Կյանքը հայկական գյուղում, ուր նախկինում ադրբեջանցիներ էին ապրում
Նռնաձոր գնալիս, վարորդները համագյուղացիներից շատերի համար տնտեսական ապրանքներ ու մթերք են գնում Մեղրիի տարբեր խանութներից: Այս գյուղից մինչև մայրաքաղաք մոտ 400 կմ է, այն ամենահեռավորն է Երևանից և սահմանակից է Իրանին:
Բայց նույնիսկ մոտակա Մեղրի քաղաք նռնաձորցիներն անհրաժեշտ գնումների համար ամեն օր կամ գոնե օրը մեջ չեն կարող հասնել:
«Մեր գյուղը հենա հա Հայաստանի վերջին կետն է: Մեղրի եկող տրանսպորտը շաբաթվա մեջ երկու օր է, դա էլ մի տարի է, ինչ համայնքապետարանը տրամադրել է: Գյուղում էլ խանութ չունենք: Մեկս մեկին օգնելով ապրում ենք», — ասում է 23-ամյա Թաթուլ Մնեյանը:
Մեղրիից դեպի Նռնաձոր ճանապարհի 30 կմ-ից՝ 13-ը գրունտային է, ինչը խիստ անհարմարություններ է ստեղծում գյուղ գնացող-եկողների համար: Ճանապարհն անցնում է Արաքս գետի հովտով:
Արաքսն այն բաժանարար սահմանային գետն է, որն ընկած է Հայաստանի ու Իրանի միջև: Արաքսի այն ափին տեսանելի են պարսկական գյուղերը՝ մինարեթների աշտարակներով, երթևեկող մեքենաները, դաշտերում աշխատող իրանցիները:
Հայաստանը ավարտվում է, կամ սկսվում է Արաքսի հովտում, երկու կողմերից լեռների արանքում ծվարած Նռնաձորով, որը տարվա այս եղանակին շաղախված է նռան ծաղկած այգիներով:
Գյուղի բարձրադիր հատվածում երբեմնի տներից մնացած ավերակներ են, ավելի ցածրադիր գոտում՝ ապրում են Նռնաձորի նոր բնակիչները:
«Խորհրդային տարիներին գյուղը բնակեցված է եղել միայն ադրբեջանցիներով, կոչվել է Նյուվադի: Բավականին մեծ է եղել, միայն դպրոցը հազար աշակերտ է ունեցել՝ երկու հերթափոխով:
Ադրբեջանցիները գյուղը լքում են մեկ օրում և բոլորով միասին՝ 1991 թվականի օգոստոսի 8-ին: Այդ ժամանակ հայ-ադրբեջանական հարաբերությունները առավել սրված էին: Գյուղում որևէ բախում տեղի չի ունենում: Տեղական իշխանությունը ապահովում է ադրբեջանցիների խաղաղ անցումը: Միայն մեկ ադրբեջանցի էր մնացել՝ Հեյդարը: Նա էլ Հայաստանից հեռանում է երկու տարի անց», — ասում է նռնաձորցի Ալեքսան Բոյաջյանը:
Ավելի ուշ այստեղ ապրելու են տեղափոխվում ընտանիքներ ամենատարբեր շրջաններից՝ Գյումրիից, Կապանից, Գորիսից, Արմավիրից: Մեծ թիվ են կազմում նաև Գետաշենից տեղահանվածները: 1991 թվականին, սովետական զորքերի «Կոլցո» Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ իրականացրած օպերացիայից հետո, այս գյուղի հայ բնակչությունը տեղահանվեց, ոմանք ընտանիքներով եկան այստեղ:
Ա լեքսանդր Չիչյանը 71 տարեկան է, կարոտով է խոսում իր ծննդավայրի՝ Գետաշենի մասին: Ասում է, այնտեղ է թողել անցյալն, իսկ այստեղ, բազմաթիվ դժվարություններ հաղթահարելով, փորձել է ամեն ինչ սկսել նոր էջից:
«Մասնակցել եմ Գետաշենի ինքապաշտպանությանը, երկու տարի դիրք եմ պահել: Հայաստանում այս գյուղը առաջարկեցին, տեղն էլ չգիտեինք: Մեր հագի շորերով, առանց որևէ բան վերցնելու, դուրս եկանք Գետաշենից՝ ես, կինս ու փոքր տղաս, չորս մեծ երեխեքիս ավելի շուտ էի ուղարկել Հայաստան՝ բարեկամներիս մոտ», — պատմում է Ալեքսանդր Չիչյանը:
Նրա կինը, Սիրանը, ասում է, որ Նռնաձորում կյանքը զրոյից սկսելը հեշտ չէր.
«Գետաշենցիներից շատերը լքեցին Նռնաձորը, գնացին Ռուսաստան, մենք մնացինք: Երկու տղաս ու աղջիկս էլ են այս գյուղում են»:
Նրան ընդհատում է ամուսինը.
«Ես սիրում եմ Հայաստանը, դրա համար էլ մնացինք Հայաստանում, հարգում եմ իմ հայրենիքը: Վատ է, լավ է՝ սա է»:
Նռնաձորում կյանքը հեշտ չէ՝ ոչ միայն այս ընտանիքի համար, արդյունքում վերջին 15 տարիներին վերաբնակվողներից շատերը դուրս են եկել:
«Այսօր 42 տնտեսություն ունենք՝ 128 բնակիչ, մինչդեռ 1990-ականներին կրկնակի էր այս թիվը: Մարդիկ կարծում էին, որ հեշտ է լինելու, բայց չդիմացան գյուղատնտեսական աշխատանքներին: Այսօր մնացողների թիվն արդեն կայուն է: Գյուղացիները ապրում են ադրբեջանցիների նախկին տներում, իհարկե շատերը վերակառուցել են, նորոգել, նրանց նաև հողամասեր են տրամադրվել», — ասում է Ալեքսան Բոյաջյանը:
Նռնաձորի բրենդն են համարվում նուռը, թուզը և արքայանարինջը: Սակայն գյուղը Մեղրիի հետ կապող վատ ճանապարհը խնդիրներ է առաջացնում մեկ գյուղատնտեսական տարում 200 տոննայից ավել նուռ ստացող համայնքի համար:
Սիրան Չիչյանն ասում է, մեկ հեկտարից 2-2.5 տոննա նուռ են ստանում, բայց բերքի վաճառքից ստացված գումարը հազիվ է բավարարում տնտեսությունը պահելու համար.
«Ասֆալտ չկա, չենք կարողանում շուկա հասցնենք նուռը: Վերավաճառողները ինձնից տանում են 250 դրամով, վաճառում՝ 1000 դրամով, ես որ չեմ կարողանում ինքս տանեմ, ո՞ւմ բողոքեմ»:
Գ յուղի դպրոցի մաթեմատիկայի ուսուցչուհի 69-ամյա Լյուբա Մուրադյանն իր կյանքի 19-ը տարիները անցկացրել է Նռնաձորում: Այստեղ է տեղափոխվել ամուսնու, երկու տղաների հետ: Այստեղ են ծնվել նրա հինգ թոռները:
«Նռնաձորը մագնիսի նման ձգում էր: Մեղրիում թողեցի մանկավարժի աշխատանքս, այստեղ տեղավորվեցի դպրոցում: Սա ադրբեջանցու տուն է եղել, երկու սենյակով, երկար պատշգամբով, մենք ձևափոխեցինք այն: Նռնաձորի հին ու նոր բնակիչները միմյանց չեն տեսել, երբ մենք եկանք, այս գյուղում միայն գետաշենցիներն էին», — ասում է Լյուբան:
Նա ցավում է, որ աշակերտների թիվը գնալով նվազում է.
«Ուրախացանք, որ էս տարի երկու երեխա ունեցանք առաջին դասարանում: Եկող տարի էլ կունենանք: Երկրորդում մեկ աշակերտ ունենք, երրորդում՝ երեք, չորրորդում՝ չունենք, հինգում ու վեցում՝ երկու, յոթում՝ մեկ, ութում՝ մեկ, այ 9-ում շատ են՝ հինգ հոգի, 10-ում՝ 8 հոգի, 11-ում և 12-ում մեկական աշակերտ ունենք»:
Մ ասնագիտությամբ հոգեբան Աննա Բաբայանը բուհն ավարտելուց հետո վերադարձել է հայրենի գյուղ, աշխատում է դպրոցում, դասավանդում է ռուսերեն, անգլերեն.
«Փորձում ենք եղածով լրացնել մասնագետների պակասը: Չունենք պատմություն, աշխարհագրություն, քիմիայի, կենսաբանության, պատմության, ռուսաց լեզվի, անգլերենի մասնագետներ»:
Աննան իր ապագան չի կապում գյուղի հետ.
«Մենք այստեղ շատ բաներից զուրկ ենք մեծացել, մեր գյուղն է, մեր հողը՝ սիրում եմ, բայց ուզում եմ ավելի մեծ առաջընթաց ունենալ: Մենք այնքան հրաշալի երեխաներ ունենք, բայց նրանք ոչնչից չեն օգտվում, անգամ Մեղրի չեն կարողանում հասնել որևէ խմբակի հաճախելու համար: Տրանսպորտը կա միայն երեքշաբթի և ուրբաթ օրերին»:
Ալեքսան Բոյաջյանը համոզված է. ճանապարհի հարցը կարգավորելուց հետո գյուղի խնդիրները կլուծվեն.
«Ճանապարհը կլուծի և դպրոցի, երեխաների հարցը, գյուղացիների հոգսը կթեթևանա: Հաճախ այս ճանապարհի պատճառով վերավաճառողները գերադասում են հարևան Շվանիձորից նուռը տանել, բայց մեզ մոտ չհասնել»:
Այնուհանդերձ, դժվարություններին հակառակ Նռնաձորում նոր այգիներ են տնկվում:
«Այնքան փոքր է մնացել մեր հայրենիքը, որ ամեն մի փոքր հողի կտորը կարևոր է մեզ համար, այդ թվում և այս գյուղը», — ասում է Ալեքսան Բոյաջյանը:
