«Երկխոսություն» Հայաստանի և Ադրբեջանի ԱԳՆ-ների միջև․ կողմերի վերջին հայտարարությունները

Հայաստանի ԱԳՆ պատասխանը Ջեյհուն Բայրամովին

Հայաստանի ԱԳՆ-ն պատասխանել է Ադրբեջանի արտգործնախարար Ջեյհուն Բայրամովի հայտարարությանը՝ սահմանազատման վերաբերյալ հայկական կողմի առաջարկների մասին։ Ադրբեջանցի նախարարը Հայաստանի իշխանությանը մեղադրել է եռակողմ աշխատանքային խմբի գործունեության խախտման համար։ Նրա խոսքով՝ հայկական կողմը նախապայմաններ է առաջ քաշում սահմանազատման և սահմանագծման հանձնաժողովի աշխատանքների մեկնարկի համար։

Հայաստանի ԱԳՆ-ն հայտարարում է, որ հայկական կողմի առաջարկներում ոչ մի նախապայման չկա։

Բայրամովի հայտարարության մանրամասները, Հայաստանի ԱԳՆ մամուլի քարտուղարի պատասխանը, ինչպես նաև այդ հայտարարությունների վերաբերյալ կարծիքներ Երևանից և Բաքվից։

• Հայաստանն Ադրբեջանին առաջարկել է սահմանազատման հայեցակարգ։ Ի՞նչն այն չէր
• Ադրբեջանի հետ երկաթուղային հաղորդակցություն։ Երևանը սկսում է աշխատանքը
• Ո՞վ է այլընտրանք կառուցում Լաչինի միջանցքին։ Մեկնաբանություններ Բաքվից

Տեղեկություններ Երևանից

Երկու շաբաթ առաջ Հայաստանի արտգործնախարար Արարատ Միրզոյանը հայտարարել էր, որ ռուսական կողմի միջոցով Ադրբեջանին է փոխանցվել միջոցառումների փաթեթ, որոնք ուղղված են լարվածության թուլացմանը, հայ-ադրբեջանական սահմանի անվտանգության ու կայունության մակարդակի բարձրացմանը։

Ադրբեջանի արտգործնախարար Ջեյհուն Բայրամովն առաջարկները ստանալուց հետո հայտարարել էր, որ Բաքվի համար անընդունելի են «Երևանի նախապայմանները սահմանազատման հարցում»։ Հայաստանը հակադարձել էր, թե ոչ մի նախապայման չկա։ Սակայն երկու գերատեսչությունների միջև «երկխոսությունը» շարունակվել է։

Ադրբեջանական ԱՊԱ գործակալությանը տված հարցազրույցում Ջեյհուն Բայրամովը հայտարարել էր, որ Հայաստանը «չունի ոչ բարոյական, ոչ իրավաբանական, ոչ քաղաքական իրավունք՝ որևէ պայման առաջ քաշելու սահմանազատման համար»։

Հայաստանի ԱԳՆ-ն կրկին պատասխանել է Ադրբեջանի արտգործնախարար Ջեյհուն Բայրամովի հայտարարություններին։ Հայաստանի ԱԳՆ մամուլի խոսնակ Վահան Հունանյանը, փետրվարի 4-ին պատասխանելով «Արմենպրես» գործակալության հարցերին, հայտարարել է, որ «Հայաստանի առաջարկները «պայման», «նախապայման» անվանելը, ապա դրանց վերաբերյալ բարոյական, քաղաքական, իրավական գնահատականներ հնչեցնելը ոչ մի տրամաբանական կապ չունի» այն գործընթացի հետ, որը կողմերը ստանձնել են իրականացնել Սոչիում Հայաստանի, Ադրբեջանի և Ռուսաստանի առաջնորդների հանդիպման արդյունքում։

Նրա խոսքով՝ երեք երկրների առաջնորդները 2021 թվականի նոյեմբերի 26-ին Սոչիում ստորագրել են հայտարարություն, որի մեջ հստակ արձանագրված է՝ երեք երկրների ղեկավարները պայմանավորվել են քայլեր ձեռնարկել հայ-ադրբեջանական սահմանին կայունության և անվտանգության մակարդակը բարձրացնելու ուղղությամբ և գործընթացը տանել դեպի դելիմիտացիայի և դեմարկացիայի երկկողմ հանձնաժողովի ձևավորում․

«Երեք երկրների ղեկավարների ստորագրած հայտարարությունից բխում է, որ սահմանազատման և սահմանագծման հանձնաժողովի գործունեությանը պետք է նախորդի հայ-ադրբեջանական սահմանին անվտանգության մակարդակի բարձրացմանն ուղղված քայլերի շուրջ պայմանավորվածությունների ձեռքբերումը և դրանց իրագործումը: Սա տրամաբանական է նաև այն պատճառով, որ դժվար է պատկերացնել սահմանազատման աշխատանքների իրականացում այն սահմանին, որտեղ ամեն օր տեղի են ունենում հրադադարի ռեժիմի խախտումներ։ Հայաստանի Հանրապետությունը, իրապես շահագրգռված լինելով պայմանավորվածությունների լիարժեք իրագործմամբ, դրանց իրականացման իր պատկերացումներն է ձևակերպել»։

Ըստ Հայաստանի ԱԳՆ ներկայացուցչի՝ ադրբեջանական կողմը որևէ բովանդակային արձագանք չի տվել, բայց մերժել է առաջարկները՝ «փոխարենը չառաջարկելով երեք երկրների ղեկավարների պայմանավորվածությունները կյանքի կոչելու տարբերակներ»:

Բացի այդ, Ադրբեջանի ԱԳ նախարարը Հայաստանին մեղադրել է նաև եռակողմ աշխատանքային խմբի գործունեության խաթարման համար։ Այս առնչությամբ Վահան Հունանյանն ասել է․

«Եթե նկատի է առնվում տարածաշրջանային կոմունիկացիաների բացման հարցով եռակողմ աշխատանքային խումբը, զավեշտալի զուգադիպությամբ՝ նույն օրն առավոտյան [երբ հնչել է Բայրամովի հայտարարությունը] տեղի ունեցած կառավարության նիստում վարչապետ Փաշինյանը հայտարարեց, որ Հայաստանը Երասխ-Ջուլֆա-Օրդուբադ-Մեղրի-Հորադիզ երկաթուղու վերականգնման գործնական քայլերի փուլում է, և աշխատանքային խմբի հայաստանյան համանախագահ, փոխվարչապետ Մհեր Գրիգորյանը փետրվարի 2-ին Երևանում այս թեմայով առարկայական քննարկում է ունեցել ռուսաստանցի իր գործընկերոջ՝ փոխվարչապետ Ալեքսեյ Օվերչուկի և «Ռուսական երկաթուղիներ» ԲԲԸ գլխավոր տնօրեն Օլեգ Բելոզյորովի հետ:

Վարչապետ Փաշինյանը, գնահատելով իրադրությունը, հայտարարեց, որ եռակողմ աշխատանքային խմբի գործունեության առաջին արդյունքների արձանագրումը շատ մոտ է թվում: Այս համատեքստում Ադրբեջանի ԱԳ նախարարի հայտարարություններն առնվազն տարօրինակ են, և հույս ունենք՝ երկաթուղու վերագործարկման հարցում Բրյուսելում ձեռք բերված պայմանավորվածություններից Ադրբեջանի հրաժարում չեն նշանակում»։

Հայաստանի ԱԳՆ մամուլի խոսնակի խոսքով՝ Հայաստանը վերահաստատում է իր հավատարմությունը ձեռք բերված պայմանավորվածություններին։ Վահան Հունանյանն ընդգծել է նաև, որ ավտոճանապարհների բացման մասին նույնպես Հայաստանը առաջարկություններ է արել ադրբեջանական կողմին․

«Այդ առաջարկություններին մինչև օրս որևէ պատասխան ադրբեջանական կողմից չի հնչել: Հայաստանը պատրաստ է օր առաջ սկսել այդ առաջարկների իրագործումը»:

Մեկնաբանություն Երևանից

Քաղաքական մեկնաբան Հակոբ Բադալյանը JAMnews-ի հետ զրույցում այսպես է մեկնաբանել իրավիճակը․

«Այս հայտարարությունները խոսում են թերևս այն մասին, ինչին մենք ականատես ենք հետպատերազմյան ամբողջ շրջանում: Դա քաղաքական պրոցեսների հարթության վրա դիրքային բավական կոշտ պայքարն է: Թե՛ Հայաստանը, թե՛ Ադրբեջանը փորձում են չզիջել միմյանց պայմաններին, նախապայմաններին կամ քաղաքական մոտեցումներին: Մենք ականատես ենք հերթական մի դրսևորման այս համատեքստում:

Եթե խոսքը ավելի կոնկրետ սահմանագծման և սահմանազատման գործընթացի հանդեպ վերաբերմունքի մասին է, ապա այստեղ, կարծում եմ, բավական նկատելի է այդ գործընթացը ձգձգելու Բաքվի շահագրգռվածությունը:

Լինելով պատերազմի այսպես ասած հաղթող կողմ՝ Ադրբեջանը փորձում է հնարավորինս երկար պահել այդ հետպատերազմյան անորոշ կամ քաղաքական մեխանիզմներով չորոշակիացած փուլը իր այդ կարգավիճակից հնարավորինս շատ դիվիդենտներ քաղելու համար, հաշվի առնելով նաև այն խաղաքարտը, որ Ադրբեջանի ձեռքում է՝ ռազմագերիների հարցի տեսքով: Այս առումով Բաքուն չունի շահագրգռվածություն այդ քաղաքական մեխանիզմների շրջանակի մեջ մտնելու և փորձում է ձգձգել սահմանագծման և սահմանազատման գործընթացի ձևաչափի ստեղծումը, նաև տեսնում ենք, որ տրանսպորտային ապաշրջափակման օրակարգի առումով Բաքուն փորձում է հնարավորինս երկարացնել իրավիճակը:

Ադրբեջանը փորձում է թելադրել քաղաքական այնպիսի պայմաններ, որ գործընթացները մեկնարկեն իր դիրքային առավելությամբ, և փորձում է բարձրացնել այդ քաղաքական մեխանիզմների ձևավորման գինը, փորձում է օգտագործել  պատերազմում հաղթող կողմ լինելու հանգամանքը, ինչպես նաև ռազմագերիների խաղաքարտը այս ամենին ծառայեցնել, քանի դեռ կարողանում է այդ հարցում չգնալ զիջումների և չվերադարձնել գերիներին: Սա է Բաքվի խնդիրը:

Գուցե Ադրբեջանը այս փուլում ստացել է դա անելու հնարավորություն այն իրադարձությունների շնորհիվ, որոնք տեղի են ունենում Ուկրաինայի շուրջ: Մենք տեսնում ենք, որ բոլոր հիմնական խաղացողները, դերակատարները ուշադրությունը գերկենտրոնացրել են այդ ուղղությամբ: Բաքուն թերևս ստացել է ձգձգելու քաղաքականության որոշակի միջակայք:

Մենք տեսանք, որ ինտենսիվ հանդիպումներ եղան նախորդ տարվա նոյեմբեր-դեկտեմբեր ամիսներին, բայց դրանից հետո, թվում է, թե բավական ինտենսիվ փուլ մտնող պրոցեսը զգալիորեն կանգ առավ, և կարծում եմ՝ իր ազդեցությունը թողեց այն, որ խոշոր խաղացողների, այդ թվում՝ միջնորդ դերակատարների ուշադրությունը կենտրոնացավ Ուկրաինայի ուղղությամբ: Եվ Ադրբեջանը փորձում է օգտագործել այդ իրավիճակը դարձյալ ժամանակ ձգելու համար»:

Տեղեկություններ Բաքվից

Ադրբեջանի ԱԳՆ-ն արձագանքել է Հայաստանից ստացված առաջարկներին արտգործնախարար Ջեյհուն Բայրամովի միջոցով։

«Երկու շաբաթ առաջ Հայաստանը Ռուսաստանի միջնորդությամբ Ադրբեջանին է ներկայացրել սահմանազատման մեկնարկի մասին նոր առաջարկներ», — հայտարարել է Ադրբեջանի ԱԳ նախարարը հունգարացի իր գործընկեր Պետեր Սիյարտոյի հետ հանդիպման արդյունքներին նվիրված ճեպազրույցի ժամանակ։

Սակայն Ջեյհուն Բայրամովն այդ առաջարկներին վերաբերող մանրամասներ չի նշել։

«Դրանք նախապայմաններ են գործընթացի մեկնարկի համար։ Ադրբեջանական կողմը ևս մեկ անգամ հակառակ կողմի ուշադրությանն է ներկայացրել իր դիրքորոշումը։ Մեր առաջարկն այն է, որ ոչ մի նախապայման չլինի», — ասել է նա։

Մեկնաբանություն Բաքվից

JAMnews-ը խնդրել է քաղաքագետ Ռամիզ Մամեդովին՝ մեկնաբանել իրավիճակը պետական սահմանի դեմարկացիայի շուրջ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև բանակցություններից առաջ։

«Եթե խոսենք Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև սահմանազատման վերաբերյալ առաջարկների մասին, ապա այստեղ պետք է հաշվի առնել միանգամից մի քանի գործոն։ Դրանք գոյություն ունեն, և դրանցից ներկա պահին հնարավոր չէ փախչել։

Նախ, պետությունների միջև սահմանը պարզապես պատ չէ, որի երկու կողմերում կանգնած են երկու հարևան երկրների սահմանապահները։ Դա սահմանապահների միջև չեզոք գոտու մի ամբողջ տարածք է։ Եվ այստեղ առաջին պլան են մղվում բնակավայրերն ու տնտեսությունները, որոնց միջով անցնելու է սահմանը։

ԽՍՀՄ ժամանակներում այդ գիծը կարծես վիրտուալ լիներ, և Ադրբեջանի ու Հայաստանի հենց սահմանին տներ, կոլտնտեսություններ էին տեղակայված։ Ոչ ոք չէր էլ մտածում, որ ապրում է, ասենք Ադրբեջանում, բայց աշխատում է արդեն Հայաստանի տարածքում։ Բայց հիմա ուրիշ ժամանակներ են։

Այո, Ադրբեջանն այդպիսի խնդիրներ չունի։ Միայն այն պատճառով, որ ադրբեջանցիներ վերջին երեսուն տարում այդ շրջաններում չեն եղել։ Նրանք արտաքսվել են հայկական զինված ուժերի կողմից այդ տարածքների օկուպացիայից հետո։ Իսկ հայերն այնտեղ ապրում ու աշխատում են։ Բառացիորեն սահմանին։ Եվ վերջին լուրերն այն մասին, որ անասուններն անցել են սահմանը և նմանատիպ այլ բաներ, միայն հաստատում են ասածս։

Եվ եթե սահմանազատում լինի, արդեն հայկական կողմը պետք է որոշի այդ բնակավայրերի և տնտեսությունների հետ կապված հարցերը, որոնք հենց սահմանին են կամ չեզոք գոտում, որը լինելու է երկու երկրների սահմանապահների միջև։

Այո, մենք բազմիցս տեսել ենք, թե ինչպես է Եվրամիությունում երկու երկրների միջև սահմանն անցնում ինչ-որ բարի տարածքով կամ հետիոտնային անցումով։ Բայց, ավաղ, մեզ մոտ իրողություններն այլ են։

Երկրորդ հարցը, որը ոչ պակաս կենսական է, Լաչինի միջանցքի հարցն է։

Ովքե՞ր են կանգնած լինելու Լաչինի միջանցքով դեպի Ադրբեջանի տարածք տանող մուտքի մոտ։ Եթե ադրբեջանցի սահմանապահները, ապա խնդիր չեմ տեսնում, այդպես էլ պետք է լինի միջազգային իրավունքով։

Սակայն 2020 թ-ի նոյեմբերի 10-ի եռակողմ հայտարարության համաձայն՝ միջանցքը ռուս խաղաղապահների վերահսկողության տակ է։ Եվ ի՞նչ անել այդ դեպքում։ Չէ՞ որ պետությունը պետք է իր սահմանը պահպանի ողջ երկայնքով։

Ենթադրեք այսպիսի տարբերակ․ ինչ-որ մեկն անցնում է Լաչինի միջանցքով Հայաստանի կողմից և հայտնվում հենց միջանցքում, որտեղից ամենահեշտն է Ադրբեջանի տարածք հասնել, որտեղ ՌԴ խաղաղապահներ չկան։

Ի՞նչ է ստացվում։ Ադրբեջանցի սահմանապահները պետք է պահպանեն Լաչինի միջանցքի և Ղարաբաղի այն հատվածի ողջ երկայնքը, որտեղ տեղակայված են խաղաղապահնե՞րը։ Դա հնարավոր չէ, քանի որ Ադրբեջանը Ղարաբաղն իր տարածքն է համարում, և այդտեղով սահմաններ չեն անցնելու։

Հետևաբար, սահմանապահներ այնտեղ չպետք է լինեն։ Ահա այս պահերն են անկյունաքարային լինելու սահմանազատման վերաբերյալ կողմերի բանակցություններում։ Ես այդպես եմ կարծում», — նշել է քաղաքագետը։