Երևանը մեղադրում է, Բաքուն՝ հերքում․ Հաագայում լսումների ընթացքի մասին
Արդեն երկու օր է, ինչ Հաագայի դատարանը քննում է «Հայաստանն ընդդեմ Ադրբեջանի» գործի՝ հրատապ միջոց կիրառելու պահանջը։ Պաշտոնական Երևանը ՄԱԿ-ի արդարադատության միջազգային դատարանից պահանջել է, որ նախքան բուն դատաքննության մեկնարկը Ադրբեջանն ազատ արձակի հայ ռազմագերիներին և քաղաքացիական անձանց, փակի Բաքվի կենտրոնում բացված «ռազմավարի պուրակը», դադարեցնի ատելության խոսքն ու հայկական պատմամշակութային ժառանգության նկատմամբ վանդալիզմը։
Ավելի վաղ տեղեկացրել էինք, որ Հայաստանն Ադրբեջանի դեմ դատական գործընթաց է սկսել «Ռասայական խտրականության բոլոր ձևերի վերացման մասին» միջազգային կոնվենցիայի խախտման հիմքով:
«Հայաստանն ընդդեմ Ադրբեջանի» գործով ՄԱԿ-ի դատարանում Հայաստանի շահերը ներկայացնում է ՄԻԵԴ-ում Հայաստանի մշտական ներկայացուցիչ Եղիշե Կիրակոսյանը։ Մեր երկրի շահերը պաշտպանելու համար ձևավորվել է միջազգային հայտնի փորձագետներից կազմված խումբ։ Իրավախորհրդատուները Հաագայի դատարանին են ներկայացրել հրատապ պահանջներին առնչվող առանցքային հարցեր։
Ռազմագերիների մասին
Հայաստանը ներկայացրել է բազմաթիվ ապացույցներ, որոնք վկայում են Ադրբեջանի կողմից էթնիկ զտման մտադրության, հայ գերիներին խոշտանգելու և նվաստացնելու մասին:
«Արմենպրես»-ի փոխանցմամբ՝ փորձագիտական խմբի ներկայացուցիչ Շոն Մըրֆին ասել է, որ Ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմից հետո էլ Ադրբեջանը շարունակում է պահել հայ ռազմագերիների և քաղաքացիական անձանց, ինչպես նաև շեշտել, որ նրանց վերադարձնելու պարտավորություն ադրբեջանական կողմն ունի՝ համաձայն միջազգային մարդասիրական իրավունքի և նոյեմբերի 9-ին ստորագրված եռակողմ հայտարարության։
Գերիներին վերադարձնելու պարտավորության չկատարումը Շոն Մըրֆին բնորոշել է որպես «էթնիկ խտրականության դրսևորում»։
Մըրֆին անդրադարձել է ինչպես չհաստատված, այնպես էլ 45 հաստատված գերիներին։
«Փաստը, որ Ադրբեջանը կալանավորվել է այդ 45 անձանց, անվիճելի է։ Նրանց անունները և մնացած ինֆորմացիան ներկայացված է փաստաթղթերում, նրանք մարդիկ են՝ հստակ անուններով, դեմքերով, ունեն ընտանիքներ», — ասել է միջազգային իրավունքի փորձագետ, իրավախորհրդատու Շոն Մըրֆին։
Մըրֆին Հաագայի դատարանին հիշեցրել է, որ Ադրբեջանի հատուկջոկատայինները նախորդ տարվա դեկտեմբերին հայ զինվորների են գերեվարել նաև Հին Թաղեր և Խծաբերդ գյուղերի մոտակայքում, թեև, ըստ եռակողմ հայտարարության, հայկական կողմը չի ստանձնել պարտավորություն դուրս գալու այդ երկու գյուղերից և հարակից տարածքից։
Զեկուցողը ներկայացրել է փաստական ապացույցներ, որոնք վկայում են այն մասին, որ Բաքվում պահվող հայ գերիները ենթարկվում են խոշտանգումների և նվաստացնող վերաբերմունքի․
«Մի շարք հրապարակումներ կան, որոնք ապացուցում են, որ ռազմագերիներին և քաղաքացիական անձանց այրել են, էլեկտրահարել»։
Իրավախորհրդատու Շոն Մըրֆին դատարանին ներկայացրել է նաև հայ գերիների սպանությունների, նրանց հանդեպ դաժան վերաբերմունքի մասին հավաստող տեսանյութեր: Դրանց մի մասը սոցիալական ցանցերում տարածել են հենց Ադրբեջանի ԶՈՒ ներկայացուցիչները։
«Դուք այսօր կարող եք լսել, որ այդ բոլոր ռազմագերիները հանցագործներ են, և նրանց կալանքի տակ պահելը ոչ մի կապ չունի էթնիկ զտման հետ, մինչդեռ բոլոր ապացույցները վկայում են էթնիկ զտման մասին», — հայտարարել է Մըրֆին։
Մշակութային վանդալիզմի մասին
Հայաստանի շահերը պաշտպանող միջազգային փորձագետները շեշտել են՝ Ադրբեջանը ոչնչացնում է հայկական մշակութային և կրոնական արժեքները։
Միջազգային իրավունքի փորձագետ, իրավախորհրդատու Պիեռ Դ՝Արժանն անդրադարձ է կատարել նաև 44-օրյա պատերազմի ընթացքում Շուշիի Սուրբ Ղազանչեցոց եկեղեցու թիրախավորմանը։
«Տաճարի կրկնակի ռմբակոծումը մահաբեր ուղերձ է։ Հայերն իրենց անվտանգ չեն կարող զգալ Լեռնային Ղարաբաղում, այդ թվում՝ իրենց համար սրբազան վայրերում», — ասել է իրավախորհրդատուն։
Դ՝ Արժանի խոսքով՝ թեև Ալիևը ՄԱԿ-ի ամբիոնից հայտարարում է, թե Ադրբեջանը հանդուրժողականության և տարբեր ազգերի համար խաղաղ գոյակցության երկիր է, փաստերը հակառակն են ապացուցում։
«Այդ փաստերը ցույց են տալիս Ադրբեջանի իշխող ռեժիմի իրական դեմքը և ատելությամբ լի քաղաքականությունը, ինչը հակասում է կոնվենցիային», — շեշտել է Պիեռ Դ՝Արժանը։
Ատելության խոսքի մասին
Փորձագիտական խմբի անդամներից Կոստանտինոս Սալոնիդիսն ընդգծել է, որ ատելության քարոզն Ադրբեջանում ամենաբարձր մակարդակով է տարվում, և այն չի ավարտվել նաև պատերազմից հետո։&
«Բավական է լսել Ալիևի ելույթները, որոնք ատելություն, խտրականություն, բռնություն են պարունակում», — ասել է Սալոնիդիսը։
Իրավախորհրդատուն անդրադարձել է նաև 2021 թ․-ի ապրիլին Բաքվում բացված «ռազմավարի պուրակին», որտեղ պատերազմում ադրբեջանական կողմի ձեռք բերած ռազմական տեխնիկայի կողքին ներկայացված են նաև հայ զինվորներին նվաստացուցիչ կերպարներով պատկերող մանեկեններ։
Հրատապ միջոց կիրառելու պահանջի շրջանակներում հայկական կողմը պահանջել է փակել «ռազմավարի պուրակը»։ Ադրբեջանը ներկայացրել է հավաստիացումներ այն մասին, որ պուրակից հանվել են մանեկեններն ու սաղավարտները։
«Առաջին ալիքի» հետ զրույցում այս մասին ասել է ՄԻԵԴ-ում ՀՀ մշտական ներկայացուցիչ Եղիշե Կիրակոսյանը։
Արդարության ակնկալիքով
Այս գործով ՄԱԿ-ի դատարանում Հայաստանի շահերը ներկայացնող Եղիշե Կիրակոսյանի համոզմամբ՝ Հայաստանը կարողացել է լավագույնս ներկայացնել իր դիրքորոշումը, ապացույցներն ու փաստարկները։ Ասում է՝ ապացուցողական բազան մեծ է, այն տրվել է բոլոր դատավորներին։
«Մեր ակնկալած քայլը դատարանի կողմից հրատապ միջոց կիրառելու որոշումն է: Մեզ համար ցանկալի է, որ մեր կողմից ներկայացված բոլոր պահանջները բավարարվեն, որովհետև վստահ ենք, որ մեր ներկայացրած բոլոր պահանջները հիմնավոր են: Արդարությունն է մեր ակնկալիքը», — «Արմենպրես»-ի հետ զրույցում ասել է Եղիշե Կիրակոսյանը:
Հաագայի դատարանում ունեցած ելույթում Կիրակոսյանը նշել է, որ հայերը վերապրել են էթնիկ ատելության քարոզչություն և հետապնդումներ, ենթարկվել ցեղասպանության, զանգվածային սպանությունների և կոտորածների՝ շեշտելով, որ այդ ամենը շարունակվում է մինչ օրս․
«Զինված հակամարտությունը, որը, ինչպես բացահայտ խոստովանել է Ադրբեջանի նախագահ Ալիևը, սկսվել է հենց Ադրբեջանի կողմից 2020 թվականի սեպտեմբերին, էթնիկ բռնության և ատելության այդ շղթայի վերջին օղակն է։ Մենք մտավախություն ունենք, որ դա կշարունակվի այնքան ժամանակ, քանի դեռ այդ հակամարտության հիմքերը չեն վերացվել»։
Բաքուն հերքում է մեղադրանքները
Ընթացակարգի համաձայն՝ Ադրբեջանը ներկայացրել է Հայաստանի միջնորդության դեմ փաստարկներ։ Զեկուցող Գոլդսմիթը կարծիք է հայտնել, թե Հայաստանի հայցը պետք է մերժվի, քանի որ «Ադրբեջանը կատարել է եռակողմ հայտարարությամբ ստանձնած պարտավորությունները»։
«Ադրբեջանում պահվում են սահմանափակ թվով հայեր, ովքեր մեղադրվում կամ դատապարտվել են ծանր հանցագործություններ կատարելու համար», — ասել է Փիթեր Գոլդսմիթը։
Այս գործով Ադրբեջանի ներկայացուցիչ Էլնուր Մամեդովը հերքել է ռասայական խտրականության մասին Հայաստանի մեղադրանքները՝ պնդելով, թե «հայկական կողմի փաստարկները ճշգրիտ չեն»։
Մամեդովն ասել է, որ դատարանը պետք է մերժի Հայաստանի պահանջներն ու մեջբերել Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի խոսքերը, թե «էթնիկ և մշակութային բազմազանության ապահովումը, մշակույթների համատեղելիությունը Ադրբեջանի քաղաքականության առաջնահերթություններից է»։
«Ազատութուն» ռադիոկայանի փոխանցմամբ՝ Մամեդովն անդրադարձել է նաև «ռազմավարի պուրակին»՝ հավաստիացնելով, որ պուրակի որոշ ցուցանմուշներ հեռացվել են։
Էլնուր Մամեդովը Հաագայի դատարանում հայտարարել է, որ պաշտոնական Բաքուն հետաքննություն է սկսել և մեղադրանքներ առաջադրել 44-օրյա պատերազմի ընթացքում հայերի դեմ հանցագործություններ իրականացրած ադրբեջանցի զինծառայողների դեմ։
Հաագայի դատարանի որոշումը
Հայաստանի՝ դատական գործընթաց սկսելուց օրեր անց Ադրբեջանը հակընդդեմ հայցով հանդես եկավ՝ ներկայացնելով նաև հրատապ միջոցի կիրառման պահանջ։ Հոկտեմբերի 18-19-ը Հաագայի դատարանը պահանջը քննության կառնի, կանցկացվեն լսումներ։ Այս անգամ ադրբեջանական կողմին փաստերով կհակադարձի Հայաստանը։
Այնուհետև ՄԱԿ-ի Արդարադատության միջազգային դատարանը կամփոփի լսումների արդյունքներն ու որոշում կկայացնի։ Ակնկալվում է, որ հրատապ միջոցի կիրառման վերաբերյալ Հաագայի դատարանի որոշումը կհրապարակվի 1-1.5 ամիս անց միայն։ Բուն գործի քննությունը տեղի կունենա ավելի ուշ։
