Եվրասիական Վրաստա՞ն․ քաղաքագետ Գիա Նոդիայի կարծիքը
Ի՞նչ է սպասվում Վրաստանին ընտրություններից հետո
Երբ հոկտեմբերի 26-ի երեկոյան Վրաստանի Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովի նախագահը հայտարարեց խորհրդարանական ընտրությունների պաշտոնական արդյունքները, հավանաբար, դրանով ավարտվեց մեր պատմության որոշակի փուլ։
Այդ փուլը սկսվել էր մոտավորապես 1990-ականների վերջին կամ 2003 թվականի «Վարդերի հեղափոխությամբ», և դրա հիմնական ուղղությունը դեպի Եվրոպա արտաքին քաղաքական կուրսն էր։
Սոցիալական և քաղաքական պրակտիկայի տեսանկյունից մենք եվրոպական երկիր չէինք, սակայն ընդունում էինք եվրոպական իդեալները և աստիճանաբար ձգտում էինք դրանց կամ փորձում մոտենալ դրանց։ Մյուս կողմից՝ Եվրոպան նույնպես աստիճանաբար ճանաչում էր մեզ՝ որպես իր մաս։
Այժմ մենք անցում կատարեցինք դեպի որակապես նոր իրավիճակ, որը ես կանվանեմ Եվրասիական Վրաստան։
Պետք է հստակեցնեմ՝ ես նույնպես չեմ հավատում, որ ընտրությունների արդյունքներն արտացոլում են վրացի ընտրողի կամքը։ Բողոքի ակցիաներ և պայքարի տարբեր ձևեր կլինեն և պետք է լինեն։ Սակայն դա կարող է բավարար չլինել, որպեսզի հնարավոր լինի իշխանություններին ստիպել նահանջել սկզբունքային հարցերում։ Ուստի ես ելնում եմ այն ենթադրությունից, որ ընտրությունների պաշտոնական արդյունքը, որքան էլ անարդար լինի, կմնա ուժի մեջ։
Եթե այդպես է, ապա, բնականաբար, հարցեր են առաջանում՝ ինչպե՞ս հասանք սրան և ի՞նչ է մեզ սպասվում հետագայում։ Թույլ տվեք կիսվել մի քանի դատողություններով։
Ինչո՞ւ պարտվեցինք․ աշխարհաքաղաքական ասպեկտը
Չնայած կառավարությունը մեծ մասշտաբներով օգտագործեց անօրինական մեթոդներ, միայն դրանով հնարավոր չէ բացատրել ամեն բան։ Նույնիսկ Թբիլիսիի կենտրոնական շրջաններում, որտեղ ընդդիմությունը ցույց տվեց ամենաբարձր արդյունքները, շուրջ 40 տոկոսը սատարեցին «Երազանքին»։ Դա չափազանց շատ է։ Տրամաբանական է ենթադրել, որ այլ վայրերում նրանց իրական արդյունքն էլ ավելի բարձր էր։ Ինչո՞ւ։
Նախևառաջ, «Վրացական երազանքի» գլխավոր ուղերձը՝ «Մենք ընտրում ենք խաղաղությունը», բավականին արդյունավետ եղավ։ Այո, խոսակցությունները «գլոբալ պատերազմի կուսակցության» մասին պարանոիդ զառանցանք են, իսկ ավերված Ուկրաինան բարգավաճող Վրաստանին հակադրող պաստառները՝ չափազանց անբարոյական, սակայն վերջին հաշվով այս ամենը բորբոքում էր մարդկանց բազային բնազդը՝ պատերազմի վախը։
Ի՞նչ կարող էր հակադրել սրան ընդդիմությունը։ Ընդդիմությունը որոշեց իշխանությունների հետ այս հարցում չվիճել և փոխել թեման՝ մարդկանց առաջարկելով ընտրություն կատարել Եվրոպայի և Ռուսաստանի միջև։ Օբյեկտիվորեն իրականում այդպես էլ կար, սակայն արդյո՞ք դա արդյունավետ նախընտրական ռազմավարություն էր։
Տրամաբանական է, որ այն պետք է աշխատեր. մենք գիտենք, որ վրացիների ճնշող մեծամասնությունը ցանկանում է շարժվել դեպի Եվրոպա, այլ ոչ Ռուսաստան։ Սակայն «Վրացական երազանքին» հաջողվեց ամրապնդել այն միտքը (թեկուզ բառացիորեն չարտահայտելով այն), որ ներկա փուլում Եվրոպայի ուղղությամբ շարժվելը նշանակում է պատերազմ Ռուսաստանի հետ կամ առնվազն պատերազմի իրական սպառնալիք։ Պետք չէ զարմանալ, որ պատերազմի վախը գերակշռեց Եվրոպայի գրավչությանը։
Ոմանք կարծում են, որ «պատերազմի և խաղաղության» թեմային չմասնակցելը սխալ էր։ Հնարավոր է։ Սակայն ընդդիմությունն ընտրեց այդպիսի մարտավարություն նաև այն պատճառով, որ չուներ պարզ պատասխան այս հռետորական հարցին՝ «Նշանակում է՝ դու պատերա՞զմ ես ուզում»։ Այդ պատասխանը պետք է հաշվի առներ այն իրականությունը, որ Ռուսաստանն իսկապես պատժում է Ուկրաինային իր արևմտամետ կողմնորոշման համար (այնպես, ինչպես 2008 թվականին մեզ պատժեց դրա համար)։
Ես հեռու եմ այն մտքից, որ «Վրացական երազանքի» տեսլականը ճիշտ է, սակայն նախընտրական քարոզարշավում աշխատում են ոչ թե քաղաքագիտական դատողությունները, այլ հստակ և պարզ ուղերձները։ Նա, ով քննադատում է ընդդիմությանը, պետք է առաջարկեր ուղերձի այդպիսի տարբերակ։ Ես նման բան չեմ լսել։
Ընտրությունների արդյունքները պետք է դիտարկել տարածաշրջանային աշխարհաքաղաքական առճակատման համատեքստում։ Մեր պարտության պատճառներից մեկն այն է, որ այն ժամանակ, երբ ռուսական բանակը հարձակվեց ուկրաինականի վրա, արդեն պարզ էր, որ դա նշանակում է նաև Արևմուտքի նահանջ։ Դեռ պատերազմի առաջին օրերին Իվանիշվիլին խաղադրույք արեց Ռուսաստանի հաղթանակի վրա, և, որքան էլ տհաճ լինի դա ընդունել, տվյալ փուլում նրան հաջողվեց։ Եթե պատերազմն Ուկրաինայի օգտին դասավորվեր, ապա հնարավոր է՝ մեր ընտրությունների արդյունքները նույնպես այլ լինեին։
Քաղհասարակությունն ընդդեմ վարչական ռեսուրսի
Վրաստանում յուրաքանչյուր ընտրություն իրենից ներկայացնում է պայքար վարչական ռեսուրսի և քաղաքացիական հասարակության միջև (ընդհանուր առմամբ՝ ակտիվ, ինքնակազմակերպման ունակ մարդկանց)։ Այս պայքարն ուժերի խիստ անհավասար հարաբերակցություն ունի, քանի որ քաղաքացիական հասարակության ռեսուրսները զգալիորեն համեստ են՝ իշխանության ռեսուրսների համեմատ։
Այժմ ընդդիմության քննադատությունը կրկին տարածում կստանա, և որոշ դեպքերում այն կլինի արդարացի։ Սակայն կասկածելի է, որ այս փուլում մենք կարող էինք ունենալ զգալիորեն ավելի ուժեղ ընդդիմություն։ Ուժեղ ընդդիմությունը կառուցվում է ուժեղ քաղաքացիական հասարակության վրա, որը վերջին հաշվով կախված է ուժեղ միջին խավից։ Մենք դեռ դա չունենք։
Իշխանությունն ունի բավականին լավ հղկված պետական մեքենա, որը ժառանգել է «Ազգային շարժումից» [Միխեիլ Սաակաշվիլիի ստեղծած գլխավոր ընդդիմադիր կուսակցությունից], իշխող ուժն այն էլ ավելի է ամրապնդել, մասնավորապես՝ հասարակության վերահսկողության և բռնաճնշումների մասով։
Ինչպես ցույց է տալիս մեր պատմությունը, ընդդիմությունը, այնուամենայնիվ, կարող է հաղթել ընտրություններում, եթե հասարակական դժգոհությունն առանձնապես սուր է, իսկ իշխող թիմում կան ներքին տարաձայնություններ։ Սակայն այս անգամ չկար ո՛չ մեկը, ո՛չ մյուսը։
Ազդեցություն ունեցավ նաև տնտեսական իրավիճակը։ Մեր քաղաքացիների տնտեսական վիճակը չի կարելի բավարար համարել, սակայն վերջին տարիների տնտեսական դինամիկան համեմատաբար դրական էր (այդ թվում՝ այն պատճառով, որ Վրաստանը կարճաժամկետ հեռանկարում շահեց Ուկրաինայում ընթացող պատերազմի վերաբերյալ իր դիրքորոշումից)։ 2022 թվականի բարձր գնաճը մոռացվել է։ Ուստի տնտեսական, «հացի» հարցերը, որոնք առավել մտահոգում են մարդկանց, այս ընտրություններում մեծ դեր չէին խաղում, առանց դրա դժվար է հաղթել ընտրություններում։
Ի՞նչ անել Եվրասիական Վրաստանում
Ընտրությունների պաշտոնական արդյունքը նշանակում է, որ մենք դառնում ենք եվրասիական, այլ ոչ թե եվրոպական Վրաստան։
Ինչո՞ւ եմ ասում «եվրասիական», այլ ոչ թե «ռուսական»։ Վերջին բնորոշումը նույնպես սխալ չէր լինի. այս ընտրությունները վերջնականապես պարզեցին, որ Ռուսաստանի և Արևմուտքի հակամարտության մեջ մենք Ռուսաստանի կողմն ենք (թեև բացահայտ չենք հայտարարում այդ մասին)։ Սակայն պարտադիր չէ, որ դա ենթադրի բացահայտ շարժում դեպի Ռուսաստան։ Ռուսաստանն արդեն հաղթել է, քանի որ Վրաստանը փաստացի հրաժարվել է իր եվրոպական կողմնորոշումից։ Մնացածը մանրուքներ են։
Ուզում եմ ասել, որ տիպաբանորեն Վրաստանը վերածվում է եվրասիական երկրի (և սրանով ես նկատի չունեմ պարտադիր անդամակցությունը «Եվրասիական միությանը»)։ Նման երկիրը կարող է ընդհանրապես չունենալ հստակ արտաքին քաղաքական կուրս. հակաարևմտյան հռետորաբանությունը և քայլերը կարող է զուգակցել Արևմուտքի հետ կոնկրետ հարցերի շուրջ ձեռքբերված պայմանավորվածությունների հետ (եթե դա հնարավոր լինի)։ Իվանիշվիլին դա անվանում է «հարաբերությունների կարգավորում»։
Գլխավոր օգուտը, որը բերում է Իվանիշվիլիին եվրասիական ճամբար անցում կատարելը, այն է, որ նա կարող է, ըստ էության, անտեսել Արևմուտքի կարծիքը (ինչով նա զբաղվում է վերջին տարիներին)։
Գլխավոր արդյունքը կդառնա համակարգային հարձակումը քաղաքացիական հասարակության ինստիտուտների՝ ընդդիմության, հասարակական կազմակերպությունների, անկախ լրատվամիջոցների և համալսարանների դեմ։ Այս հարձակման մասին արդեն իսկ հայտարարվել է։ Հավանաբար այն կդառնա առաջիկա տարիների հիմնական քաղաքական համատեքստը։
Իվանիշվիլիի նպատակն է, որ Վրաստանը վերածի Բելառուսի կամ Ադրբեջանի նման երկրի։ Հուսով եմ՝ նրա համար դժվար կլինի դա անել, սակայն ոչինչ չի կարելի բացառել։
Վերջին տասնամյակներում Վրաստանի ամենանշանակալի ձեռքբերումը ոչ թե Եվրոպական Միության անդամության թեկնածուի կարգավիճակն է (որն այժմ զրոյական արժեք ունի), այլ իրական (թեկուզ ոչ այնքան հզոր) քաղաքացիական հասարակության ձևավորումը։ Մենք սովորել ենք խոսքի և գործողության ազատությանը, այդ սովորությունից հրաժարվելն այնքան էլ հեշտ չէ, սակայն Իվանիշվիլիի ռեժիմը հենց դա էլ կփորձի անել։
Դա նշանակում է, որ վրացական հասարակությունը հարձակման ռեժիմից անցում է կատարում պաշտպանության ռեժիմի։ Ներկայումս մենք գտնվում ենք մոտավորապես այն վիճակում, ինչ ուկրաինական բանակը Դոնբասում. այն կատաղի կռվում է, որպեսզի ավելին չկորցնի, սակայն երբ տեսնում է, որ այլ ելք չկա, կազմակերպված նահանջում է։ Տարբերությունը միայն այն է, որ մեր մեթոդները խաղաղ են։
Այժմ հասարակությունը գտնվում է շփոթմունքի, ընկճախտի և իրականության մասնակի մերժման ռեժիմում, ինչը հետևեց էքզիթ պոլերի հայտարարմանը հաջորդած մեկուկեսժամյա էյֆորիային։ Դա շատ վտանգավոր է։ Մենք պետք է վերադարձնենք իրականության զգացումը։ Հարձակումը ձախողվեց, այս ռաունդում պարտվել ենք, այժմ անհրաժեշտ է պահպանել հնարավորինս շատ բան և պատրաստվել հակահարձակման, երբ նման հնարավորություն լինի (ոչ ոք չգիտի, թե դա կոնկրետ երբ տեղի կունենա)։
Արևմուտքի դերը ստեղծված իրավիճակում
Այս պայքարում մեր հույսն Արևմուտքի վրա է։ Դրա համար հիմքեր կան։ Սակայն, ցավոք, մեզ մոտ մի փոքր չափազանցված պատկերացում կա Վրաստանի նկատմամբ նրա ունեցած լծակների և հնարավորությունների մասին։
Մինչ այժմ Արևմուտքի ազդեցությունը հիմնականում հիմնված էր նրա վրա, որ Վրաստանը ձգտում էր եվրաինտեգրման և ՆԱՏՕ-ի անդամակցության։ Եվրոպական Միությունը կարող էր խրախուսել մեզ՝ տրամադրելով կոնկրետ օգուտներ (առանց մաքսատուրքի ռեժիմ, թեկնածուի կարգավիճակ և այլն), կամ պատժել՝ զրկելով այդ օգուտներից։ Այժմ, երբ արևմտյան ինտեգրման պատուհանը փակ է, այս լծակներն այլևս չեն աշխատի։
Գոյություն ունեցող ձեռքբերումները նույնպես կարող են կորսվել (հատկապես ցավոտ կլինի առանց վիզայի ռեժիմի վերացումը)։ Սակայն այն բանից հետո, երբ Իվանիշվիլիի ռեժիմն իր համար ապահովեց իշխանության առնվազն չորս տարի, դա նրան այլևս չի վախեցնի։
Ինչպես գիտենք պատմությունից, արևմտյան պատժամիջոցների արդյունավետությունը սահմանափակ է։ Գուցե մեզ ուրախացնի, որ ինչ-որ մեկը չի կարողանա ճամփորդել Եվրոպայով և Ամերիկայով, սակայն դա զգալիորեն չի փոխի Իվանիշվիլիի վարքագիծը։ Դժվար է պատկերացնել այնպիսի պատժամիջոցներ, որոնց պատճառով նա կզիջի իշխանությունը։
Դա չի նշանակում, որ Արևմուտքի կարծիքը նրան ընդհանրապես չի հետաքրքրում։ Նա պատրաստ է բանակցել։ Մենք դեռ չգիտենք, թե կոնկրետ ինչպես կարձագանքի Արևմուտքը, սակայն չի կարելի բացառել, որ, քանի որ տվյալ պահին Վրաստանի՝ դեպի Արևմուտք շրջադարձի հեռանկարն այլևս գոյություն չունի, Արևմուտքն իսկապես կարող է պրագմատիկ հարաբերություններ հաստատել Իվանիշվիլիի ռեժիմի հետ՝ որպես ոչ թե Եվրոպական Միության կամ ՆԱՏՕ-ի անդամակցության թեկնածուի, այլ սովորական եվրասիական երկրի հետ։
Դա չի նշանակում, որ Արևմուտքը «կլքի» մեզ, սակայն, ամենայն հավանականությամբ, մենք պակաս հետաքրքիր կդառնանք նրա համար։ Դա հենց այն է, ինչ ուզում են ինչպես Իվանիշվիլին, այնպես էլ Ռուսաստանը։ Մեր քաղաքացիական հասարակությունը պետք է պահպանի Արևմուտքից օգնություն ստանալու հույսը, բայց նաև սովորի պակաս կախված լինել դրանից։
Հետևեք մեզ — Facebook | Youtube | Telegram
Ի՞նչ է սպասվում Վրաստանին ընտրություններից հետո
