Առցանց նարկոշոփեր․ Հայաստանում թմրանյութերն ավելի հասանելի են դարձել
Առցանց թմրանյութերի վաճառք Հայաստանում
Հայաստանում թմրանյութերի բիզնեսը տեղափոխվում է համացանցի բաց տիրույթ․ միայն Telegram-յան հարթակում ավելի քան 1200 նարկոշոփ կա՝ հասանելի գրեթե բոլորի համար։ Քիչ չեն դրանք նաև մյուս սոցիալական կայքերում։ Միջինում 400-600 մարդ ամեն րոպե թմրանյութ է փնտրում այս հարթակներում։
Ինչպե՞ս է համացանցն ազդում թմրանյութերի վաճառքի և դրանց հասանելիության վրա, ովքե՞ր են զոհ դառնում հասանելի «հաճույքներին», պատմում են դրան առերեսված մարդիկ և մասնագետները։
- Հայաստանում ավելի շատ մարդ է սկսել թմրանյութ օգտագործել
- «Բանտը չի ուղղում»․ Հայաստանում վաղաժամկետ ազատ արձակման որոշումներ հազվադեպ են ընդունվում
- Արցախյան երկրորդ պատերազմից հետո․ հոգեբանական հաղթահարման փուլ
«Հասկանում ես, որ ապրում ես բոլորովին անծանոթ մարդու հետ»
Լիլիթը համաձայնում է խոսել, բայց դրսում․ իրենց տանը վաղուց արդեն հյուրեր չեն լինում։ Դեռ մեկ տարի առաջ Երևանի արվարձաններից մեկում ապրող այս ընտանիքը մեկն էր հազարավորներից, որ երբևէ չէր լսել թմրանյութերի մասին։ Գիտնական հոր և ինժեներ մոր երկու զավակները միայն հպարտության առիթ էին տվել՝ բարձրագույն կրթություն, գերազանցության դիպլոմ։
«Ես միշտ հեռու եմ եղել այն մտքից, թե թմրանյութերի ազդեցության տակ հայտնվում են միայն խոցելի ընտանիքների կամ խնդրահարույց երեխաները։ Ես շատ լավ հասկանում էի, որ դա չարիք է, որ կարող է պատահել յուրաքանչյուրի հետ։ Յուրաքանչյուրի՝ բացի մեր ընտանիքից։ Եղբայրս 24 տարեկան էր, այդ տարիքում դժվար թե ազդեցության տակ ընկնես կամ չգիտակցես արարքներիդ հետևանքը։ Ինձ միշտ թվացել է, որ թմրանյութերի կամ այլ կախվածությունների հակված են առավելապես անցումային շրջանի դեռահասները։ Բայց արի ու տես, որ կյանքում ոչինչ քո պատկերացրածով չէ»,- ասում է Լիլիթը։
Նա առաջինն էր, որ նկատեց՝ եղբայրը փոխվել է․ գրեթե չէր խոսում, տրամադրության փոփոխությունները չափազանց կտրուկ էին՝ անտարբերությունից՝ գերլարվածություն։ Ընտանիքի կյանքում ոչինչ չէր փոխվել։ Լիլիթին թվում էր՝ պատճառը սիրային խնդիրներն են․
«Ժամերով փակվում էր սենյակում, չէր խոսում ընդհանրապես, չէր ուտում։ Ընթացքում սկսեց անտարբեր լինել նաև իր արտաքինի նկատմամբ, չնայած երբեք այդպիսին չէր եղել, չափազանց մաքրասեր էր։ Հետո արդեն անվերջանալի կոնֆլիկտներն ու սկանդալներն էին։ Եղբայրս, որ երբեք ձայնն անգամ չէր բարձրացրել, աչքիս առաջ վերածվում էր հրեշի։ Ես հասկանում էի, որ ապրում եմ բոլորովին անծանոթ մարդու հետ»։
Այն մասին, թե ինչ է կատարվում տղայի հետ, պատմեց ընկերը։ Լիլիթը համոզված է՝ եթե չլիներ ընկերների սրտացավությունն ու ուշադրությունը, ավարտը սարսափելի կլիներ։ Պարզվեց, որ արդեն ամիսներ է, ինչ եղբայրը սինթետիկ թմրանյութեր է օգտագործում, պարտքեր է կուտակել, կորցրել աշխատանքը։
«Ես մինչև հիմա էլ չեմ հասկանում, թե ինչպես է եղբայրս հայտնվել այդ ծուղակում։ Նրա ընկերներից որևէ մեկն այդպիսի խնդիր չունի։ Ավելին՝ եթե չլիներ նրանց ուշադրությունն ու ազնվությունը, ես վախենում եմ մտածել, թե ինչ կարող էր պատահել։ Ընկերները փորձել էին խոսել եղբորս հետ։ Վերջին հուսահատ քայլը մեզ տեղի ունեցողի մասին պատմելն էր։ Դրանից հետո, իհարկե, եղբայրս վիճեց ընկերների հետ, մինչև հիմա էլ հրաժարվում է շփվել նրանց հետ, բայց հիմա, կարծում եմ, ոչ թե չարությունից, այլ ամոթից է այդպես անում»,- պատմում է Լիլիթը։
Որդու մասին սարսափելի իրականությունը պարզելուց հետո ծնողները փորձեցին համոզել նրան՝ դիմել մասնագետների։ Տղան դեմ էր։ Լիլիթն ասում է՝ իրենք ամեն կերպ փորձել են գաղտնի պահել եղբոր խնդիրը, բայց Հայաստանում ոչինչ չես թաքցնի․ նման լուրերը տարածվում են չափազանց արագ։ Կարճ ժամանակ անց ընտանիքը հասկացավ՝ իրենք այլևս ընկերներ չունեն․
«Բոլորի համար եղբորս կախվածությունը խարանի պես բան դարձավ․ մեր շուրջը մնացին միայն մորաքույրս և մեր կնքահայրը։ Մարդիկ վախենում էին, որ իրենց զավակները կարող են շփվել մեզ հետ, և ես, անկեղծորեն, նրանց հասկանում եմ։ Բայց նման դեպքերում մարդիկ պետք է հիշեն՝ սա կարող է պատահել յուրաքանչյուրի հետ, ոչ ոք ապահովագրված չէ։ Չէ՞ որ ծնողներից որևէ մեկը չի ստուգում, թե իր չափահաս երեխան ինչ է անում սոցցանցերում»։
Հերթական սկանդալից հետո Լիլիթի եղբայրը համաձայնեց բուժվել։ Ամիսներ շարունակ բուժվեց հիվանդանոցում, հիմա բուժումը շարունակվում է տանը։ Լիլիթն ասում է՝ իրենց կյանքը անկումների ու հարաբերական վերելքների շղթա է հիշեցնում, բայց բժիշկները վստահեցնում են՝ ամենավատն արդեն անցյալում է․
«Հիմա նաև ծնողներիս համար եմ շատ անհանգստանում․ նրանց կյանքը գլխիվայր շրջվեց։ Նրանք մեկուսացել են, ամաչում են։ Մայրս շատ լուրջ դեպրեսիա ունեցավ, հայրս ընդհանրապես չի շփվում որևէ մեկի հետ։ Ես չգիտեմ՝ կկարողանա՞ արդյոք մեր ընտանիքը հաղթահարել այս փորձությունը, բայց գիտեմ՝ ինչ-որ բաներ կորցրել ենք անվերադարձ։ Առնվազն՝ հանգստությունը»։
Ովքե՞ր են ծուղակն ընկնում
Հայաստանում 2022 թ․-ի հունվարի 1-ի դրությամբ՝ «Կախվածությունների բուժման ազգային կենտրոնում» և հանրապետության նարկոլոգիական ծառայություններում հաշվառվել է 7 570 թմրանյութ օգտագործող: 2021 թ․-ի նույն ժամանակահատվածում այս ցուցանիշը կազմել է 7100, 2020 թ․–ին՝ 7209։
«Կախվածությունների բուժման ազգային կենտրոնի» տնօրեն Սուրեն Նազինյանն ասում է, որ Հայաստանում վերջին տարիներին նկատվում է թմրամիջոցներ գործածողների թվի աճ․
«Նշված անձանց 70 %-ը 30-50 տարեկան անձինք են, սակայն վերջին շրջանում տեսանելի է, որ թմրամիջոցների գործածումը բնորոշ է դարձել նաև ավելի երիտասարդների, երբեմն էլ դեռահասների շրջանում։ Հաշվառվածների շրջանում 170-ը կանայք են։ Ներկայացված թվի մեջ ներառված են ոչ միայն բուժում ստացող անձինք, այլև նրանք, ովքեր իրավապահ մարմինների որոշումներով ուղեգրվել են հետազոտության»։
«Կախվածությունների բուժման ազգային կենտրոնը» զբաղվում է քիմիական և ոչ քիմիական կախվածությունների բուժմամբ։ 2020 թ․-ից սկսած՝ այստեղ բուժառուներին առաջարկվում է ոչ միայն դեղորայքային բուժում, այլև սոցիալ-հոգեբանական ծառայություն, ինչը, ըստ մասնագետների, պակաս կարևոր չէ:
Այստեղ բուժումն անվճար է՝ լինի դեղորայք, թե հոգեբանական ծառայություն: Աշխատում են ինչպես բուժառուների, այնպես էլ նրանց ընտանիքների անդամների հետ:
«Հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ թմրամիջոցների վաճառքով զբաղվողների թիրախը դեռահասաներն են, իսկ առևտուրը մեծ մասամբ իրականացվում է համացանցի միջոցով: Այդ իմաստով շատ աշխատանք կա կատարելու կրթական ծրագրերի իրականացման, իրազեկման տեսանկյունից: Այսօր երիտասարդները, անչափահասները շատ ժամանակ են անցկացնում համացանցում, իսկ տարբեր հավելվածների, սոցիալական հարթակների միջոցով թմրամիջոցները հասանելի են դառնում:
Իրավապահ մարմիններն աշխատանք տանում են, սակայն շատ կարևոր է երիտասարդներին կրթելը: Նրանք վաղ թե ուշ տարբեր աղբյուրներից իմանալու են թմրամիջոցների մասին, բայց ինչպե՞ս: Միգուցե կրթական որակյալ ծրագրերի միջոցով մենք երեխաներին իրազեկե՞նք, իրավիճակը ճի՞շտ ներկայացնենք, որ թմրանյութի առաջարկի դեպքում հակազդեցություն լինի»,- ասում է Սուրեն Նազինյանը:
Առողջապահության նախարարության հոգեբուժության և բժշկական հոգեբանության գծով խորհրդատու Գևորգ Փաշիկյանն ասում է՝ թմրամիջոցներ գործածողների թվի աճը պայմանավորված է նոր սինթետիկ թմրամիջոցների տարածմամբ։ Դրանց հայտնաբերումը դժվար է, իսկ հետևանքները օրգանիզմի համար՝ անդառնալի:
«Եվս մեկ վտանգ կա՝ այդ նոր տեսակի թմրամիջոցները լուրջ հոգեկան խանգարումների պատճառ կարող են դառնալ։ Առաջին իսկ օգտագործումից հետո կարող են դիտվել սուր հոգեկան խանգարումներ, որոնց դեպքում ստացիոնար բուժումն արդեն անխուսափելի է։ Շատ հաճախ նման խանգարումները կրում են քրոնիկ բնույթ»,- ասում է Գևորգ Փաշիկյանը։
Ովքե՞ր են համացանցում թմրանյութեր վաճառում
«Նարկոդիսպանսեր», «Նարկոլոգ», «Լյուսի», «Պրոֆեսսոր»․ սրանք 4–ն են այն 1200 տելեգրամյան ալիքներից, որոնց միջոցով թմրանյութերի վաճառք է իրականացվել Հայաստանում և որոնց հաջողվել է բացահայտել։ Համացանցի միջոցով թմրանյութերի վաճառքը անվերահսկելի է, ինչպես և այդ ալիքների հետևողների թիվը։
Թմրանյութերի վաճառքի ողջ գործընթացն իրականացվում է առցանց՝ պատվերի գրանցումից, վճարումից, մինչև «առաքանիի» թաքստոցի վայրի մասին տեղեկությունների փոխանցում։ Անանուն են մնում ոչ միայն վաճառողը, այլև՝ գնորդը։
2020 թ․-ին, ըստ ոստիկանության, ավելի քան 15000 անձ է ներգրավված եղել համացանցի միջոցով թմրանյութերի տարածման գործում։ Ձերբակալվածներից մեկը հայտնել է, որ իր տեղադրած ամեն փաթեթի համար կրիպտոարժույթի միջոցով ստացել է 3-4 դոլար։ Երիտասարդն իրավապահներին հայտնել է նաև, որ ինքն իր «աշխատանքի» դիմաց յուրաչանչյուր ամիս ստացել է հազար դոլար վարձատրություն։
2022 թ․-ին ոստիկանության կողմից համացանցում թմրամիջոցների վաճառքի 20-ից ավելի դեպք է բացահայտվել։
«Դատելը լուծում չէ»
Լիլիթն ասում է՝ եղբոր հետ շփումն այլևս նույնը չէ, բայց ինքը սովորել է չդատել։ Հոգեբանի հետ աշխատանքն օգնում է հասկանալ միմյանց ու ընդունել կախվածությունը ոչ թե որպես ընտրություն, այլ հիվանդություն։
«Մենք մեր սիրելիներին չենք դատում, երբ նրանք, օրինակ, օնկոլոգիական կամ սրտային խնդիրներ են ունենում։ Կախվածությունն էլ հիվանդություն է։ Այո, շատ ծանր ու շատ բարդ, բայց հիվանդություն է։ Եվ մեր՝ հարազատներիս խնդիրը մեր սիրելիներին օգնելն է, ոչ թե նրանցից հրաժարվելը։
Իհարկե, երբեմն չափազանց ծանր է, որովհետև համբերությունդ մի պահի վերջանում է, ուզում ես, որ այդ մղձավանջն ավարտվի։ Բայց պետք է դիմանալ ու փորձել օգնել։ Կախվածությունների դեպքում ապաքինման հիմնական գրավականը պացիենտի ցանկությունն է։ Իսկ եթե մենք նրանցից հրաժարվենք, նրանք երբեք չեն ցանկանա բուժվել»,- կարծում է Լիլիթը։
Առցանց թմրանյութերի վաճառք Հայաստանում
