Առաջընթա՞ց, թե՞ հետքայլ․ ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը լուծարվեց
ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը լուծարվեց
ԵԱՀԿ նախարարների խորհուրդը որոշում է ընդունել 1992 թ․-ին ստեղծված Մինսկի խումբն ու հարակից կառույցները լուծարելու մասին։ ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը միակ միջազգային կառույցն էր, որը զբաղվում էր ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորմամբ։ Ռուս-ուկրաինական պատերազմի և համանախագահող երկրներ ԱՄՆ-ի, Ֆրանսիայի և ՌԴ միջև առկա տարաձայնությունների ֆոնին 2022 թ․-ի փետրվարից սկսած խումբը փաստացի չէր գործում։
Խմբի լուծարման որոշումն ընդունվել է ԵԱՀԿ բոլոր 57 մասնակից պետությունների փոխհամաձայնությամբ։ Մինչև դեկտեմբերի 1-ը կշարունակվեն լուծարման գործընթացի հետ կապված վարչական գործառույթները, օրինակ՝ գրասենյակների սարքավորումների հանձնումը։
ԵԱՀԿ ներկայացուցիչներն այս որոշումը բնորոշել են որպես «պատմական զարգացում» և «դիվանագիտության ազդեցության հզոր վկայություն»։ Մինչդեռ Լեռնային Ղարաբաղից բռնի տեղահանված հայերը կասկածի տակ են դնում կայացված որոշման օրինականությունն ու պնդում․ «Մինսկի խմբի չգոյությունը չի նշանակում արցախցիների իրավունքների չգոյություն»։
Քաղաքագետ Ռոբերտ Ղևոնդյանը ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի լուծարումը համարում է «Հայաստանը ղարաբաղա-ադրբեջանական կոնֆլիկտից դուրս բերելու կարևոր քայլ»։
«Վերջապես ստացվեց լուծել կոնֆլիկտում ՀՀ-ի՝ «կողմ» չհամարվելու խնդիրը։ Դրա համար անհրաժեշտ էր փակել «Ղարաբաղի խնդիրը կողմերի միջև կարգավորելու» համար ստեղծված Մինսկի խումբը, որտեղ աշխարհում բոլորը, բացի Հայաստանի ժողովրդից, «կողմեր» ասելով հասկանում էին Հայաստանին և Ադրբեջանին»,- գրել է նա։
- «ԱՄՆ-ն խաղադրույք կատարեց թե՛ Հայաստանի, թե՛ Ադրբեջանի վրա»․ կարծիք Երևանից
- «Թրամփի ուղին» ներդրումային նոր հնարավորություններ կբացի»․ հայ տնտեսագետ
- «Պայմանագիրը ենթադրում է՝ Բաքուն պետք է հրաժարվի «Արևմտյան Ադրբեջան» թեզից»․ կարծիք Երևանից
- Հայաստանի ԱԳՆ-ն հրապարակել է Ադրբեջանի հետ կնքվելիք խաղաղության պայմանագիրը
Մինսկի խմբի լուծարումը Երևանն ու Բաքուն համաձայնեցրել էին Վաշինգտոնում
Օգոստոսի 8-ին Սպիտակ տանը կայացած Թրամփ-Փաշինյան-Ալիև եռակողմ հանդիպման արդյունքում ստորագրվել էր հռչակագիր, որի երկրորդ կետը վերաբերում էր ԵԱՀԿ այս կառույցին։
«Մենք ականատես եղանք նաև Հայաստանի Հանրապետության և Ադրբեջանի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարների կողմից Եվրոպայում անվտանգության և համագործակցության կազմակերպությանն ուղղված՝ ԵԱՀԿ Մինսկի գործընթացի և կից կառուցակարգերի լուծարման վերաբերյալ համատեղ դիմումի ստորագրմանը։ Մենք կոչ ենք անում ԵԱՀԿ բոլոր մասնակից պետություններին ընդունել այս որոշումը»,- ասված էր հռչակագրում։
Համատեղ դիմումը ԵԱՀԿ էր ուղարկվել օգոստոսի 11-ին։
Խմբի լուծարմանն իրենց աջակցությունն էին հայտնել նաև համանախագահող երկրներ Ֆրանսիայի և Ռուսաստանի ներկայացուցիչները։
Հարկ է ընդգծել, որ ԵԱՀ Կ Մինսկի խմբի լուծարումը Ադրբեջանի՝ ՀՀ-ի հետ խաղաղության պայմանագիր ստորագրելու նախապայմաններից մեկն էր։ Հայկական կողմն ի սկզբանե պատրաստ էր այն բավարարել, սակայն պնդում էր՝ խումբը պետք է լուծարվի խաղաղության պայմանագրի ստորագրումից հետո։
«Խաղաղությունը, երբ որ կայացած փաստ է, այդ ձևաչափի գոյությունը, կարծում եմ, իրոք կարող է հարցեր առաջացնել։ Խնդիրը այստեղ ժամկետի մասին է, պետք չէ կառքը ձիուց առաջ դնել»,- հայտարարում էր ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը։
Թեև ԱՄՆ-ում խաղաղության պայմանագիրը ոչ թե ստորագրվեց, այլ նախաստորագրվեց, Մինսկի խմբի լուծարման հարցում կողմերը համաձայնության եկան։ Փաստացի Բաքուն հասավ իր պահանջի բավարարմանը, իսկ Երևանը հետքայլ կատարեց իր՝ նախապես հայտարարած դիրքորոշումից։
«Պատմական զարգացում է»․ ԵԱՀԿ գլխավոր քարտուղար
X-ի իր էջում ԵԱՀԿ նախարարական խորհրդի որոշումը ողջունել է ԵԱՀԿ գլխավոր քարտուղար Ֆերիդուն Սինիրլիօղլուն
«Շնորհավորում եմ Հայաստանին և Ադրբեջանին տարածաշրջանում խաղաղության և կայունության ուղղությամբ այս կոնկրետ քայլի համար, որը դիվանագիտության ազդեցության հզոր վկայություն է», — գրել է նա:
Օրերս նա հայտարարել է նաև, որ տեղի է ունեցել «պատմական զարգացում, որն ընդգծում է, թե ինչ կարող է ձեռք բերել դիվանագիտությունը նույնիսկ տասնամյակների հակամարտությունից և անվստահությունից հետո»։
ԵԱՀԿ գործող նախագահ, Ֆինլանդիայի արտգործնախարար Էլինա Վալտոնենը, իր հերթին, շնորհավորել է ՀՀ-ին և Ադրբեջանին «խաղաղության և հարաբերությունների կարգավորման վերաբերյալ պատմական համաձայնագրերի և դրանց արագ իրականացումը սկսելու վճռական որոշման կապակցությամբ»։
«Արցախի էջը փակված է, բայց ինչպե՞ս»․ ԼՂ-ի նախկին ՄԻՊ
Արցախցի Արտակ Բեգլարյանը, ով եղել է Արցախի ՄԻՊ, նախագահի աշխատակազմի ղեկավար, այնուհետև պետնախարար, բարձրացնում է որոշման օրինականության հետ կապված հարցեր։ Ասում է՝ ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը ձևավորվել է Բուդապեշտի գագաթնաժողովում և կարող է լուծարվել միայն գագաթնաժողովի որոշմամբ։
«Նախարարների կոմիտեն ավելի ցածր կարգավիճակ ունի, քան գագաթնաժողովը։ Իսկ ԵԱՀԿ-ի կանոնադրությամբ հստակ գրված է, որ որևէ որոշում չի կարող չեղարկվել ավելի ցածր կարգավիճակ ունեցող մարմնի կողմից, եթե այդ որոշումը կայացվում է ավելի բարձր կարգավիճակ ունեցող մարմնի կողմից»,- «Ազատության» հետ զրույցում շեշտել է նա։
Իրավապաշտպանի համոզմամբ՝ Մինսկի խմբի լուծարումը ցուցադրումն է այն բանի, թե Արցախի հարցը փակված է։ Հարցնում է՝ «ինչպե՞ս է փակված, եթե չեն լուծվել արցախցիների կարգավիճակի, անվտանգության, վերադարձի իրավունքի հետ կապված հարցերը»։ Բեգլարյանի կարծիքով՝ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի լուծարումը նշանակում է «լեգիտիմացնել միջազգային հանցագործությունը, ցեղասպանությունն ու էթնիկ զտումը»։
Ե՞րբ և ինչպե՞ս էր ստեղծվել Մինսկի խումբը․ պատմական ակնարկ
Հանրային ռադիոն հրապարակել է հոդված, որտեղ մանրամասն ներկայացրել է Մինսկի խմբի ստեղծման պատմությունը՝ մեջբերումներ անելով տարբեր հեղինակների գրքերից։ Ղարաբաղյան հակամարտության փորձագետ Թոմաս դը Վաալը «Սև այգի» գրքում արձանագրել է՝ ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը ստեղծվել է «գրեթե պատահական»։
«Քարնեգի» հիմնադրամի ավագ հետազոտող դը Վաալի փոխանցմամբ՝ 1992 թ․-ի հունվարի 31-ին ԵԱՀԿ-ի (այն ժամանակ դեռ ԵԱՀԽ-ի)՝ Պրահայում անցկացվող հանդիպումներից մեկը գրեթե ավարտվում էր, երբ բրիտանացի պատվիրակը հավաքվածների ուշադրությունը հրավիրեց այն հանգամանքի վրա, որ երկու նոր անդամների` Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև պատերազմ է ընթանում և ընդգծեց՝ ԵԱՀԽ-ն պարտավոր է քայլեր ձեռնարկել։
«Որոշվեց տարածաշրջան առաքելություն ուղարկել` իրավիճակին տեղում ծանոթանալու: Կազմակերպության հաջորդ հանդիպմանը՝ մարտի 24-ին, որոշվեց Լեռնային Ղարաբաղի հարցի շուրջ խաղաղ համաժողով հրավիրել։ Բելառուսի ներկայացուցիչն անսպասելի առաջարկեց այն կազմակերպել Մինսկում: Ոչ ոք չառարկեց»,- նկատել է հետազոտողն ու հավելել՝ «այդպես էլ ծնվեց «Մինսկի համաժողովի» գաղափարը»։
Այնուհետև համաժողովը վերածվեց Մինսկի խմբի․ Բելառուսում նախանշված հանդիպումն այդպես էլ չկայացավ Լեռնային Ղարաբաղում ռազմական գործողությունների սրման պատճառով։ Խմբի առաջին նիստը տեղի ունեցավ Հռոմում՝ 1992 թ․-ի հունիսի 1-5-ը։
Ռուս դիվանագետ Վլադիմիր Կազիմիրովի փոխանցմամբ՝ թեժ պայքար էր ընթանում այն հարցի շուրջ, թե որ երկրները պետք է ընդգրկվեն Մինսկի խմբի կազմում։ Երկարատև բանակցություններից հետո Մինսկի խմբում ընդգրկվեցին Հայաստանը, Ադրբեջանը, ԱՄՆ-ն, Ֆրանսիան, Ռուսաստանը, Բելառուսը, Գերմանիան, Իտալիան, Թուրքիան, Շվեդիան, Չեխոսլովակիան, որին հետագայում փոխարինեց Ֆինլանդիան։
Կազիմիրովն ուշադրություն է հրավիրել այն հանգամանքի վրա, որ մանդատով օժտված էին համանախագահները, բայց ոչ Մինսկի խումբը՝ որպես ինստիտուտ։
«Շատերը դիտարկում են Մինսկի խումբը որպես իրողություն՝ տեղյակ չլինելով, որ ԵԱՀԽ-ում որևէ որոշում Մինսկի խմբի ստեղծման մասին չի եղել, այն որևէ մանդատ չունի… 1995 թ. հաստատվել են համանախագահների և ԵԱՀԿ գործող նախագահի անձնական ներկայացուցչի մանդատները, սակայն Մինսկի խումբը, որպես այդպիսին, մանդատ չունի»,- գրել է նա իր «Խաղաղություն Ղարաբաղին» գրքում։
1990-ականներին որպես հակամարտության երրորդ կողմ բանակցություններին մասնակցում էին նաև Արցախի ներկայացուցիչները։
«1992 թ․-ին, երբ մենք տանուլ էինք տալիս պատերազմում, կորցնում տարածքներ, մեզ հետ ավելի քիչ էին հաշվի նստում։ 1993 թ․-ին, երբ ռազմի դաշտում նախաձեռնությունը մեր կողմն էր, ստեղծվում էր անվտանգության գոտին, Ադրբեջանը գնում էր երկկողմ բանակցությունների։ Ռազմական ու բանակցային գործընթացները զուգահեռ գործընթացներ էին, բայց մեկն ուներ իր ազդեցությունը մյուսի վրա»,- ավելի ուշ պատմել է Թաթուլ Հակոբյանի «Կանաչ և սև» գրքում ԼՂ նախկին ԱԳ նախարար Մասիս Մայիլյանը։
ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը համեմատաբար ավելի պրակտիկ փուլ մտավ 1994 թ․-ի մայիսից ԼՂ-ում հաստատված անժամկետ հրադադարից հետո։ Միջնորդները պատրաստում էին ամբողջական համապարփակ համաձայնագրի տարբերակ և այն քննարկում կողմերի՝ Երևանի, Ստեփանակերտի և Բաքվի հետ։
Այդ առաջարկներից էին հակամարտության կարգավորման փաթեթային, փուլային լուծման տարբերակները, «ընդհանուր պետության» գաղափարը։
Թոմաս Դը Վաալը գրում է, որ 1999 թ․-ի գարնանից սկսած ընթանում էին Քոչարյան-Ալիև երկկողմ բանակցություններ՝ առանց Մինսկի խմբի միջնորդության և առանց Լեռնային Ղարաբաղի ներկայացուցիչների։
Ավելի ուշ՝ 2001 թ․-ին երկկողմ ձևաչափով հանդիպում կազմակերպվեց ԱՄՆ-ում՝ Քի Վեսթում։ Քի Վեսթում Քոչարյան-Ալիև հանդիպումից հետո Մինսկի խմբի համանախագահները սկսեցին ոչ թե կոնկրետ փաստաթղթեր ներկայացնել, այլ պարզապես կազմակերպել ՀՀ-ի և Ադրբեջանի ղեկավարների միջև հանդիպում-քննարկումներ։
Օրինակ՝ 2007 թ․-ի նոյեմբերին Մադրիդում միջնորդները Հայաստանին և Ադրբեջանին հանձնեցին նոր աշխատանքային փաստաթուղթ՝ ոչ թե համաձայնագիր, այլ մեկուկես էջի վրա ներկայացված հիմնարար սկզբունքներ, որոնք պետք է լինեին համաձայնագրի հիմքում։ Այդ փաստաթղթի համաձայն՝ Ղարաբաղի կարգավիճակը պետք է որոշվեր ապագայում՝ հանրաքվեի միջոցով։
ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների վերջին հանդիպումը կայացավ 44-օրյա պատերազմի օրերին՝ 2020 թ․-ի հոկտեմբերի 30-ին Ժնևում։
Ըստ պաշտոնական տեղեկատվության՝ Հայաստանի և Ադրբեջանի արտգործնախարարները համանախագահող երկրների ներկայացուցիչների հետ քննարկել էին կրակի դադարեցման և բանակցությունների սեղանին վերադառնալու, հումանիտար խնդիրները լուծելու վերաբերյալ հարցեր։
Հետևեք մեզ — Facebook | Youtube
ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը լուծարվեց
