«Հայ-թուրքական սահմանի բացման հետ կապված որոշակի ճնշում կա Էրդողանի վրա»․ կարծիք
Գարո Փայլանը՝ հայ-թուրքական կարգավորման մասին
Հայաստանի հետ սահմանին գտնվող թուրքական աղքատ բնակավայրերի բնակիչներն ուզում են, որ հայ-թուրքական սահմանը բացվի, քանի որ հասկանում են՝ դա իրենց ձեռնտու է։ «Արմենպրես»-ին տված հարցազրույցում նման կարծիք է հայտնել Թուրքիայի խորհրդարանի նախկին պատգամավոր Գարո Փայլանը։
«Թուրքիայի ներսում՝ այլ տեղերում ևս հասկանում են, որ սահմանների բացումն օգտակար կլինի, և այդ առումով որոշակի ճնշում կա Էրդողանի վրա»,- նկատել է նա։
Փայլանի խոսքով՝ նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը հաշվարկում է՝ ո՞ր տարբերակն առավել շահավետ կլինի իր համար։ Շեշտում է՝ եթե սահմանի բացման դեպքում օգուտները կորուստներից շատ լինեն, ապա Էրդողանը կբացի սահմանը, իսկ հակառակ դեպքում՝ ոչ։ Ըստ նրա՝ Թուրքիայի նախագահն օպորտունիստ է և առաջին հերթին իր շահերն է առաջ մղում։
«Էրդողանին չի հետաքրքրում, թե աշխարհի մյուս վայրերում ինչ է կատարվում, նրան հետաքրքրում է, թե որտեղից կկարողանա առավել մեծ շահ ստանալ»,- նկատել է քաղաքական գործիչը։
Թուրքիան պաշտոնապես ճանաչել է Հայաստանի Հանրապետությունը 1991 թվականի դեկտեմբերի 24-ին: Երկու երկրների միջև, սակայն, դիվանագիտական հարաբերություններ մինչ օրս չեն հաստատվել: Երկրների միջև ցամաքային սահմանը փակ է 1993 թ.-ից: Այն մի քանի ժամով բացվեց 2023 թ․-ի փետրվարին, երբ հայկական բեռնատարները օգնություն էին տանում երկրաշարժից տուժած աղետի գոտի:
Հայ-թուրքական կարգավորման մասին խոսակցություններն ակտիվացել են Արցախյան երկրորդ պատերազմից հետո: Թեև հարաբերությունների կարգավորման գործընթացն ընթանում է երկկողմ ձևաչափով, թուրքական կողմը առիթը բաց չի թողնում հայտարարելու համար, որ Երևանի հետ սկսված բանակցությունների օրակարգը կոորդինացնում է Բաքվի հետ:
Հարցազրույցի կարևոր դրվագները՝ հակիրճ
«Արևմուտքը փորձում է համոզել Թուրքիային»
«Արևմուտքի երկրները փորձում են Էրդողանին համոզել, որպեսզի սահմանները բացվեն, իսկ կառուցվելիք ճանապարհները և հաղորդակցային ուղիները օգտագործվեն տարածաշրջանային երկրների կողմից»,- նշել է Գարո Փայլանը։
Հայազգի քաղաքական գործիչն ասել է, որ 44-օրյա պատերազմից հետո Էրդողանը կողմնակից էր հայ-թուրքական սահմանի բացմանը, բայց հիմա՝ ոչ այնքան։ Պատճառներ, սակայն չի մատնանշել։
Անդրադառնալով հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման գործընթացին ու առկա խնդիրներին՝ նկատել է՝ Թուրքիան խնդիրներ ունի նաև Հունաստանի հետ.
«Սակայն սահմանները բաց են, առևտուր կա, զբոսաշրջիկների հոսք կա, ունեն նաև դիվանագիտական հարաբերություններ։ Անշուշտ, Հայաստանի և Թուրքիայի միջև խնդիրները չեն ավարտվի, սակայն նախ պետք է սահմանները բացվեն, և հետո կողմերը սկսեն այդ խնդիրները լուծել»։
2021 թվականի դեկտեմբերին Երևանն ու Անկարան հայտարարեցին կարգավորման գործընթացի ուղղությամբ քայլեր ձեռնարկելու պատրաստակամության մասին։ Երկրները հատուկ ներկայացուցիչներ նշանակեցին այս գործընթացն առաջ տանելու համար։ Վերջիններս արդեն հինգ անգամ հանդիպել են, սակայն բանակցությունների արդյունքներով դեռևս էական առաջընթաց չի գրանցվել։
Ռուբեն Ռուբինյանի ու Սերդար Քըլըչի վերջին հանդիպումը կայացել է հուլիսի 30-ին, հայ-թուրքական սահմանին՝ Մարգարա-Ալիջան անցակետում։ Կողմերը պայմանավորվել են գնահատել տեխնիկական կարիքները, որոնք հնարավորություն կընձեռեն գործարկել Ախուրիկ/Աքյաքա երկաթուղու սահմանային անցակետը, ինչպես նաև փոխադարձաբար դյուրացնել վիզայի ընթացակարգերը դիվանագիտական/պաշտոնական անձնագրեր ունեցողների համար։ Մինչ օրս չի հաղորդվել՝ ինչ աշխատանքներ են տարվում պայմանավորվածության իրագործման ուղղությամբ։
Երկու տարի առաջ՝ 2022 թ․-ի հուլիսի 1-ին կայացած հանդիպումից հետո հաղորդվել էր, որ ներկայացուցիչները պայմանավորվել են «մեկնարկել Հայաստան-Թուրքիա ուղիղ օդային բեռնափոխադրումների իրականացումը» և «Հայաստան-Թուրքիա ցամաքային սահմանը հատելու հնարավորություն ապահովել երրորդ երկրների քաղաքացիների համար»։ 2023 թ․-ի հունվարին ՀՀ արտգործնախարարության խոսնակը հայտնեց, որ ուղիղ օդային բեռնափոխադրումների արգելքը վերացվել է։ Մինչ օրս, սակայն, որևէ առաջընթաց չի գրանցվել սահմանի բացման ուղղությամբ։
«Թշնամիների կարիք ունի ինչպես Ալիևը, այնպես էլ Էրդողանը»
Գարո Փայլանը խոսել է նաև հայ-ադրբեջանական հարաբերությունների և կնքվելիք համաձայնագրի մասին։ Նրա դիտարկմամբ՝ խաղաղության պայմանագիր ստորագրելու «ժամանակը հենց հիմա է»․
«ԱՄՆ-ն, Եվրամիությունը պետք է Էրդողանի հետ խոսեն, որպեսզի վերջինս էլ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևին համոզի, որ Ադրբեջանը ստորագրի խաղաղության պայմանագիրը Հայաստանի հետ»։
Քաղաքական գործչի բնորոշմամբ՝ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը ծավալապաշտ է, որպես ավտորիտար երկրի ղեկավար մտածում է՝ եթե Հայաստանի հետ խաղաղություն հաստատի, դրանից հետո կկորցնի իր թշնամուն՝ ի դեմս Հայաստանի։
«Սա Ալիևի ամենամեծ վախն է, քանի որ խաղաղության հաստատումից և ժողովուրդների միջև շփումներից հետո ադրբեջանցիները նրան հարցնելու են, թե ինչո՞ւ են հայերը հարստանում, իսկ իրենք՝ այդքան աղքատ ապրում»,- պարզաբանել է նա։
Փայլանն ընդգծել է՝ Հայաստանի հետ խաղաղություն հաստատելու համար Ադրբեջանի վրա պետք է ճնշում գործադրեն ինչպես Թուրքիան, այնպես էլ մյուս երկրները։ Մյուս կողմից նկատել է՝ Էրդողանն էլ Ալիևի նման ունի «արհեստական կամ մտացածին թշնամիներ ունենալու կարիք»։
Կարծում է՝ տարածաշրջանում խաղաղության հասնելու համար շատ կարևոր նշանակություն ունի Երևանի առաջարկած «Խաղաղության խաչմերուկ» նախագիծը և հավելում, որ Հայաստանի աշխարհագրական դիրքը «բանալի է հանդիսանում տարածաշրջանային հաղորդակցությունների ապաշրջափակման տեսանկյունից»։
Հետևեք մեզ — Facebook | Youtube | Telegram
Գարո Փայլանը՝ հայ-թուրքական կարգավորման մասին
