Աշխատանքային միգրացիան ՀՀ-ից Ռուսաստան շարունակվում է․ պատճառներն ու հետևանքները
Աշխատանքային միգրացիան ՀՀ-ից Ռուսաստան
Հազարավոր Հայաստանի քաղաքացիներ ամեն գարուն մեկնում են արտագնա աշխատանքների։ Վերադառնում են տուն, իրենց ընտանիքների մոտ ձմռանը։ Մի որոշ ժամանակ այդ հոսքը կանգ առավ՝ կորոնավիրուսի համավարակով պայմանավորված։ Բայց երբ սահմանները բացվեցին, կրկին շատերը սկսեցին մեկնել արտագնա աշխատանքի՝ հիմնականում Ռուսաստան։ Մարդիկ մեկնում են՝ անտեսելով ՌԴ-ում միգրացիոն խստացումները, ռուբլու ցածր կուրսը և ռուս-ուկրաինական պատերազմը։
Փորձել ենք պարզել պատճառները փորձագետի, Հայաստանի համայնքներից մեկի ղեկավարի, որտեղից մշտապես մեծ թվով մարդիկ են մեկնում արտագնա աշխատանքի, ու տարիներ շարունակ դրսում աշխատող հայ վարպետի հետ։
- «Աղոտ և ոչինչ չասող»․ ՀԱՊԿ-ի արձագանքը Երևանի հարցադրմանը
- «Երկու քարի արանքում»․ Հայաստանի բանկերը այլևս «Միր» քարտերը չեն սպասարկի
- «Փաստ է՝ ՌԴ-ն մեզ մենակ թողեց ամենանեղ պահին»․ Ալեն Սիմոնյան
Արտագնա աշխատանքի մեկնողները Հայաստանում այլընտրանք չեն գտնում
Համլետ Սաղաթելյանը մարտի սկզբից արտագնա աշխատանքի է մեկնել Ռուսաստանի ամենահեռավոր ու ցուրտ քաղաքներից մեկը` Խաբարովսկ։ Նրա հետ զրուցելու համար կապ ենք հաստատել հեռախոսով։ Համլետն ասում է, որ երեսուն հոգանոց խմբով են եկել այս անգամ աշխատանքի։ Խմբի անդամները Շիրակի մարզի տարբեր գյուղերից են։
«Մեր աշխատածի գրեթե կեսը ռուբլու ընկած կուրսի պատճառով կորցնում ենք։ Ստիպված մեր առողջության հաշվին ավելի ենք աշխատում, որ ավելի շատ վճարվենք։ Որ մնանք Հայաստանում մեր երեխեքին ո՞նց պահենք, մեր վարկերը ո՞նց փակենք, ամեն մեկս հազար խնդիր ունենք»,- պատմում է երեք երեխաների հայր, 51-ամյա Համլետ Սաղաթելյանը։
Նա 15 տարի անընդմեջ արտագնա աշխատանքի է մեկնել։ Ամեն անգամ այլ քաղաք է գնացել։ Տուն է վերադառնում ուշ աշնանը կամ Նոր տարվա շեմին։
Ռուսաստանը աշխատանքային միգրացիայի դոմինանտ ուղղությունն է
«Հայկական Կարիտաս» բարեսիրական ՀԿ միգրացիոն ծրագրի փորձագետ Տաթևիկ Բեժանյանն ասում է՝ արտագնա աշխատողների թվով առաջատարներն են Հայաստանի երեք մարզերը` Շիրակը, Տավուշը, Գեղարքունիքը.
«Ռուսաստանը շարունակում է մնալ դոմինանտ ուղղությունը, ուր մեկնում են մեր հայրենակիցներն աշխատելու։ Ըստ ՌԴ պաշտոնական թվերի, կիսամյակային տվյալներով արդեն իսկ 138 հազար ՀՀ քաղաքացի պաշտոնապես գրանցված են որպես աշխատանքային միգրանտներ։ Իսկ 300 հազարից ավելին պարզապես միգրացիոն հաշվառման է կանգնել»։
Այս տարվա թվի որոշակի չափով նվազումը Բեժանյանը կապում է տարբեր պատճառների հետ: Շատերը աշխատանք են գտել տեղում, ոմանք էլ ՌԴ միգրացիոն օրենսդրության խստացումների արդյունքում մուտքի արգելք են ստացել։ Կան և այդպիսիք, որ նախընտրում են չգնալ՝ պայմանավորված ռուբլու ցածր կուրսով։
«Սակայն թիվը որքան էլ նվազի, միևնույնն է որպես աշխատանքային միգրացիայի դոմինանտ ուղղություն շարունակում է մնալ Ռուսաստանը, անկախ տարբեր իրավիճակներից»,- շեշտում է փորձագետը։
Նոր կյանքի յուրաքանչյուր երկրորդ ընտանիքի տղամարդը մեկնում է ՌԴ
Շիրակի մարզի Նոր կյանք համայնքից ամեն տարի ավանդաբար 200-ից ավել տղամարդ մեկնում է արտագնա աշխատանքի։ 1500-ից ավել բնակչություն ունեցող գյուղի յուրաքանչյուր երկրորդ ընտանիքի տղամարդը դրսում է։
Համայնքի վարչական ղեկավար Գևորգ Պետրոսյանի դիտարկմամբ՝ գնացողների թիվը վերջին տարիներին, հատկապես համավարակից հետո նվազել է․
«Մարդիկ մնացին այստեղ, Երևանում գործ գտան, աշխատեցին ու այլևս չգնացին։ 50 հոգին էլ չեն մեկնում, բայց մնացածը դրսում են։ Ռուսաստան մեկնողները հիմնականում նրանք են, ովքեր կարողանում են առաջին ձեռքից աշխատանք ստանալ։ Գործատուն հենց իրենց հետ է կապվում։ Միջնորդ չկա, որն իր տոկոսային գումարն էլ պահի»։
Գևորգ Պետրոսյանի խոսքով՝ անգամ Երևանում իրականացվող մեծածավալ շինարարությունը մարդկանց չի պահում տեղում։
Նախորդ տարի Հայաստանում շինարարական աշխատանքների ծավալն աճել է 36%-ով։ Ըստ վիճակագրական կոմիտեի՝ 2023 թվականի միայն հունվար-ապրիլ ամիսներին իրականացվել է համարյա 95 մլրդ դրամի շինարարություն։
«Երևանում շահավետ է աշխատել արհեստավորներին: Իսկ նրանց, ովքեր պետք է բանվորություն անեն, ձեռնտու չէ։ Չեն կարող ամեն օր գնալ-գալ Երևան։ Ստիպված տուն են վարձում։ Իսկ այսօր Երևանում տան վարձերը հասել են 300-400 հազարի։ Նայեք՝ տալիս են բնակարանի վարձ, վճարում են կոմունալ վարձեր, ծախսում են ուտելու, ծխախոտի, տուն գնալ-գալու վրա։ Տակը շատ չնչին գումար է մնում։ Դրա համար գերադասում են մեկնել Ռուսաստան։ Հայաստանում օրական 8-10 հազար դրամ է կարող են վաստակել։ Ռուսաստանում ավելի մեծ գումար են ստանում»,- բացատրում է Գևորգ Պետրոսյանը։
Խաբարովսկ աշխատանքի մեկնած Համլետ Սաղաթելյանն էլ մանրամասնում է․
«Գործատուն մեզ ապահովում է մնալու տեղով ու սննդով, ինչը քիչ բան չէ։ Բրիգադով ենք աշխատում։ Մեկը պատ է շարում, մյուսը ներքին հարդարման աշխատանքներ է անում։ Ընդհանուր աշխատանքի դիմաց կատարողականը գրվում է, ստացվում է իքս գումար, էդ իքս գումարը բաժանվում է 10 հոգու մեջ։ Հայաստանում այդքան գումար չենք վաստակում»։
«Հայկական Կարիտաս» ԲՀԿ միգրացիոն ծրագրի փորձագետ Տաթևիկ Բեժանյանն էլ հավելում է․
«Ռուսաստանում պատերազմական իրավիճակի հետ կապված տների գները կտրուկ իջել են։ Այդ թվում և Խաբարովսկում։ Ռուբլու կուրսը իջել է Հայաստանում, բայց ռուբլու գնողունակությունը ՌԴ-ում՝ տեղի ապրանքների հետ համեմատած, գրեթե չի փոխվել։ Հայաստանում, երբ ռուբլին վերածում են դրամի, շատ քիչ է կազմում։ Բայց այնտեղ ապրելու ծախսը իրենց վրա ավելի փոքր գումար է կազմում, քան Հայաստանում։
Ռուսաստանում շինհրապարակներում տնակներ են տեղադրում, որոնց հասցե են նաև տալիս ու հենց այդտեղ հաշվառում մարդկանց։ Այդ տնակներում ապրում են անվճար։ Ստացվում է, որ իրենց ստացած եկամուտից միյան հարկեր են վճարում»։
Աշխատաշուկան պաշտպանված չէ
Եթե Հայաստանի համար աշխատանքային միգրացիայի դոմինանտ ուղղություն շարունակում է մնալ Ռուսաստանը, ապա հնդիկների համար` Հայաստանը։ Օտարերկրացիների թվով նրանք Հայաստանում երկրորդն են Ռուսաստանի քաղաքացիներից հետո։ Դեռ նախորդ տարվա դեկտեմբերին էկոնոմիկայի նախարարությունից հայտնում էին, որ երկրում հաստատվել է 20-30 հազար հնդիկ։
2017 թվականին Հայաստանի կառավարությունը Հնդկաստանի քաղաքացիների համար դյուրացրեց մուտքի վիզա ստանալը։ Եվ ամեն տարի միգրանտների թիվն այս երկրից ավելացավ։
Տաթևիկ Բեժանյանը պարզաբանում է՝ աշխատաշուկան Հայաստանում պաշտպանված չէ, և գործատուները դեմպինգ են անում․
«Հասկանում եմ գործատուներին։ Ցանկացած բիզնեսի մարդ միշտ էլ ձգտում է քիչ վճարի, ունենա ավելի մեծ եկամուտ։ Բայց այստեղ կարևոր է պետության կարգավորիչ դերը։ Պետության համար իր քաղաքացու շահը պետք է լինի գերակա, պետք է պաշտպանի աշխատաշուկայում իր քաղաքացու շահերը։ Այս պարագայում մերոնք պարզապես մեկնում են երկրից»։
Փորձագետի դիտարկմամբ՝ պետությունը նաև պետք է ապահով ու անվտանգ միջավայր ստեղծի քաղաքացիների աշխատանքային հնարավորությունների համար։ Նշում է, որ 2020 թվականի պատերազմից հետո Հայաստանի բոլոր մարզերը, բացի Կոտայքից դարձել են սահմանամերձ, ինչը դժվարություններ է ստեղծել գյուղացիների համար․
«Գեղարքունիքի մարզը, Վայոց ձորն ու Սյունիքը բավականին մեծ հատվածով դարձել են սահմանամերձ։ Ցավոք, գյուղերի մեծ մասում, հատկապես Գեղարքունիքում, Սյունիքում գյուղացիները չեն կարողանում հող մշակել։ Հենց տրակտորը մտնում է դաշտ, կրակում են։ Մարդիկ հստակ խնդիր ունեն, իրենց հողը չեն կարողանում մշակել։ Ինքս եմ այցելություններ ունեցել մեր գյուղեր, իմ աչքով տեսել։
Այս մարդիկ ի՞նչ պետք է անեն։ Նրանք, որպես կանոն, ունեն ոչ բարձր մասնագիտական որակավորում։ Եվ հիմա նրանց մնում է գնալ Երևանում աշխատել շինարարությունում կամ մեկնել ՌԴ»։
Հետքայլ արտագնա աշխատողներին հարկելուց
Փետրվարին արտագնա աշխատանքի մեկնած հազարավոր քաղաքացիներ ՀՀ պետական եկամուտների կոմիտեից հարկային պարտավորությունների մասին նամակներ էին ստացել։ Նրանց տեղեկացրել էին, որ 100 հազար դրամից մինչև մեկ միլիոն դրամ հարկային պարտավորություն ունեն և պետք է վճարեն այդ գումարները։ ՊԵԿ-ը ծանուցել էր 1005 ֆիզիկական անձի։ Նրանցից պահանջում էր ընդհանուր առմամբ 187 միլիոն դրամ։
Քաղաքացիներն էլ ժամանակին չէին իրազեկվել ընդունված արձանագրության մասին ՊԵԿ-ի կողմից։ Այս պատճառով նաև ձևավորվել էին տույժեր և տուգանքներ ժամկետանց հարկային պարտավորության համար։
Ըստ դրա՝ արտագնա աշխատանքի մեկնող քաղաքացիները, տվյալ երկրում եկամտահարկ վճարելուց բացի, Հայաստանում ևս պետք է վճարեին եկամտահարկ։ ՌԴ-ում աշխատած հայաստանցին, այդ երկրում վճարելով 13% եկամտահարկ, վերադառնալով Հայաստան, այստեղ էլ պետք է վճարեր 8% եկամտային հարկ։ Դա ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված եկամտահարկի տարբերությունն է։
Դժգոհությունների ու քննադատությունների մեծ ալիքի արդյունքում՝ ՊԵԿ-ը հայտարարեց, որ արտագնա աշխատանքի մեկնած ՀՀ քաղաքացիները դեռ չեն հարկվի Հայաստանում:
Այս պահին մշակվում է օրենսդրական փոփոխությունների նախագիծ՝ ՀՀ ռեզիդենտ ֆիզիկական անձանց կողմից Հայաստանի տարածքից դուրս աշխատանքի պարագայում ստացված եկամուտների հարկման վերաբերյալ։
«Հասկացան, որ անհույս է։ Այս մարդկանցից ի՞նչ գանձեն, երբ նրանցից եկամտահարկ գանձվում է։ Եվ հետո մեր արտագնա աշխատողներն իրենց աշխատավարձի 46% ՌԴ-ում հարկեր են վճարում։ Դրա մեջ մտնում է եկամտահարկը, նաև ֆիզիկական անձերից գանձվող հարկը (НДФЛ, налог на доходы физических лиц), պարտադիր բժշկական ապահովագրությունը։ Այնպես չէ, որ միայն եկամտահարկ են վճարում, որ նորից եկամտահարկի տարբերոյթյուն գանձնեն մարդկանցից։
Կարծում եմ՝ հարկելը շատ անարդար ու անազնիվ կլիներ այս մարդկանց հանդեպ։ Հաշվի առնելով նաև այն, որ նրանք իրենց գումարները ուղարկում են Հայաստան, ի վերջո, այդ գումարները ներառվում են ՀՀ տնտեսության մեջ։ Այդ գումարներն այստեղ են»,- ասում է Տաթևիկ Բեժանյանը։
Հետևեք մեզ — Facebook | Youtube | Telegram
Աշխատանքային միգրացիան ՀՀ-ից Ռուսաստան
