Ուսանողներին Հայաստանում ուսման վարձից առավել մտահոգում է կրթության որակը
Բուհերի վարձավճարներն ու կրթության որակը ՀՀ-ում
Հայաստանում բարձրագույն կրթությունը համեմատած եվրոպական երկրների հետ մատչելի է: Տարեկան ուսման վարձը չի գերազանգում 1 մլն 750 հազար դրամը: Բացի դրանից, ի տարբերություն վճարովի դպրոցների և մանկապարտեզների, բուհերի ուսման վարձի փոխհատուցման բազմաթիվ հնարավորություններ կան:
Մասնավորապես, կան մասնագիտություններ, որոնք մեծ հետաքրքրություն չեն վայելում երիտասարդների շրջանում, սակայն ուսման վարձի փոխհատուցման հնարավորություններ ունեն: Պետությունը և մասնավորը պատրաստ են ֆինանսավորել այդ մասնագիտություններով սովորողների ուսման վարձերը, որովհետև համապաստասխան կադրերի պակաս ունեն:
Ընդհանուր առմամբ, բուհերում դիմորդների քանակը վերջին տասը տարիներին անհամեմատ կրճատվել է։ Այդ ֆոնին ուսման վճարները բավականին բարձրացել են։ 2024-ին բուհական ընդունելության արդյունքներով՝ ի սկզբանե հայտարարված շուրջ 16.000 տեղից թափուր է մնացել ավելի քան 5.000-ը: Դա կազմում է նախատեսված տեղերի շուրջ 30 տոկոսը։ Որոշ մասնագիտացումների մասով դիմորդներ ընդհանրապես չեն եղել:
Ակնհայտ է, որ երիտասարդներն այլևս պարտադիր չեն համարում բուհական կրթություն ստանալ։ Եվ, իհարկե, պատրաստ չեն վճարել անորակ կրթության համար։ Իսկ իրական գիտելիքներ կարող են տրամադրել տեղական ոչ բոլոր բուհերը։
Բուհական կրթության վճարների հատուցման հնարավորությունների և պետպատվերի մասին, ինչպես նաև կրթության փորձագետի առաջարկները՝ ինչպես ապահովել ֆինանսավորման արդյունավետությունն ու ուսման բարձր որակը:
- Հազարավոր թափուր տեղեր Հայաստանի բուհերում․ ի՞նչն այնպես չէ և կա՞ արդյոք շտկման կարիք
- «Հայաստանում կրթության «վերակենդանացման» համար ներդրումներ են պետք»․ ուսուցիչներ և փորձագետներ
- Ամբերդի դպրոցում դասերից հետո սովորեցնում են աշխատել
- Վրաստանի, Հայաստանի և Ադրբեջանի երիտասարդները՝ իրենց և տարածաշրջանի հարևանների մասին․ տեսանյութ
Պետությունը գլխավոր ֆինանսավորողն է
Ալբերտը սովորում է ԵՊՀ-ում: Դպրոցում լավ է սովորել։ Երբ եկել է բուհ ընդունվելու ժամանակը՝ ծանրութեթև անելով ընտանիքի ֆինանսական հնարավորությունները, որոշել է ընտրել այնպիսի մասնագիտություն, որի ուսման վարձը փոխհատուցում է պետությունը:
«Բնագիտական առարկաների հանդեպ մեծ հետաքրքրություն ունեի։ Բայց իմ ուզած համալսարանների համարյա բոլոր բաժիններում ուսման տարեկան վարձը սկսում էր 600 հազար դրամից՝ հասնելով 1 մլն 500 հազարի: Ես տան չորրորդ երեխան եմ։ Սկսեցի մտածել ծնողներիս մասին։ Նրանք արդեն մոտ էին վաթսունին, և մեծ դժվարությամբ կարող էին վճարել իմ կրթության համար»,- մասնագիտական կողնորոշման իր պատմությամբ կիսվեց Ալբերտը:
Դպրոցի ուսուցչի խորհրդով ուսումնասիրել է այն մասնագիտությունների ցանկը, որոնք պետական ֆինանսավորում ունեն։ Ի վերջո, ընտրել է իր համար ամենահետաքրքիրը՝ կիրառական վիճակագրություն և տվյալների գիտություն մասնագիտությունը:
«Կան բաժիններ, որ թեև պետպատվերով են, դիմորդներ չեն ունեցել: Իմ անձնական մոտեցումն այն է, որ սովորող և հետազոտող մարդը պետք է օգտվի այս հնարավորությունից: Եթե հետագայում զգա իր մասնագիտացումը չէ և որոշի փոխել ուղղությունը, լավ ֆունդամենտ կունենա, գիտելիքների բազա։ Իսկ այդ պարագայում հեշտությամբ կարող է շարունակել կրթությունը նաև դրսում»,- ասում է Ալբերտը:
Նրա կարծիքով՝ ստացած գիտելիքը մրցունակ է, դասախոսական կազմը բավականին պատրաստված։ Մտահոգություններ չունի նաև գիտելիքի կիրառականության հետ կապված, որովհետև համագործակցել է տեխնոլոգիական մի քանի ընկերությունների հետ և հասկացել՝ ինչպես է հետագայում օգտագործելու իր հմտությունները:
«Ինքս եմ նախաձեռնել անվճար պրակտիկա անցնելը ընկերություններում։ Կցվել եմ բանիմաց մասնագետների և հասկացել աշխատանքի նրբությունները: Ամեն ինչ չէ, որ պետք բուհի վրա թողնել: Հայաստանում ՏՏ ոլորտն ամենամարդամոտն է, շատ հեշտ է պայմանավորվել պրակտիկայի համար»,- պատմում է նա:
Երրորդ կուրսում է սովորում։ Բայց արդեն հասցրել է աշխատանքի առաջարկ ստանալ, թեև կարծում է՝ դեռ շատ բացեր ունի լրացնելու.
«Հիմա աշխատում եմ բարելավել անգլերենս, դա իմ թույլ տեղն է։ Դրանից հետո կսկսեմ աշխատել: Պարզապես մտածում եմ սովորելու և աշխատելու ժամանակները պետք է տարբեր լինեն, որովհետև աշխատանքին զուգահեռ սովորելն իմ դեպքում դժվար լավ արդյունքներ տա»:
Ասում է՝ միայն ինքը չէ հանուն բուհում սովորելու գտել ֆինանսական խնդիրների լուծման ճանապարհը։ Իր ամենամոտ ընկերներից երկուսը ևս սովորում են առանց կրթության համար վճարելու՝ օգտվելով Հայ կրթական հիմնարկության կրթաթոշակներից:
Հիմնադրամները աջակցում են բարձր առաջադիմությամբ սովորողներին
Հայ կրթական հիմնարկությունը ամենամեծ կրթաթոշակային ֆոնդն է Հայաստանում: Կրթաթոշակները տրամադրում է տվյալ ուսումնական տարվա ուսման վարձի 90%-ի չափով։ Վճարվող գումարը չի գերազանցում ուսման տարեկան վարձի 720,000 դրամի շեմը։ Նպատակն է խրախուսել և աջակցել բարձր առաջադիմությամբ և միևնույն ժամանակ նյութապես անապահով ուսանողներին։
Հայ կրթական հիմնարկության գործադիր տնօրեն Արմինե Հարոյանն ասում է, որ իրենց գործունեության 74 տարվա ընթացքում փոխհատուցել են մոտ 6ooo հայ ուսանողի վճարները` Հայաստանում և արտերկրում (ԱՄՆ, Լիբանան, Սիրիա և այլն) ։ Շեշտում է՝ ստեղծել են նրանց համար շփման, գիտելիքի փոխանցման, կամավորական աշխատանքի, աշխատաշուկայում ինտեգրվելու բազմաթիվ հնարավորություններ․
«Մենք Հայաստանում միակ կազմակերպությունն ենք, որ շահառու ուսանողների հետ կապ ենք պահպանում նաև ուսումնառությունից հետո։ Հետևում նրանց կայացմանը և վարում կարևոր վիճակագրություն, թե մեր ուսանողներից քանիսն են մեր երկրում աշխատում, քանիսը՝ արտերկրում, ինչ մասնագիտություններով, որ ընկերություններում և այլն: Ընթացքում կազմակերպում ենք կարիերայի զարգացման տարբեր միջոցառումներ, որպեսզի այն ուսանողները կամ շրջանավարտները, որոնք աշխատանք են ուզում գտնել, կարողանան համալրեն աշխատաշուկան»:
Նրա խոսքով՝ իրենք խրախուսում են այն մասնագիտությունները, որոնք կարևոր են երկրի զարգացման համար, որոնց պահանջարկը կա հատկապես գյուղական համայնքներում՝ գյուղատնտեսներ, ուսուցիչներ:
Հայ օգնության ֆոնդը նույնպես կրթաթոշակներ է տրամադրում այն ուսանողներին, որոնք սոցիալապես անապահով ընտանիքներից են: Այս դեպքում ևս կրթավճարը մասնակի է և խրախուսում է լավ առաջադիմությունը:
«4099» հիմնադրամը տրամադրում է կրթավճարներ պատերազմի մասնակից ուսանողներին։ Փորձում է որակյալ կրթության միջոցով փոխել նրանց կյանքի որակը: Հիմնադրամը նաև մշակում և իրականացնում է պատերազմի մասնակիցների մասնագիտական հմտությունների բարելավում՝ վերապրոֆիլավորման ծրագրերի միջոցով:
«Կազա» հիմնադրամը կրթաթոշակներ է տրամադրում 1998թ-ից։ Տարեկան ֆինանսավորում է մոտ քսան ուսանողի վարձավճար: Ծրագրի պարտադիր տարրերից է կրթաթոշակառուների կողմից փոքրիկ նախաձեռնությունների իրագործումը, նախընտրելի է՝ ի նպաստ համայնքային զարգացման:
Ժամանակին երկու ամենամեծ՝ «Ծառուկյան» և Հայաստանի երիտասարդական հիմնադրամները այլևս ուսանողներին կրթաթոշակներ չեն տրամադրում:
Պետությունը ֆինանսավորում է առանց նախապայմանների
Գործարարներն ու կազմակերպությունները հիմնականում համագործակցում են ուղիղ համալսարանների հետ։ Նշում են, թե որ մասնագիտություններով և քանի ուսանողի վարձ և ինչ պայմաններով կարող են ֆինանսավորել: Սակայն ամենամեծ աջակցությունն այս հարցում ցուցաբերում է կառավարությունը՝ պետական բուհերում սահմանելով անվճար ուսուցման տեղեր:
2024-2025թթ․ ուստարվա ընդունելության միասնական քննությունների արդյունքներով՝ թափուր են մնացել ավելի քան 6300 վճարովի և 271 պետական պատվերով տեղեր:
Պետպատվերով տեղերը համալրելու համար պետությունը հավելյալ կրթաթոշակ է սահմանում դիմորդների համար՝ ամսական 75 հազար դրամ: Եվ անգամ այդ դեպքում որոշ մասնագիտություններ դիմորդ չեն ունենում: Միաժամանակ պետությունը մեծ պահանջներ չի սահմանում պետպատվերով սովորող ուսանողների համար։
Իսկ «Դասավանդի՛ր, Հայաստան» կրթական հիմնադրամը կրթաթոշակի տրամադրման դեպքում առաջ է քաշում կարևոր պայման՝ կրթությունից հետո որոշ ժամանակ տվյալ մասնագիտացմամբ աշխատել Հայաստանի որևէ համայնքում։ Օրինակ, որպես քիմիայի կամ ֆիզիկայի ուսուցիչ աշխատել որևէ սահմանամերձ գյուղում:
«Արդյունքները պետք է չափվեն»
Կրթության փորձագետ Սերոբ Խաչատրյանը էմոցիոնալ տեսանկյունից դրական է գնահատում ուսման վարձի փոխհատուցման ծրագրերը։ Սակայն այդ գումարների դիմաց ստացված արդյունքերը գոհացուցիչ չի համարում: Պահանջների բացակայության պայմաններում, ըստ նրա, տուժում է կրթության որակը։ Այն դառնում է երկրորդական և’ ուսանողի, և’ նրա ծնողի, և’ կրթական հաստատության համար:
Միևնույն ժամանակ, Խաչատրյանի համոզմամբ՝ միայն վարձավճարների փոխհատուցումը բավարար չէ, որպեսզի բարձրագույն կրթությունը դառնա հասանելի բոլորին: Օրինակ, մարզաբնակ երիտասարդների դեպքում, ուսման վարձրից ավելի թանկ է կացությունը Երևանում.
«400-500 հազար դրամ է տարեկան կրթության վարձավճարը։ Իսկ միայն կացությունը ինը ամիսների համար մոտ մեկ միլիոն դրամ և ավելի է կազմում: Կարծում եմ՝ աջակցության ծրագրերը պետք է համակողմանի լինեն»:
Այս պահին, ըստ Խաչատրյանի, թե՛ հիմնադրամների, թե՛ կազմակերպությունների, թե՛ պետության կողմից կրթության ֆինանսավորումը միայն սոցիալական խնդիր է լուծում։ Պետք է դրանից բացի գնահատել ստացված գիտելիքի որակն ու կիրառականությունը:
Կարծում է՝ Հայաստամում բարձրագույն կրթության պետական ֆինանսավորումը երկու խնդիր ունի: Առաջինն, ըստ մասնագետի, ֆինանսավորման ծավալներն են։ Աշխարհի 134 երկիների մեջ Հայաստանը զբաղեցնում է 100-րդ տեղը։ Այսինքն գտնվում է նույն հորիզոնականներում, որտեղ ոչ զարգացած աֆրիկյան երկրներն են:
«Իսկ շրջանավարտների հմտությունների որակներով 125-րդ տեղում ենք։ Այն դեպքում, երբ տասը տարի առաջ Հայաստանը 123-րդն էր: Սա խոսում է այն մասին, որ չկա ո’չ նորմալ պետական ֆինանսավորում, ո’+չ էլ նորմալ արդյունքներ»,- ասում է փորձագետը։
Նրա խոսքով՝ այս վիճակագրության ֆոնին պետությունը փոխել է բարձրագույն կրթության ֆինանսավորման մեխանիզմը՝ այն դարձնելով պրոֆիլային: Օրինակ, Խաչատուր Աբովյանի անվան մանկավարժական համալսարանի կառավարման ֆակուլտետի համար այլևս պետպատվեր չկա։ Այն կա միայն պրոֆիլային բաժինների՝ քիմիայի, ֆիզիկայի ուսուցիների կրթության համար:
Մյուս կողմից, ֆինանսավորման համար պետք է, ըստ նրա, կրթության հիմնական գործողությունների ցուցանիշներ (KPI) սահմանվեն.
«Հիմա նախարարությունը մշակում է գործունեության գնահատման առանցքային ցուցանիշները, որոնք հետագայում կօգնեն հասկանալ, որ ուղղություններով արժե շարունակել և ավելացնել պետական ֆինանսավորումը, իսկ որ ուղղություններով կրճատել այն՝ ստացված արդյունքների հիման վրա»:
Հետևեք մեզ — Facebook | Youtube | Telegram
Բուհերի վարձավճարներն ու կրթության որակը ՀՀ-ում
