«Վախենում ենք». Ինչպե՞ս է Ադրբեջանն արձագանքում երեխաների նկատմամբ բռնության դեպքերին
Երեխաների հանդեպ բռնություն Ադրբեջանում
Ադրբեջանում երեխաների նկատմամբ բռնության դեպքերին հասարակության արձագանքը գնալով թուլանում է, իսկ պաշտոնյաների արձագանքը՝ ավելի անհասկանալի դառնում։ Meydan TV ադրբեջանական պարբերականի լրագրողները տեղեկատվություն են հավաքել նման երկու դեպքերի վերաբերյալ, որոնք տեղի են ունեցել 4 տարվա տարբերությամբ։ Նրանք զրուցել են սոցիոլոգների, հոգեբանների հետ, հարցումներ իրականացրել Բաքվի փողոցներում՝ փորձելով հասկանալ, թե ինչու է դա տեղի ունենում։
Նյութը պատրաստվել է «Ոչ ոք չի ուզում լրացուցիչ գլխացավանք» հրապարակման հիման վրա, որը տեղադրել է JAMnews-ի գործընկեր Meydan.TV-ին
Մայիսի սկզբին սոցցանցերի ադրբեջանական տիրույթում տարածվել էր տեսանյութ, որում երևում էր, թե ինչպես է մարզիչը դաժան ծեծի ենթարկում 7-ամյա տղայի։ Երեխան ստացած վնասվածքներից հիվանդանոցում մահացել էր։
Միջադեպը տեղի էր ունեցել Սումգայիթ քաղաքի պետական հանրակրթական դպրոցներից մեկի մարզադահլիճում ձյուդոյի պարապմունքի ժամանակ: Նախնական հետաքննությունը ցույց է տվել, որ 7-ամյա Ֆարիդ Բակարովը մահացել է մարզիչ Մեհման Խալիլովի հասցրած վնասվածքներից։
Սումգայիթի բժշկական կենտրոնից, որտեղ տեղափոխվել էր երեխան, հայտնել էին, որ երեխայի վիճակը հիվանդանոց ընդունվելու պահին շատ ծանր է եղել։ Հոսպիտալացումից մեկ ժամ անց նա մահացել է։ Դիահերձման արդյունքում պարզվել էր, որ մահվան պատճառը եղել է գլխի չճշտված վնասվածքը, չճշտված կոման, սրտանոթային ու շնչառական անբավարարությունը:
Սոցցանցերում հրապարակվել էր մարզասրահում տեղադրված տեսախցիկների տեսանյութ, տեսախցիկը ֆիքսել էր մարզման ընթացքը։ Այդ կադրերում երևում էր, որ մարզիչը ագրեսիա է ցուցաբերում երեխայի նկատմամբ, քաշում է նրա մազերից՝ ստիպելով ոտքի վրա մնալ, ֆիզիկական բռնություն է գործադրում։
Համակարգը քննադատելը վտանգավոր է
Տարածված կադրերը, որոնք թվում էր՝ պետք է գրգռեին լայն հանրությանը, առաջացրին միայն թեժ քննարկում սոցիալական ցանցերում։
Սոցցանցերի օգտատերերի արձագանքն այդ տեսանյութին միանշանակ չէր՝ գրառումներում ու մեկնաբանություններում մարդիկ դատապարտում էին ոչ միայն մարզչին, այլև երեխայի մորը։ Քննարկման առարկա էր դարձել այն, որ՝
- մարզիչը հոգեբանական խնդիրներ ունի և թմրանյութեր է օգտագործում,
- տղայի մայրն ամուսնալուծված է,
- նա իրեն ոչ անկեղծ է պահում,
- նա լաց չի լինում,
- չնայած որդու մահվանը՝ նա շարունակում է երկար եղունգներ ունենալ,
- ինչ-որ մեկն էլ ենթադրել էր, թե մայրն ու մարզիչը անձնական հարաբերությունների մեջ են եղել:
Բայց հասարակությունը որևէ հարց չի ուղղել պետական համապատասխան կառույցներին ու պաշտոնյաներին։ Ոչ ոք չի հարցրել. «Իսկ իրականում ո՞վ է պատասխանատու մարզադահլիճներում երեխաների անվտանգության համար»։
Սոցիոլոգ Սանուբար Հեյդարովան դա պայմանավորում է նրանով, որ ավտորիտար ռեժիմը վերահսկում է մարդկանց՝ նրանց պահելով մշտական վախի մեջ։
«Իրականում մենք վախի մեջ ենք, վախենում ենք։ Այդ վախը կարծես ներծծվել է մեր ողջ հասարակության մեջ։ Համակարգը քննադատելը վտանգավոր է, սարսափելի, ուստի ոչ ոք չի ցանկանում «անհարմար» հարցեր տալ։ [Մարդիկ] սովոր են փոքրիկ, անվնաս քավության նոխազ գտնել ու նրան քննադատել: Իսկ բուն համակարգին ոչ ոք հարց չի ուղղում»։
Նույն կարծիքին է նաև հոգեբան Վաֆա Աքբարը: Նա ասում է, որ երբ մարդիկ իրենց մեջ ուժ չեն գտնում ընդունելու և արտահայտելու ճշմարտությունը, նրանք սկսում են քննարկել ենթադրությունները։
«Քանի դեռ մենք անտեսում ենք ճշմարտությունը, այս տեսակի հանցագործությունների թիվը կշարունակի աճել: Ինչպիսի՞ ապրելակերպ է վարել երեխայի մայրը, ինչպիսի՞ եղունգներ ունի, ամուսնալուծվա՞ծ է։ Դա տեղի ունեցածի հետ որևէ կապ չունի։ Մի ասացվածք կա՝ «Ուժն էշին չի հաղթում, փալանին է ծեծում»։ Այսինքն՝ մարդիկ, ցանկանալով հեռու մնալ ճշմարտությունից, փախչել մի իրականությունից, որը չեն կարող ընդունել, նախընտրում են ուշադրությունը կենտրոնացնել անկարևոր դետալների վրա։ Քանի որ չեն կարող պատասխանատվությունը դնել պատասխանատու անձանց վրա, վախենում են նրանցից»։
«Ի՞նչ կարող է անել հասարակությունը»
Meydan TV-ն հարցում է անցկացրել Բաքվի փողոցներում՝ հետաքրքրվելով կատարվածի վերաբերյալ նրանց արձագանքների և այն մասին, թե ում են համարում պատասխանատու:
Ներկայացնում ենք ստացված պատասխաններից մի քանիսը։
«Այդ մարզչին նշանակած կազմակերպությունները պետք է պատասխանատվություն կրեն դրա համար։ Նրանք պետք է ստուգեին՝ գուցե ինչ-որ հոգեբանական խնդիրներ ունենար։ Ինչ վերաբերում է հանրային արձագանքին, ո՞րն է դրա իմաստը, ի՞նչ կարող է անել հասարակությունը։ Հավանաբար, դատարանը կպատժի նրան [մարզչին]։ Բայց մենք, իհարկե, այս հարցում պասիվ ենք։ Միգուցե ճիշտ կլիներ բողոքի ակցիա կազմակերպել»։
«Ինձ թվում է, որ ամբողջ մեղքը մարզչի վրա է, քանի որ անմարդկային է փոքր երեխայի նկատմամբ բռնություն կիրառելը։ Իմ կարծիքով՝ այստեղ ոչ մի ֆեդերացիա, ոչ մի նախարարություն մեղավոր չէ»։
«Այդ մարդն ուղղակի խելքը գլխին չէ, քանի որ նորմալ մարդը, որը խելքը գլխին է, իրեն նման կերպ չէր պահի որևէ մեկի, առավել ևս փոքր երեխայի նկատմամբ: Ինչքան գիտեմ՝ դպրոցում է տեղի ունեցել։ Ես դատապարտում եմ այդ դպրոցի տնօրինությանը։ Ինչպե՞ս կարող էին ոչինչ չնկատել։ Ինչպե՞ս կարելի էր չիմանալ այդ մասին»:
«Իսկ հասարակությունը ոչինչ չի պահանջում»
Միջադեպը մեկնաբանել են կրթության նախարարությունը, ձյուդոյի ֆեդերացիան և երիտասարդության ու սպորտի նախարարությունը։
Կրթության նախարարությունը հայտարարել է, որ Ֆարիդ Բակարովը չի հանդիսացել այդ դպրոցի աշակերտ, իսկ Մեհման Խալիլովը՝ դրա աշխատակից։ Եվ որ մինչ այդ դեպքը մարզչի դեմ բողոքներ չեն եղել։
«Ես չեմ հավատում, որ այդ դեպքը ստվեր կգցի բոլոր մարզիչների, մարզադահլիճների գործունեության վրա»,— լրագրողների հետ զրույցում ասել է կրթության նախարար Էմին Ամրուլաևը։
Ձյուդոյի ֆեդերացիան հայտնել է, որ մարզումը, որի ժամանակ տեղի է ունեցել ողբերգությունը, պաշտոնապես վերաբերվել է այլ մարզաձևի, և ընդհանրապես Մեհման Խալիլովը ձյուդոյի մարզիչ չէ։
«Մենք պարզապես չգիտենք բռնության հազարավոր այլ դեպքերի մասին»
Սոցիոլոգ Սանուբար Հեյդարովան անբավարար է համարում պետական կառույցների պաշտոնական հայտարարությունները.
«Ոչ մի կառույց իր վրա պատասխանատվություն չի վերցնում, ոչ ոք հրաժարական չի տալիս։ Որովհետև հասարակությունը դա չի պահանջում։ Նորմալ պայմաններում ինչ-որ մեկը պետք է գիտակցեր իր պատասխանատվությունը, զղջար ու հրաժարական տար: Բայց մեզ մոտ նման բան տեղի չի ունենում»:
Սոցիոլոգը նշում է նաև այլ երկրների, մասնավորապես ԱՄՆ-ի փորձը։
«Վերջերս ԱՄՆ-ում նման դեպք է եղել՝ մի աշակերտ հրազենով եկել է դպրոց ու կրակել մի քանի համադասարանցիների վրա։ Ամեն անգամ, երբ նման բան է լինում, մեզ մոտ ասում են՝ դե, այնտեղ էլ երեխաները հոգեբանական վատ վիճակի մեջ են, այնտեղ էլ հրազեն կա, այնտեղ էլ դաժան բռնություններ են լինում։ Բայց տեսնենք, թե այս դեպքում ինչ արեցին ամերիկացիները։
Նախ, ոտքի կանգնեց ամբողջ նահանգը, որտեղ դա տեղի էր ունեցել, պատասխանատուները հաղորդում ներկայացրին, անմիջական կապի մեջ մտան զոհվածների ընտանիքների հետ և չսահմանափակվեցին ցավակցություն հայտնելով, ինչպես մեր պաշտոնյաները։ Այդ դպրոցի բոլոր սաների համար կազմակերպվեց հոգեթերապիա։ Եվ երկրորդ՝ դպրոցի ղեկավարությունը հրաժարական տվեց, հետաքննություն սկսվեց, մեղավորները ձերբակալվեցին»։
Սանուբար Հեյդարովան կարծում է, որ Ֆարիդի դեպքը երեխաների նկատմամբ բռնության ոչ առաջին, ոչ էլ վերջին օրինակն է։ Քանի դեռ հասարակությունը համակարգից չի պահանջում, վախենում է, փորձում է հեռու մնալ, նման բան կարող է տեղի ունենալ կրկին ու կրկին:
«Ֆարիդի մահը նման դեպքերից ամենաողբերգականն է։ Իսկ այստեղ դեռ մեր բախտը բերել է, որ կա տեսախցիկի ձայնագրությունը: Բայց քանի՞ մարզադահլիճ տեսախցիկ ունի: Դրանք չկան գրեթե բոլոր տեղերում կամ շատ քիչ են։ Իսկ սա նշանակում է, որ մենք պարզապես չգիտենք բռնության հազարավոր այլ դեպքերի մասին»։
«Չեն ուզում պատասխանատվություն ստանձնել»
Չորս տարի առաջ նման դեպք էր տեղի ունեցել Էլինա Հաջիևայի հետ։
Դպրոցում մշտապես բուլինգի ենթարկվելով՝ Էլինան ինքնասպանության փորձ էր արել։ Աղջկան տեղափոխել էին հիվանդանոց, սակայն երկու օր անց նա մահացել էր բազմաթիվ վնասվածքներից։
Կրթության նախարարությունը Սևինջ Աբբասովային ազատել էր դպրոցի տնօրենի պաշտոնից։ Մեկ շաբաթ անց դատարանը որոշում էր կայացրել նրան տնային կալանքի տակ դնել վտանգի և անփութության մեջ թողնելու մեղադրանքով, ինչն անզգուշությամբ հանգեցրել էր մահվան։
Աշխատանքից հեռացվել էին նաև փոխտնօրենը, Էլինայի դասղեկը և դպրոցի հոգեբանը։
Հանրությանը զայրացրել էր այն փաստը, որ ինքնասպանության փորձից անմիջապես հետո դպրոցի տնօրենը հարցաքննել էր Էլինային, շտապօգնություն էր կանչել միայն երկու ժամ անց, իսկ արդեն հիվանդանոցում փորձել էր թույլ չտալ ծնողներին տեսակցել աղջկան։
Էլինայի մահը ցնցել էր Ադրբեջանը: Սոցցանցերում հրապարակվել էին հարյուրավոր գրառումներ #ElinaÜçünSusma (#ՄիլռիրհանունԷլինայի) և və#BullinqəSon (#Ո՛չբուլինգին) հեշթեգերով, լուսաբանվել էին նմանատիպ այլ դեպքեր։
Տեղի քաղաքական գործիչները, մտավորականները և շոու-բիզնեսի ներկայացուցիչները նույնպես հանդես էին եկել ի պաշտպանություն բուլինգի զոհերի:
Էլինայի հարազատներն ու սոցիալական ակտիվիստները «Մի լռիր հանուն Էլինայի» և «Արդարություն Էլինայի համար» կարգախոսների ներքո ակցիա էին նախաձեռնել:
Ակտիվիստներից Ռուստամ Իսմայիլբեյլին ասում է, որ Էլինայի դեպքում հասարակության արձագանքը շատ ավելի բուռն էր: Քաղաքացիական հասարակությունը ուշադիր հետևում էր դատավարությանը, լրատվամիջոցները մեծ ուշադրություն էին դարձնում այդ գործին.
«Մենք ներկա ենք եղել բոլոր դատական նիստերին՝ ընդհուպ մինչև վերջինը։ Մի քանի բողոքի ակցիաներ ենք իրականացրել դատարանի շենքի դիմաց։ Բայց Ֆարիդի դեպքում ես նման արձագանք չեմ նկատել։ Պարզապես քննարկեցինք սոցցանցերում, իսկ թեման փակվեց»։
Սանուբար Հեյդարովայի խոսքով՝ Էլինայի դեպքում աղջկա մահվան պատասխանատվությունը կրել է միայն դպրոցը։ Մինչդեռ կա նաև կրթության նախարարությունը, որն աջակցում է դպրոցների գործունեությանը.
«Տարրական օրինակ բերեմ։ Երբ մենք՝ սոցիոլոգներս, գալիս ենք ինչ-որ դպրոց և ասում, որ ուզում ենք բուլինգի թեմայով դասընթաց անցկացնել, դպրոցները հրաժարվում են՝ պատճառաբանելով, որ իրենք, իբր, նախարարության ենթակայության տակ են և չեն կարող ինքնուրույն որոշումներ կայացնել։ Բայց երբ նման բան է լինում, հռետորաբանությունը փոխվում է դեպի ճիշտ հակառակը։ Կրթության նախարարությունը հայտարարում է, թե դպրոցներն ազատ են իրենց գործողություններում, որ նախարարությունը չի խառնվում նրանց գործերին, իսկ ուսուցիչների ընտրությունը կախված է միայն դպրոցներից։ Չեն ուզում պատասխանատվություն ստանձնել»:
Սանուբար Հեյդարովան բռնությունը քաղաքական երևույթ է համարում: Միևնույն ժամանակ նա չի հավատում, որ հասարակությունը որևէ հետևություն կանի Ֆարիդի հետ կատարվածից.
«5 տարի հետո մենք կտեսնենք, որ այդ մարզիչը նորից աշխատում է երեխաների հետ։ Մենք կտեսնենք դա 100%-ով: Չեմ հավատում, որ նա արժանի պատիժ կստանա ու կհեռացվի մարզչական աշխատանքից։ Որովհետև համակարգն ինքն է ուզում, որ բռնությունը դառնա սովորական մի բան, զարմանք չհարուցող, որպեսզի ոչ ոք ոչինչ չպահանջի։ Սա քաղաքական քայլ է»:
Դեպքի առթիվ Սումգայիթ քաղաքի դատախազությունը քրեական գործ է հարուցել Քրեական օրենսգրքի 126.3 հոդվածի հատկանիշներով (դիտավորությամբ առողջությանը ծանր վնաս պատճառելը, որն անզգուշությամբ հանգեցրել է տուժողի մահվան): Մեհման Խալիլովը ձերբակալվել է որպես կասկածյալ։ Նրա նկատմամբ խափանման միջոց է ընտրվել կալանավորումը՝ չորս ամիս ժամկետով։
Mediaset-ի աջակցությամբ, 18+
Երեխաների հանդեպ բռնություն Ադրբեջանում
