Բաքուն 5 հայ գերիների է վերադարձել․ ինչի՞ դիմաց
Բաքուն 5 հայ գերիների է վերադարձրել
«Հարաբերությունների կարգավորմանը նպաստող քայլ» և «Եվրոպական խորհրդի ղեկավարի միջնորդությամբ` երկու երկրների ղեկավարների բանակցությունների արդյունք»․ այսպես է բնորոշվել 5 հայ գերիների Հայաստան վերադարձնելու Բաքվի որոշումը։ Սեպտեմբերի 8-ի ուշ երեկոյան պաշտոնապես հաստատվեց, որ ադրբեջանական կողմը Հայաստանին է վերադարձրել հինգ ռազմագերիների։ Հայաստանի ԱԱԾ-ն հրապարակել է նրանց անուն-ազգանունները։ Չորսը Գյումրի քաղաքից են, մեկը՝ Վանաձորից։
Մինչ պաշտոնական Երևանը կհաստատեր լուրը՝ Ադրբեջանի ԶԼՄ-ներում այն շրջանառվում էր ժամեր շարունակ։ Խոսք էր գնում, սակայն, մի լրատվամիջոցում՝ չորս, մյուսում՝ հինգ գերիների մասին։
Մինչ այս պահը հաղորդված տեղեկությունները հայ զինծառայողների վերադարձի մասին, ինչպես նաև մեկնաբանություններ Երևանից և Բաքվից
Հայաստանի և Ադրբեջանի ղեկավարները վերջին անգամ հանդիպել էին օգոստոսի 31-ին Բրյուսելում։ Հանդիպման միջնորդը՝ Եվրոպական խորհրդի նախագահ Շառլ Միշելը, իր հայտարարության մեջ ընդգծել էր հայ գերիների ազատ արձակման կարևորությունն ու նշել, որ ԵՄ-ն կշարունակի զբաղվել այդ հարցով։ Կոնկրետ պայմանավորվածության ձեռքբերման մասին, սակայն, ոչինչ չէր հաղորդվել։
Հայկական կողմի չհաստատված տվյալներով՝ Ադրբեջանում պահվում է շուրջ ութ տասնյակ հայ գերի։ Մինչև այժմ վերադարձվել է 155 գերի։
Պաշտոնական Բաքուն տարբեր առիթներով հայտարարել է, թե վերադարձրել է բոլոր գերիներին՝ ադրբեջանական բանտերում պահվող քաղաքացիներին անվանելով «ահաբեկիչներ»։
Երևանի լռությունն ու Բաքվից եկող տեղեկությունները
Մինչ ուշ երեկո Հայաստանի արտաքին և պաշտպանական գերատեսչությունները ոչ հերքում, ոչ էլ հաստատում էին գերիների վերադարձի մասին լուրերը։ Ադրբեջանական լրատվամիջոցներում, սակայն, տեղեկությունն ակտիվորեն շրջանառվում էր։ «Թուրան» գործակալությունն էր հայտնել, որ երկրի գերագույն դատարանը «մեղմել է Հայաստանի չորս քաղաքացիների դատավճիռները և ազատ արձակել նրանց»։
«Արմենպրես»-ի հետ զրույցում ՊՆ մամուլի խոսնակ Արամ Թորոսյանն ասել էր, որ նախարարությունը Ադրբեջանից գերիների վերադարձի մասին հաստատված տեղեկություն չունի, իրականացվում են ճշտումներ:
Հայրենիք վերադարձած գերիների մասին լուրերը հաստատեց Ազգային անվտանգության ծառայությունը՝ հրապարակելով անվանական տվյալներ։
«Ողջունում ենք այս գործողությունը՝ որպես հարաբերությունների կարգավորմանը նպաստող քայլ», — ասված է ԱԱԾ տարածած հաղորդագրությունում։
Ադրբեջանի ռազմագերիների, պատանդների և անհետ կորած քաղաքացիների պետական հանձնաժողովն է հայտնել, որ Ադրբեջանը Հայաստանին է փոխանցել հինգ հայ զինծառայողի։
«Ադրբեջանի Հանրապետությունը, առաջնորդվելով հումանիզմի սկզբունքներով և հիմնվելով 2022 թվականի օգոստոսի 31-ին Եվրոպական խորհրդի նախագահ Շառլ Միշելի նախաձեռնությամբ կայացած Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի և Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի հանդիպման արդյունքում ձեռքբերված պայմանավորվածության վրա, պետական սահմանի մոտ հայկական կողմին է փոխանցել հինգ զինծառայողի»,- ասված է պաշտոնական հաղորդագրությունում։
ԵՄ-ն և ԱՄՆ-ն ողջունել են գերիների վերադարձը
Հինգ հայ ռազմագերիների վերադարձը թվիթերյան գրառումներով ողջունել են Եվրոպական խորհրդի նախագահ Շառլ Միշելը, Հարավային Կովկասում ԵՄ հատուկ ներկայացուցիչ Տոյվո Կլաարը, ինչպես նաև ԱՄՆ Պետդեպարտամենտի խոսնակ Նեդ Փրայսը: Նրանք բոլորն արտահայտվել են Twitter-ում։
Միշելն ընդգծել է, որ «5 հայերի վերադարձը հաջորդել է օգոստոսի 31-ի բրյուսելյան քննարկումներին»։
«Գերիների հանձնումն առաջին անգամ տեղի է ունենում երկկողմ ձևաչափով, ինչը Հայաստանի ու Ադրբեջանի ձեռքբերումն է։ Հումանիտար խնդիրների լուծումն առաջնահերթություն է»,- գրել է Միշելը։
Տոյվո Կլաարը գերիների վերադարձը Հայաստան բնորոշել է որպես «կարևոր մարդասիրական ժեստ», պաշտոնական Վաշինգտոնը՝ «դրական զարգացում Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղության գործընթացի համար»։
«Հուսով ենք, որ մնացած բոլոր ձերբակալվածները շուտով կվերադառնան տուն, և Ադրբեջանն ու Հայաստանը կշարունակեն քայլեր ձեռնարկել վստահություն ձևավորելու և առկա տարաձայնությունները լուծելու համար»,- գրել է Պետդեպարտամենտի խոսնակ Նեդ Փրայսը:
Իրավակա՞ն, թե՞ քաղաքական․ գերիների խնդրի լուծման ճանապարհը
Մարդու իրավունքների պաշտպան Քրիստինե Գրիգորյանի դիտարկմամբ՝ միգուցե այս պահին Բաքվից հայ ռազմագերիներին վերադարձնելու ավելի արդյունավետ տարբերակ են քաղաքական բանակցությունները։ Անիմաստ չի համարում նաև մյուս գործիքների կիրառումը, մասնավորապես՝ իրավական հիմնավորումը։
«Յուրաքանչյուր քայլ որոշակիորեն իր դրական էֆեկտն է բերում՝ այդ պահն [գերիների վերադարձը] ավելի մոտեցնելու համար»,- «Ազատության» հետ զրույցում ասել է օմբուդսմենը։
Հայ ռազմագերիներից շատերն են դատապարտվել Բաքվի դատարաններից կողմից։ Հոդվածները տարբեր են՝ սահմանի ապօրինի հատումից մինչև ահաբեկչություն։ Օմբուդսմենի գնահատմամբ՝ ակնհայտ է, որ այդ դատավարություններն արհեստական են․
«Դրանք միտված են ոչ թե կոնկրետ անձանց կողմից հանցավոր արարքի գնահատմանը, այլ ինչպես զոհերի ընտանիքի անդամներին, այնպես էլ հայ հասարակությանը ահաբեկելուն, հոգեբանական ճնշում գործադրելուն»։
Գրիգորյանի խոսքով՝ Բաքվի դատարանների վճիռների արհեստականության մասին է վկայում նաև այն, որ Հայաստանում կան «հայրենադարձված տղաներ, որոնց նկատմամբ կիրառված, ուժի մեջ մտած դատավճիռներ կան»։
Մեկնաբանություն Երևանից
Քաղաքական մեկնաբան Հակոբ Բադալյանը դժվարանում է ասել՝ ինչի դիմաց է Ադրբեջանը գնացել նման մարդասիրական քայլի։ Բրյուսելյան հանդիպումից հետո Միշելի հայտարարությունն, ըստ նրա, վկայում է այն մասին, որ «այդ պահին որևէ շոշափելի պայմանավորվածություն չի եղել, դա հասունացել է հետագա աշխատանքի ընթացքում»։ Հիշեցնում է՝ Պուտին-Ալիև և Փաշինյան-Պուտին շփումները, հայ նախարարների աշխատանքային այցերը Ռուսաստան և Միացյալ Նահանգներ։
Գերիների վերադարձը Հայաստան Բադալյանը որակում է որպես «վերջին շրջանում բավական ակտիվ դիվանագիտական շարժերի արդյունք»։
«Տեղեկությունը հրապարակվեց այն օրը, երբ Երևան էր այցելել Մինսկի խմբի ամերիկացի համանախագահը, Բաքվում էր Մինսկի խմբի ռուսաստանցի համանախագահը»,- JAMnews-ի հետ զրույցում նկատել է փորձագետը։
Բադալյանն ասում է՝ գաղտնիք չէ, որ Ադրբեջանը մշտապես փորձել է գերիների հարցն օգտագործել որպես քաղաքական խաղաթուղթ, ուստի հարց է ծագում՝ մարդասիրական այս քայլն ունի՞ քաղաքական բաղադրիչ, թե՞ ոչ։
Քաղաքական մեկնաբանի խոսքով՝ չենք կարող պնդել, որ կա ինչ-որ «քաղաքական պայմանավորվածություն կամ փոխհամաձայնություն», բայց հարցադրումն ունի գոյության իրավունք։
Բադալյանի փոխանցմամբ՝ Կովկասում աշխատանքն ակտիվացել է, մասնավորապես՝ հաղորդուղիների ապաշրջափակման ուղղությամբ։ Սա, ըստ նրա, պայմանավորված է աշխարհում ստեղծված իրավիճակով։ Ասում է՝ Կովկասը դառնում է առանցքային գոտիներից մեկը, քանի որ վերանայվում են տնտեսական սխեմաներն ու լոգիստիկ ցանցերը։
Հարցին՝ գուցե Ադրբեջանը փորձի գերիների խաղաթուղթն օգտագործել «Զանգեզուրի միջանցքն» իրականություն դարձնելու համար, վերլուծաբանը պատասխանեց՝ նշելով, որ «Բաքվին չի հաջողվում քաղաքական ճանապարհով առաջ մղել իր օրակարգը»։
Պատճառը միայն այն չէ, որ պաշտոնական Երևանը մերժում է միջանցքային տրամաբանությունը։
«Ադրբեջանի պատկերացումները համահունչ չեն նաև Ռուսաստանի հետ։ Բաքվի համար այնքան էլ ցանկալի չէ, որ ՀՀ տարածքով Նախիջևանի հետ իր հաղորդակցության հսկողությունն իրականացնի ՌԴ սահմանապահ ծառայությունը։ Թուրքիայի և Ադրբեջանի պատկերացումն այն է, որ այդ կապը պետք է տեղի ունենա առանց հսկողության»։
Քաղաքական մեկնաբանի գնահատմամբ՝ ռազմական ճանապարհով «Զանգեզուրի միջանցք» բացել կարող են միայն խոշոր խաղացողները, Ադրբեջանն ընդամենը գործիք է։
«Նման վտանգ կամ ռիսկ կարող է լինել, եթե խոշոր խաղացողների մակարդակում լինի այդպիսի գործողություն կատարելու որոշում։ Օրինակ՝ Ռուսաստանի և Թուրքիայի միջև նաև Իրանի ներգրավմամբ ինչ-որ համաձայնություն լինի՝ ստեղծել նոր իրավիճակ։ Կամ եթե դա լինի ԱՄՆ-Թուրքիա-Ադրբեջան մակարդակով։ Տարբերակները, իհարկե, տեսական են»,- ամփոփել է Բադալյանը։
Մեկնաբանություն Բաքվից
Քաղաքական մեկնաբան Աղշին Քերիմովի կարծիքով՝ Եվրամիությունը հեռու է Հարավային Կովկասում մեծ քաղաքական հավակնություններ ունենալուց և զարգացնում է իր շահերը մարդու իրավունքների և լիբերալ արժեքների ոլորտում։ Եվ երբեմն թույլ է տալիս մարդու իրավունքների հետ կապված մանիպուլյացիաներ։
«Ելնելով նրանից, որ Ադրբեջանին հաջողվել է ամրապնդել իր միջազգային դիրքերը՝ Բաքվի փաստարկներն ավելի գրավիչ են Եվրամիության համար։ Շահերի նման մերձեցման պատճառներից մեկը Եվրոպայի էներգամատակարարման ոլորտում գերիշխող դիրք զբաղեցնելու Ադրբեջանի փորձերն են։
Բոլորը հասկանում են, որ ադրբեջանական գազը կարող է այլընտրանք դառնալ ռուսական գազին, թեև դրա համար տարիներ կպահանջվեն։
Եվրամիության համար Ադրբեջանի և Հայաստանի ղեկավարների հանդիպումներ կազմակերպելը կարևոր է, քանի որ դրանով ԵՄ-ն ցույց է տալիս իր խաղաղասիրութունը, ինչպես նաև ձեռնարկում քայլեր, որոնք ելնում են Միացյալ Նահանգների շահերից՝ թուլացնելու Ռուսաստանի ազդեցությունը Հարավային Կովկասում։
Յուրաքանչյուր պետություն, կազմակերպություն, միություն ունի իր սկզբունքները, իսկ միջազգային համակարգում ռազմավարական դիրքը որոշվում է այդ սկզբունքներին հավատարիմ լինելու միջոցով։ Այդ պատճառով էլ Եվրամիությունը փորձում է Իլհամ Ալիևի և Նիկոլ Փաշինյանի հանդիպումների ընթացքում հասնել հումանիտար արդյունքների։
Հինգ հայ զինծառայողների փոխանցումը Հայաստանին արտացոլում է բրյուսելյան բանակցությունների ընթացքում ձեռքբերված պայմանավորվածությունների հումանիտար ասպեկտները, սակայն, բնականաբար, կան բաներ, որոնք Ադրբեջանը կցանկանա ստանալ այս քայլի դիմաց։
Նախևառաջ, Ադրբեջանը դեռ փնտրում է ճշգրիտ քարտեզներ ականապատ այն տարածքների, որոնք Ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմի արդյունքում անցել են իր վերահսկողության տակ։ Երկրորդ՝ անհայտ է մնում Ղարաբաղյան առաջին պատերազմի ժամանակ անհետ կորած 4000 ադրբեջանցիների ճակատագիրը։
Բայց Ադրբեջանը հասկանում է, որ դժվար թե իրեն հաջողվի Երևանից հստակ արդյունքներ ստանալ այդ պահանջների մասով։ Ուստի Բաքուն Հայաստանից պահանջում է լռել պետական սահմանին իր դիրքերը ռազմավարական առումով ավելի կարևոր կետեր տեղափոխելու ժամանակ, ինչպես նաև կառուցողական դիրքորոշում ցուցաբերել Զանգեզուրի միջանցքի նախագծի իրականացման հարցում»։
Բաքուն 5 հայ գերիների է վերադարձրել
