ապաշրջափակման թեման։ Թեև ապաշրջափակումը քննարկվում է բուն պայմանագրի տեքստից դուրս և որպես առանձին գործընթաց, սակայն փորձագետի խոսքով՝ այդ հարցերը փոխկապակցված են։
Նավասարդյանի համոզմամբ՝ որ ուղղությամբ էլ առաջընթաց գրանցվի, կարելի է դա դրական համարել։
«Հաղորդակցությունների գծով, տնտեսական կապերի միջոցով գործակցությունն իրենով կնպաստի նաև խաղաղությանը, պակաս գրավիչ կդարձնի պատերազմական լուծումները»,- արձանագրել է նա։
Վստահ է՝ գործընթացում ԱՄՆ ներգրավվածությունն արդեն իսկ «ծանրակշիռ հանգամանք» է․
«Այն կողմերին դրդում է ավելի կառուցողական երկխոսության և հուշում է, որ այդ երկխոսությունը [բանակցությունները] չպետք է լինի անվերջ»։
Ասում է՝ Ալիևը դրական վերաբերմունք է ցուցաբերում Թրամփի քաղաքական վարքագծին և դժվար թե ցանկանա այդ ավանդույթը խախտել։ Ըստ նրա՝ Բաքուն ավելի մեծ ուշադրություն կդարձնի Վաշինգտոնի միջնորդական ջանքերին, քան դա եղավ Եվրամիության պարագայում՝ հաշվի առնելով այն, որ «հայ-ադրբեջանական կարգավորմամբ շահագրգռված է նաև Թրամփի գործընկեր Էրդողանը»։
Քաղաքական վերլուծաբանի խոսքով՝ Բաքվի նախապայմանները (ՀՀ Սահմանադրության փոփոխություն, ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի լուծարում) ուժի մեջ են, բայց ավելի պասիվ են շրջանառվում։ Ասում է՝ Ադրբեջանը ևս խոսում է խաղաղության պայմանագրի հնարավոր նախաստորագրման մասին, ինչը «կառուցողական վերաբերմունքի» նշան է։ Դա, ըստ նրա, կարող է պայմանավորված լինել նաև 2026 թ․-ին ՀՀ-ում կայանալիք խորհրդարանական ընտրություններով։
«Չի բացառվում, որ Ադրբեջանը կառուցողականություն է դրսևորում, որպեսզի ՀՀ-ում իշխանափոխություն չլինի կամ դրա շանսերը նվազեն։ Ընտրություններից հետո չի բացառվում, որ կվերադառնա ավելի կոշտ քաղաքականության, եթե ոչ մի բան չփոխվի մեզ մոտ։ Բայց հիմա, եթե կան հնարավորություններ, պետք է դրանցից օգտվել»,- ամփոփել է փորձագետը։
Ադրբեջանագետ Տաթևիկ Հայրապետյանի փոխանցմամբ՝ ադրբեջանական քարոզչական մամուլում ակտիվորեն շրջանառվում է թեզ, թե վաշինգտոնյան հանդիպումը վկայում է՝ «հայկական կողմն ընդունել է Սյունիքով ճանապարհի վարձակալության առաջարկը»։ Փորձագետը, սակայն, չի կիսում այդ կարծիքը։ Շեշտում է՝ Ադրբեջանում չեն դիտարկում նաև որևէ փաստաթղթի ստորագրման հնարավորություն․
«Ալիևը շատ ուղիղ է ասել, որ չի գնալու ստորագրման։ Իրեն պետք է գործընթացի շարունակականություն, քանի որ հենց գործընթացն է ապահովում նրա համար նոր խաղաքարտերի ձեռքբերումը»։
Տելեգրամյան ալիքում անդրադառնալով ԱՄՆ-ից եկող հնարավոր ճնշումներին՝ Հայրապետյանը նկատել է՝ Ալիևն ունի դրանց դիմակայելու փորձ։
«Նա հասկացել է՝ քանի դեռ որևէ կողմ գործնական քայլ չի անում իր դեմ, մնացյալը զուտ անհարմար զրույցներ են, կանցնեն, կգնան»,- պարզաբանել է նա։
Կարծում է՝ ոչ Երևանում, ոչ էլ Բաքվում հստակ չեն պատկերացնում, թե ինչ զարգացումներ են սպասվում Վաշինգտոնում։ Ադրբեջանական կողմը, սակայն, ունի հստակ օրակարգեր՝ հասնել որոշ ձեռքբերումների «Աբրահամյան համաձայնագրերի», ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի լուծարման, 907-րդ բանաձևի կասեցման, որն արգելում է Ադրբեջանին սպառազինություն հատկացնել, և մի շարք այլ հարցերում։
Ադրբեջանագետը դժվարանում է ասել՝ ինչ օրակարգով է Վաշինգտոն մեկնում հայկական կողմը։ Նրա համոզմամբ՝ լավ առիթ է բարձրաձայնելու, օրինակ՝ Բաքվում պահվող հայ գերիների ազատ արձակման հարցը։
«Այդ թեման խորթ չէ Սպիտակ տանը։ ԱՄՆ բարձրաստիճան որոշ պաշտոնյաներ քաջածանոթ են թեմային թե՛ Ռուբեն Վարդանյանի միջազգային փաստաբանի, թե՛ որոշ խմբերի աշխատանքի շնորհիվ։ Դա կարող է ներկայացվել որպես կարևոր քայլ՝ խաղաղությանը միտված»,- մանրամասնել է Հայրապետյանը։
Կարևորում է ԱՄՆ միջնորդությամբ բանակցությունների անցկացումը։ Ասում է՝ ուղիղ բանակցելու պարագայում Փաշինյանը նստում է Ալիևի առաջ և «քննարկումների փոխարեն ստանում վերջինիս երազանքների թարմացված ցուցակը»։
Մյուս կողմից նկատում է՝ ոչ պակաս կարևոր է միջնորդի համառ և հետևողական լինելը։
«ԱՄՆ միջնորդությունը և Թրամփի՝ միգուցե ներքաղաքական ու անձնական ամբիցիաներով պայմանավորված ակտիվությունը դիտարկում եմ որպես հնարավորություն, եթե, իհարկե, այցն ուղեկցվի հայկական շահերից բխող բովանդակային քննարկումներով։ Սա նաև լավ առիթ կարող է լինել Ալիևի աճող քաղաքական ախորժակը զսպելու համար։ Մնում է դա խելացի օգտագործող լինի»,- ընդգծել է փորձագետը։
Հետևեք մեզ — Facebook | Youtube
Ի՞նչ սպասել Թրամփ-Փաշինյան-Ալիև հանդիպումից
