Հայաստան․ գնաճն ու «ռելոկացիան»
84-ամյա Մարիետա տատը 40 տարվա աշխատանքային ստաժ ունի, հիմա էլ 57 հազար դրամ թոշակ է ստանում, սերնդակիցների համեմատ՝ բավականին բարձր։ Սակայն այդ գումարը բավարար չէ կուշտ ապրելու համար։
«Ամեն բան թանկացել է, թոշակը ստանալուց 10 օր հետո էլ փող չի մնում, ստիպված պարտք ենք վերցնում, ու այդպես ամեն ամիս։ Միջակ ապրելու համար գոնե 100 հազար դրամ պետք է ստանա թոշակառուն, որ գոնե պարտք չանի, չխեղճանա», – ասում է նա։
Մարիետա տատն ամեն ամիս կոմունալների համար 10-15 հազար դրամ է վճարում, ձմռան ամիսներին՝ 40-45 հազար։
Տնտեսագետներն ասում են, որ Մարիետա տատի ծախսերն էլ ավելի են ծանրացել ռուս-ուկրաինական պատերազմի հետևանքով առաջացած գնաճի ու տասնյակ հազարավոր ՌԴ քաղաքացիների՝ Հայաստան ներհոսքի պատճառով։
Մարդկանց այդ հոսքը, բնականորեն, հանգեցրեց ոչ միայն տնտեսական էական ակտիվության, այլև մի շարք սոցիալական խնդիրներ ստեղծեց՝ հատկապես սոցիալապես խոցելի խավի համար:
Հայաստանում այս տարի 9․9 տոկոս գնաճ է գրանցվել՝ նախորդ տարվա 7․7 տոկոսի փոխարեն։ Մասնագետները նշում են, որ դա պայմանավորված է նաև ՀՀ ժամանած ռելոկանտների գործոնով։
Պահանջարկի զգալի ավելացումն էական գնաճ է ձևավորել պարենային ապրանքների, բնակարանի առք ու վաճառքի, վարձակալության, ռեստորանների և հյուրանոցների, գեղեցկության սրահների, տաքսի ծառայությունների, ֆինանսական, փոստային ծառայությունների ոլորտներում։ Հայաստանում արտարժույթի մեծ ներհոսքով պայմանավորված նաև արժեզրկվել են դոլարն ու եվրոն, ինչը ևս խնդիրներ է առաջացրել։
Ըստ Կենտրոնական բանկի տվյալների՝ օգոստոսին հայաստանյան բանկերի միջոցով ֆիզիկական անձանց անունով արտերկրից փոխանցվել է 472 մլն 283 հազար դոլար: Սա մոտ 2.5 անգամ գերազանցում է նախորդ տարվա նույն ամսվա ցուցանիշը: Ընդհանուր առմամբ, այս տարվա հունվար-օգոստոսին Հայաստան ֆիզիկական անձանց հաշիվներին փոխանցվել է 2 մլրդ 910 մլն դոլար։
- Քաղաքական ճնշո՞ւմ, թե՞ կրթական կարիք․ ռուսական դպրոցները Հայաստանում
- «Պատերազմից հետո Հայաստանում սովորում են ինքնապաշտպանվել». գերմանացի լրագրողի հոդվածը
- Ինչպես Բեռլինում հանդիպեցին ադրբեջանցին, հայն ու վրացին, կամ «Տոլմայի օրագրեր» ֆիլմը
Հայաստանում գնաճը և բնակարանային խնդիրը
Նշված ժամանակահատվածում արտասահմանից փոխանցումներ է ստացել նաև 28-ամյա ծրագրավորող Գուրգենը։ Մարտից սկսած դոլարի արժեզրկումը զգալիորեն ազդել է նրա եկամտի վրա: Աշխատավարձը դրամի վերածելուց Գուրգենը 20%-ի չափով վնաս է կրում:
Բացի դրանից, վարձով է ապրում, նախորդ տարի 160 հազար դրամով վարձակալած տան համար այժմ 200 հազար է վճարում՝ տան սեփականատերը պայման է դրել՝ կա՛մ տարին լրանալուն պես պետք է ազատի բնակարանը, որ այն ավելի բարձր վարձավճարով ռուսներին տրամադրի, կա՛մ էլ մնալու դեպքում պետք է ավելի շատ վճարի:
Փորձագիտական կարծիք
Տնտեսագետ Հայկազ Ֆանյանը «Հետագծեր. մարդիկ, պատմություններ, հակամարտություններ» նախագծին տված հարցազրույցում.
«Վարձով տրվող բնակարանների շուկայում պահանջարկի հսկայական աճը շոկային էր, ինչն էլ գնաճի էական պատճառ դարձավ։
Այն վարձատուները, որոնք վարձակալների հետ ֆորմալ պայմանագրեր չունեն, կամ վարձատուները սահմանափակված չեն որևէ պարտավորությամբ, հաճախ ուղղակի պահանջում են տեղացի վարձակալներին լքել բնակարանները։ Այնուհետև բնակարաններն ավելի բարձր գնով վարձակալության են հանձնում Ռուսաստանից ժամանածներին։
Բնակարանների վարձակալության գների կտրուկ աճը պայմանավորված է առաջարկի ու պահանջարկի հսկայական տարբերությամբ։ 50-60 հազար օտարերկրացիների տեղակայումը 3 միլիոն բնակչություն ունեցող Հայաստանի ծանրաբեռնվածությունն այդքան չէր ավելացնելու։ Այլ բան է, որ Հայաստանում վարձով բնակարանների քանակը միշտ էլ սահմանափակ է եղել, և երբ այդ քանակի մեջ պահանջարկը շատանում է, գներն էականորեն բարձրանում են»։
Միգրացիոն ծառայության տվյալներով, այս տարվա ինն ամիսներին Հայաստան է ժամանել շուրջ 780,000 ՌԴ քաղաքացի, նույն ժամանակահատվածում Հայաստանը լքել է ռուսական անձնագիր ունեցող 740.000 անձ: Միայն սեպտեմբերին եկել է 132 հազար ՌԴ քաղաքացի։ Առաջին ներհոսքը սկսվել է գարնանը՝ ռուս-ուկրաինական պատերազմի առաջին շաբաթներին։ Երկրորդը ՝ սեպտեմբերի 21-ի՝ ՌԴ-ում մասնակի զորահավաքի մասին հայտարարությունից հետո:
ՌԴ քաղաքացիների սեպտեմբերյան ներհոսքից հետո սոցիալական բարդ խնդրի առջև է կանգնել 36-ամյա քաղաքագետ Սևակը․ երեխայի և կնոջ հետ 4 տարի ապրում է վարձակալած բնակարանում, սակայն հիմա սեփականատերը որոշել է վարձը կրկնակի բարձրացնել, հակառակ դեպքում, Սևակը ստիպված է ազատել բնակարանը։
Ճիշտ նույն ճակատագրին են արժանացել Սևակի հարևանները, որոնք 44-օրյա պատերազմից հետո Արցախից Երևան էին տեղափոխվել․ նրանց փոխարեն հիմա Սևակի հարևանությամբ ռուսաստանցիներ են ապրում՝ ավելի բարձր վարձավճարով:
Սևակն այժմ անելանելի վիճակում է, վարձից բացի նաև հիփոթեքով գնած կառուցվող բնակարանի համար է ամսական խոշոր գումար վճարում։ Ի դեպ, տան վարձից բացի, բարձրացել է նաև հիփոթեքի տոկոսադրույքը, որը բանկում պայմանավորում են ընդհանուր գնաճային ֆոնով։ Դրա զսպման նպատակով Կենտրոնական բանկը տևական ժամանակ բարձրացնում է վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը, այն է` թանկացնում է փողը։ Այս ամենի արդյունքում Սևակի ծախսերը շատացել են, եկամուտը՝ պակասել, քանի որ նրա աշխատավարձը ձևավորվում է նաև դոլարի և եվրոյի փոխանցումներից։
ՏԵՂԵԿԱՆՔ
Տարեսկզբի համեմատ դոլարի և եվրոյի փոխարժեքը կտրուկ կերպով նվազել է։
Այժմ դոլարի առքը 400-ի, վաճառքը՝ 406 դրամի սահմաններում է, այն դեպքում, երբ մարտ ամսին հնարավոր էր անգամ 503 դրամով դոլար գնել, 513 դրամով էլ վաճառել։
Եվրոն ավելի է արժեզրկվել, այժմ այն դոլարից էժան է։ Ամենաբարձր փոխարժեքը հոկտեմբերին 390 դրամ էր, վաճառքինը՝ 411 դրամ։
Մինչդեռ, ռուս-ուկրաինական պատերազմից առաջ եվրոյի փախարժեքը հասնում էր 551 դրամի։
Բնակչության սոցիալական խնդիրները մեղմելու համար պետությունը որոշակի քայլեր է ձեռնարկում։ Այդպիսով, նվազագույն ամսական աշխատավարձի չափը 2023 թվականի հունվարի 1-ից կբարձրանա՝ 68 հազար ՀՀ դրամից դառնալով 80 հազար դրամ:
Սեպտեմբերի 1-ից արդեն բարձրացել է նաև նվազագույն կենսաթոշակի չափը՝ 28 հազար 600 դրամի փոխարեն դառնալով 30 հազար 500 դրամ։
Տնտեսագետ Ֆանյանը միամտություն է համարում պնդել, թե թոշակի բարձրացումն ամբողջովին փոխհատուցել է գնաճը՝ հատկապես այն ապրանքների գծով, որոնք սպառում են թոշակառուները։ Եթե նվազագույն կենսաթոշակը բաշխենք ամսվա բոլոր օրերի մեջ, ապա կստացվի օրական 950 դրամ, որով կարելի է միայն հաց և ձու գնել։
«Թոշակը չի հերիքում նույնիսկ սննդամթերք գնելուն և կոմունալ ծախսերին»
Դստեր հետ ապրող 71-ամյա տիկին Զեմֆիրայի թոշակն էլ 68 հազար դրամ է: Նրա 40-ամյա դուստրը՝ Նարինեն, լրագրող է, աշխատում է լրատվական կայքում։
Ինչպես ինքն է ասում, աշխատավարձի մեծ մասը գնում է վարկ վճարելուն, մնացած մասն էլ հազիվ բավարարում է աշխատանքի գնալ-գալուն։
Տան գնումները, այսպիսով, ստիպված անում է Զեմֆիրան: Նա ծախսերը համեմատում է նախորդ տարիների հետ ու դժգոհում՝ պանիրը, կարագը, միսը, ձավարեղենը նկատելիորեն թանկացել են։ Տիկին Զեմֆիրան մտահոգ է, ասում է՝ ինչպե՞ս իրեն թույլ տա միս գնել։
«Թոշակը սննդամթերք գնելուն ու կոմունալ վճարումներին չի բավականացնում, ուր մնաց՝ ամեն անգամ շոր ու կոշիկ գնենք, դրանք էլ են թանկացել։ Կոմունալներն էլ են թանկացրել, դիմացն էլ ձմեռ է, շատ ենք էլեկտրաէներգիա ու գազ սպառելու, այդքանի տակից դուրս գալ է պետք»,-ասում է 71-ամյա կինը։
Ռուս-ուկրաինական պատերազմի հետևանքով Հայաստանում սպառողական զամբյուղն ամսական կտրվածքով բավականին թանկացել է: Ըստ պաշտոնական տվյալների՝ այս տարվա երկրորդ եռամսյակում սպառողական զամբյուղը միջին ընթացիկ գներով կազմել է 82 հազար 198 դրամ, մինչդեռ առաջին եռամսյակին սպառողական զամբյուղը 76 հազար 299 դրամ էր:
Մարիետա տատը, տիկին Զեմֆիրան, Գուրգենն ու Սևակը միակարծիք են, որ պետությունը պետք է ավելի մեծ շեշտադրում անի սոցիալական ոլորտի վրա, քանի որ Հայաստանը, ըստ Սահմանադրության, սոցիալական պետություն է: Սևակի ու Գուրգենի դիտարկմամբ՝ պետք է կարգավորվի վարձակալական շուկան, որ ամեն միգրացիոն ալիքով պայմանավորված տների գները թռիչքաձև չաճեն: Մարիետան ու Զեմֆիրան էլ առաջարկում են ձմռան ամիսներին թոշակառուների կոմունալ վճարումները սուբսիդավորել:
Տնտեսագետ Հայկազ Ֆանյանն էլ հիշեցնում է՝ 2023 թվականին բյուջեի հաշվին սոցիալական պաշտպանության ոլորտում ծախսվելու է 648.5 մլրդ դրամ։ Ինչը, սակայն, ըստ նրա, բավարար չէ ու, կարծես, պետությունն այս հարցում վազում է գնաճի արագ շարժվող գնացքի հետևից, սակայն չի հասնում դրան։
