Անվտանգության գոտու պահանջ Սյունիքի մարզի սահմանամերձ գյուղերի բնակիչներից

Սյունիքի մարզի սահմանամերձ գյուղերը

Հայաստանի հարավում գտնվող Սյունիքի մարզի մի քանի գյուղ 44-օրյա պատերազմից հետո կրկին սահմանամերձ են դարձել Ադրբեջանի հետ։ Դրա հետևանքով տարբեր գյուղերի բնակիչների մոտ նույն խնդիրներն են առաջացել։ Մարդիկ ապրում են Ադրբեջանի զինված ուժերի դիրքերի հարևանությամբ ու զինվորականների մշտական հսկողության տակ և չեն կարողանում ազատ տեղաշարժվել, զրկվել են արոտավայրերից ու անասնապահությամբ զբաղվելու հնարավորությունից։ Բոլոր գյուղերում խոսում են իրենց բնակավայրերի շուրջ անվտանգության գոտի ստեղծելու անհրաժեշտության մասին։

Իրավիճակի մասին մանրամասներ՝ Արավուս, Խոզնավար և Խնածախ գյուղերի բնակիչների պատմություններով։

• Նոր հին սահման․ ինչո՞ւ են հայկական գյուղերն Ադրբեջանի տարածքում հայտնվել
• Արցախից տեղահանվածները` Հայաստանի գյուղերում։ Անձնական պատմություններ
• Բժիշկ Հակոբը. «Պատերազմի դաշտում ժամանակ չես ունենում տարբերակելու՝ ում փրկես, ում՝ չէ»
• «Հայաստանը կարող է կրկնել Սինգապուրի հաջողությունը»․ Ռուսաստանից տեղափոխված գործարարներ

Արավուս

Լեռան բարձունքին թիկնած Սյունիքի մարզի Արավուս գյուղում ենք։ Դրա ողջ երկայնքով իրարից 10-20մ հեռավորության վրա տեղակայված ադրբեջանական և հայկական 12 դիրքերը փոքրացրել են գյուղի վարչական սահմանները։ Անասնապահությամբ ապրող գյուղը զրկվել է արոտավայրերից։

Գյուղի գոմերի մոտ հավաքված տղամարդիկ փորձում են գտնել իրենց տնտեսությունները վերականգնելու բանաձևը։

Պատերազմից հետո իր քառասուն անասուններին վաճառած Արթուր Բազյանը հիմա ունի ընդամենը տաս գլուխ անասուն։

«Հիմա անասունին կերակրելու համար խոտի տուկը գնում եմ երկու հազարով, երեք անգամ ավելի թանկ։ Մարդ կա իր հարյուր գլուխ անասունը վաճառեց, իսկ գյուղը հիմնականում ապրում էր անասնապահությամբ: Վաճառված անասունների գումարներով դեռ յոլա են գնում»,- ասում է երեք երեխաների հայրը։

60-ամյա Կարինե Ասրյանը թոռների ու հարսի հետ տան բակում է։ Նախկինում փոքր անասնապահական ֆերմա ունեցած ընտանիքն այսօր ընդամենը երեք կով ունի։

«Գյուղացին պետք է անասուն պահի, որ ապրի։ Արոտավայր չկա, ո՞նց պահենք, ո՞ւր տանենք այդ անասունը խոտ ուտի։ Քառասուն կով ունեինք։ Լավ էինք ապրում։ Հիմա գնում եմ Գորիսում լավաշ եմ թխում, որ գումար վաստակեմ։

Բացի էս, բա մեր անվտանգությո՞ւնը։ Ամուսինս գյուղի հովիվն է։ Անցյալ գարնանը ադրբեջանցիները ամուսնուս էին մոտեցել, վախեցրել, ծեծել, էն դեպքում, որ մեր տարածքում է եղել։ Մեր զինվորականների մոտենալուց հետո էին միայն հեռացել։ Հետո էլ ասում են՝ խաղաղության դարաշրջան է բացվում, պետք է ապրեք խաղաղության մեջ: Էս ասողները հավատո՞ւմ են իրենց ասածներին»,- հարց է տալիս Կարինե Ասրյանը։

Իսկ նրա հարսը, 32-ամյա Մելինե Առաքելյանը անհանգստանում է երեխաների համար, թույլ չի տալիս նրանց երեկոյան վեցից հետո դուրս գալ տանից․

«Կա անապահովության զգացում, մեծերով էլ աշխատում ենք տանը մնալ երեկոյան,  չնայած գիտենք, որ մեր զինվորները գյուղի տղամարդկանց հետ հսկում են սահմանները։ Մեր հայրենիքը մենք չենք լքելու, բայց պետք է մեզ համար էլ պայմաններ ստեղծեն ապրելու համար։ Անվտանգության գոտու ստեղծումը այսօր խիստ անհրաժեշտ է։ Մեր ծնողները ապրեցին այս պատերազմով, հետո մենք, հիմա էլ մեր երեխաները, որ արդեն տարբերում են զենքերի ձայները»։

Արավուսի բնակիչներից 36 ամյա Ժաննա Մինասյանն էլ անհանգստանում է տղայի ու մյուս դպրոցականների համար, որոնք ամեն առավոտ ոտքով դասի են գնում հարևան Տեղ գյուղի դպրոց․

«Երկար է ճանապարհը։ Քառասուն րոպե քայլում են երեխաները։ Վախենում ենք, բայց ինչ անենք, հո երեխեքին չենք զրկելու կրթություն ստանալուց։ Գոնե տրանսպորտ լիներ, երեխեքին դպրոց հասցնեին առավոտները։ Նախկինում այստեղ անգամ սահման չկար, հիմա եկել նստել են մեր քթի տակ»։

Ժաննայի ամուսինը, Գարիկը, ձիով ջուր է բերում գոմերում մնացած մի քանի անասունի համար։

«Արավուսից տղամարդ չի եղել, որ չմասնակցի պատերազմին, բոլորը կամավոր գնացին։ Դժվարությունները շատ են, բայց էս գյուղից գնացող չկա»,- ասում է նա։

• «Աշխատանքային միգրացիան ՀՀ-ից դեպի Ռուսաստան մեծ վտանգի տակ է»․ ժողովրդագիր
• «Ատում եմ պատերազմը»
• «Ռիկոշետ» Հայաստանի վրա․ ինչպե՞ս կտուժի տնտեսությունը Ուկրաինայի պատերազմի հետևանքով

Խոզնավար

Սյունիքի մարզի ամենահեռավոր գյուղերից մեկը ձորի մեջ փռված Խոզնավարն է։ Չնայած գյուղի գարնանային խաղաղությանը, գյուղացիները անհանգիստ են ու լարված։

«Այստեղ ապրելը դժվարանում է, երեք կողմից շրջապատված ենք հակառակորդով։ Գյուղը ձորում է, բարձունքները իրենցն են, պատերազմից հետո անցավ իրենց։ Մութն ընկավ՝ տանից դուրս չենք գալիս։ Առաջ ո՞վ էր վախում, իսկ հիմա ի՞նչ գիտես, ինչ կպատահի, գլխներիս վերևը նստած են։ Մեր տանից նայում եմ, երևում են դիրքերը»,-պատմում է գյուղացիներից Շուշիկ Ալավերդյանը։

Հայկական հենակետերից էլ զինծառայողներն են հսկողություն իրականացնում սահմանին։ Իսկ գիշերները գյուղի տղամարդիկ էլ են հերթապահում, ասում է Խոզնավարի վարչական շրջանի պատասխանատու Վահան Զաքյանը․

«Հանկարծ հակառակորդը փորձ անի սադրել, անակնկալի չգանք»։

Քամել առավելագույնը․ ինչո՞ւ են ադրբեջանցի զինվորականները ներխուժել Հայաստանի տարածք

Իրավիճակը հայ-ադրբեջանական սահմանին վառոդի տակառ է հիշեցնում․ լուցկին մոտեցնես՝ ամեն ինչ հօդս կցնդի։ Իրադարձությունների ժամանակացույցը, դրանց գնահատականը և քաղաքագետների կանխատեսումները

Անասնապահությամբ զբաղվող գյուղը պատերազմից հետո գրեթե կիսով չափ կրճատել է անասնագլխաքանակը։

«Առաջ մարդիկ 10 կով էին պահում, հազիվ էին ծերը ծերին հասցնում, հիմա 3-4 կով պահելով, ո՞նց ապրեն։ Հայկական և ադրբեջանական դիրքերի արանքում չեզոք գոտի կա, որտեղ գյուղացիների արոտավայրերն են, և անասնակերը հիմնականում այդ հատվածից ենք հնձել: Այսօր, սակայն ադրբեջանցիները թույլ չեն տալիս, որ մարդիկ այդտեղ հունձք կատարեն: Վերևը՝ Սև լճի մոտ, մի 100 հեկտարի չափ էլ էդ տարածքում է մնացել թուրքերին։ Մեր համայնքի հողերն էին, ժողովուրդը հիմնականում այստեղից էր խոտը բերում,- ափսոսանքով պատմում է Վահան Զաքյանը։ — Հովիվները մշտապես լարված են լինում, որ շատ առաջ չգնան, աշխատում են սահմանին մոտ չարածեցնել»։

«Մեր դպրոցը 6 առաջին դասարանցի ունի: Չունենք 8-րդ և11-րդ դասարաններ,  ինչը նշանակում է, որ այս տարի ավարտական դասարան չենք ունենալու: Մեր երեխաներին դասավանդող 17 ուսուցիչները ամեն օր գալիս են Գորիսից»,- պատմում է դպրոցի տնօրեն Վոլոդյա Զախարյանը։

Խոզնավարի քառասուն տարվա բուժքույր Սիլվա Ներսիսյանը արցախյան երեք պատերազմ է տեսել, ասում է, որ պատերազմի ձայնը դեռ ականջներում է․

«90-ականներին  ամբողջ գյուղը տարհանել էին, միայն ես մնացի որպես բուժաշխատող։ Հետո քառօրյան տեսանք, 44-օրյան։ Սև ջրի մոտ ամեն գարուն գնում էինք ավելուկ հավաքում, էդ մասում մենք ահագին դաշտեր ունենք, հիմա չեն թողնում գնանք։ Մեզ շրջապատել հսկում են, բայց մենք ուրիշ տեղ չունենք գնալու, էս մեր գյուղն է, մեր հողը»։

Մի ցանկություն ունի, որ Խոզնավարում արտադրամաս բացեն, մարդիկ աշխատանք ունենան, տուն պահեն։

• «Մեծ հարված թուլացած տնտեսությանը»․ Հայաստանում գազն էլ թանկացավ
• «Ադրբեջանը փորձում է ոչ թե լուծել, այլ փակել ԼՂ-ի հիմնախնդիրը»․ ՀՀ վարչապետ
• Ռուսաստանցիները Հայաստանում․ ինչո՞ւ են գալիս, ինչպե՞ս են իրենց այստեղ զգում և արդյո՞ք երկար կմնան

Խնածախ

67-ամյա Սերոբ Ադամյանը Խնածախում ապրում է կնոջ հետ։ Երեք աղջիկներին վաղուց ամուսնացրել է, տղան էլ աշխատում է Կապանում։ Ցույց տալով իր տան վերանորոգված պատերը, ասում է.

«Հա՛ խփել են, հա՛ էլ սարքել եմ։ Լինում է, գիշերներն էլ են կրակում, գուցե օդ են կրակում, բայց մարդիկ գյուղում վախենում են։ Նայեք էն վերջին տունը, մի հարյուր մետր էն կողմ հայկական դիրքն է, մի երկու հարյուր մետր էլ վերև՝ իրենք են»,- ասում է Սերոբ Ադամյանը։

Ամենամոտը այդ դիրքին գյուղի 80 աշակերտ ունեցող միջնակարգ դպրոցն է։

«Դպրոցը թիրախում է։ Բայց թե ուսուցիչների, թե աշակերտների վրա դա չի ազդում։ Չի կարելի ասել, որ վախ բացարձակապես չկա, ի վերջո, հակառակորդ են։ Բայց մենք գիտենք, որ մենք էլ այնտեղ դիրքապահներ ունենք։ Մենք չենք լացում, չենք բողոքում, իրավիճակը ստեղծվել է մեզնից անկախ, մենք հարմարվում ենք»,- ասում է Խնածախի դպրոցի տնօրեն Արտավազդ Աբրահամյանը։

«Նրանց դիրքերից մեր տուն 200 մետր էլ չկա»,- ասում է գյուղի վարչական պատասխանատու Սեյրան Միրզոյանը։

Գյուղապետարանի պատին փակցված է Խնածախի արոտավայրերի քարտեզը, որի վրա մատիտով նշում է արված՝ «հանել ցուցակից»։ Սա այն արոտավայրերի մասին է, որոնք Խնածախը կորցրել է։ Միրզոյանի խոսքով, ադրբեջանական հսկողության տակ է անցել գյուղի մոտ 22 հա հողատարածք․

«Պետք է լինի չեզոք գոտի։ Մութն ընկավ երեխաներին դուրս չենք թողնում: Ընդհանրապես երեկոյան ժամերին այլևս անվտանգ չէ գյուղում շրջելը։ Գյուղացիներից շատերի այգիները անմշակ են, որովհետև շատ մոտ են ադրբեջանական դիրքերին»։

• Անկլավները՝ հայ-ադրբեջանական դիմակայության կղզյակներ
• Հայաստանը՝ որպես այլընտրանք․ ՌԴ-ից և Ուկրաինայից գործող բիզնեսներ են տեղափոխվում
• Զբոսաշրջության զարգացում Հայաստանի հարավում՝ ի հեճուկս համավարակի ու պատերազմի

Գյուղամիջում հավաքված տղամարդկանց խոսակցության թեման պատերազմն է ու դրա արդյունքում իրենց գլխիվայր շուռ եկած կյանքը։

«Պետությունը պարտավոր է լուծել բուֆերային գոտու հարցը։ Անհանգիստ ենք, բայց ի՞նչ անենք։ Երևան տեղ կա՞, գնամ էն պատի տակին նստեմ։ Մեր գյուղը պահելու ենք։ Մեր կյանքը պատերազմների մեջ անցավ, ու հիմա էլ դեռ պատերազմի մեջ ենք։ Խաղաղության դարաշրջան թող բացվի՛,  չուզողը մե՞նք ենք, ո՞վ չի ուզում խաղաղ ապրի»,- ասում է Սուրիկ  Գասպարյանը։

Չնայած խնդիրներին ու փխրուն խաղաղությանը Խնածախում մտածում են նաև տուրիզմ զարգացնել։

«Եթե ճիշտ մատուցենք մեր գյուղի հնարավորությունները զբոսաշրջիկներին, իհարկե, կգան։ Խնածախի գեղեցկությունը անթերի է։ Այստեղ ունենք քարանձավներ, որտեղ ապրել են մեր նախնիները, ունենք հին հյուրատուն, պետք է էլի հյուրատներ կառուցենք, փորձենք զարգացնել B&B մշակույթը»,- ասում է  Արտավազդ Աբրահամյանը։

Խնածախի դպրոցի տնօրենը համոզված է՝ գյուղը պահելու համար պետք է այլընտրանք մտածել անասնապահությանը․

«Թռչնաբուծությունը զարգացնեք։ Այնպիսի բիզնես է, որ արոտավայր չի ուզում ու հենց հաջորդ օրվանից փող է բերում։ Ճագարաբուծությունը զարգացնենք։ Մարդիկ մտածում են գյուղից դուրս գան, գնան Քաջարան, հանքում աշխատեն, աշխատավարձ ստանան։ Ու չկա այն մտածելակերպը, որ կարելի է տեղում դառնալ գործատու։ Ես շատ եմ մտածում այս ծրագրերի մասին, քանի որ շարունակելու եմ ապրել Խնածախում, պահելու եմ իմ գյուղը»։

Սյունիքի մարզի սահմանամերձ գյուղերը