Հայաստանում շատերն են ամուսնալուծվում․ ավանդույթները կաշկանդում են, բայց չեն փրկում
Ամուսնալուծությունները Հայաստանում
Հայաստանում աճել է ամուսնալուծությունների թիվը, և դա տեղի է ունենում ամուսնությունների նվազմանը զուգահեռ։ Ըստ վիճակագրական կոմիտեի տվյալների՝ վերջին տասնամյակում ամուսնալուծություններն աճել են տասը տոկոսով։
Ինչ է փոխվել հասարակության մոտեցումներում և ինչու, ինչպես պահպանել ընտանիքը, պատմում են ամուսնալուծված կանայք, վերլուծում են փորձագետները։
- ՀՀ-ում բնակապահովման հարցում աջակցություն է ստացել շուրջ 10 հազար ընտանիք
- Շինարարական բում Երևանում. աննախադեպ բարձր գները դեռ կպահպանվեն
- Ինչպես փոխել գյուղի կյանքը․ SMART-մոտեցում, որն աշխատեց Հայաստանում
«Այդ օրը վերջին կաթիլն էր»
Չորս տարի առաջ Սոնա Ստեփանյանը կայացրեց իր կյանքի կարևորագույն որոշումներից մեկը. ապրել միայն երեք երեխաների հետ հանգիստ ու խաղաղ, չմնալ ամուսնու կողքին՝ դժոխքում։
«Բաժանվելու որոշումը եփում էր իմ ներսում տարիներ շարունակ, բայց որոշումը կայացրեցի մեկ օրում։ Ընկերուհիներիցս մեկի հետ գնացել էի հանդիպման։ Ամուսինս զանգահարեց ինձ տեսազանգով։ Տեսավ, որ իսկապես ընկերուհուս հետ եմ, բայց հաղորդագրություն գրեց, որ աչքին էլ չերևամ։ Իհարկե, ես տուն գնացի, նա սկսեց օտար մարդկանց ներկայությամբ գոռգոռալ, հայհոյել, աթոռ նետել աջ ու ձախ, վիրավորել ինձ։ Այս նվաստացումը վիրավորեց արժանապատվությունս: Ու որոշեցի բաժանվել։ Այդ օրը վերջին կաթիլն էր»,— պատմում է Սոնան։
Վերհիշելով ամուսնու հետ անցկացրած 11 տարիները՝ խոստովանում է. խնդիրները բազմաթիվ են եղել․ մեծ ընտանիք, չաշխատող ամուսին, հիվանդագին խանդ։ Բայց առաջին տարիներին դրանք պատճառ չեն հանդիսացել, որ մտածի ամուսնուց հեռանալու մասին․
«Հիմա հասկանում եմ, որ այդ ամենը հիմք հանդիսացավ ի վերջո այս որոշման համար։ Անգամ երբ գնաց արտագնա աշխատանքի ու բախվեց անհաջողությունների, ես այստեղ ընտանիքում իրեն թիկունք ու հենարան էի։ Ունեցա երրորդ երեխայիս, երբ դեռ չէր վերադարձել։ Վարձով բնակարան տեղափոխվեցի։ Այդ ավելացած ծախսերի հետ նաև իր թողած պարտքերն էի փակում։ Ամեն ինչ անում էի առանց տրտնջալու։ Երբ վերադարձավ, իրենից ակնկալիքներ ունեի։ Բայց ավելի վատն էր դարձել, ես էլ, իմ հերթին՝ գուցե ավելի անհանդուրժող»։
Սոնան հեռանում է երեխաների հետ 2020 թվականին։ 2021-ին դիմում է դատարան ամուսնալուծվելու համար։
«Ամենացավալին մեր դատական համակարգն է։ Գործընթացները տևեցին 2021-ի փետրվարից մինչև 2024-ի հուլիս։ Օգոստոսից դատարանի վճիռը նոր ուժի մեջ է մտել։ Չորս տարի բոլորովին չի օգնել երեխաներին, այն դեպքում, երբ ապրում ենք վարձով, երեքն էլ անչափահաս են։ Այս վերջին երեք տարվա ընթացքում չորս միլիոն դրամ է կուտակվել չվճարված ալիմենտների։ Ես չեմ վախեցել տնտեսական խնդիրներից, միշտ էլ աշխատել, ինքնուրույն եմ եղել։ Մասնագիտությամբ ծրագրավորող եմ։ Իսկ հիմա ավելի հանգիստ եմ ապրում ու մեկ մարդ պակաս եմ պահում»։
Վիճակագրություն
Եթե 2012-ին ամուսնալուծությունները կազմում էին ամուսնությունների ընդհանուր թվի 17 տոկոսը, ապա 2022-ին և 2023-ին այդ ցուցանիշը հասել է գրեթե 27 տոկոսի։
2011-2021 թվականների վերլուծությունը ցույց է տալիս նաև, որ ամուսնալուծությունների մեծ մասը կայանում են 20 և ավելի տարի միասին ապրելուց հետո։ Սակայն, քիչ չեն դեպքերը, երբ ընդամենը մեկ տարի միասին ապրած զույգերն են բաժանվում։ 2021-ին դրանք ընդհանուր ամուսնալուծությունների հինգ տոկոսն են կազմել։
Անցած 15 տարում Հայաստանում ամենաշատ ամուսնությունները գրանցվել են 2011 թվականին` 19 710: Ապա այդ թիվը դինամիկ նվազել է։ 2019թ․ամուսնությունները որոշակիորեն աճել են, բայց 2020-ից՝ նորից կտրուկ նվազել։ Կա կարծիք, որ դա պայմանավորված է եղել կորոնավիրուսային սահմանափակումներով և պատերազմով։
2011 թվականից հետո ամուսնությունների կտրուկ աճ կրկին գրանցվել է 2021-ին՝ 17 165: Սակայն հաջորդ տարվանից այդ ցուցանիշը նորից սկսել է նվազել։
Ամուսնությունների և ամուսնալուծությունների հարաբերակցությունը 2009-ին 15% էր: 15 տարվա ընթացքում այն կրկնապատկվել է`կազմելով գրեթե 30 %:
Ավանդույթների դերը
Մարիաննա Ապրեսյանը ամուսնության մեկ տարին չլրացած՝ հեռացել է ամուսնուց։ Դա եղել է հղիության հինգերորդ ամսում, ավելի ուշ կորցրել է երեխային։ Ասում է՝ շտապել է ամուսնության հարցում, այդ քայլից առաջ պետք է փորձեր ճանաչել ու հասկանալ այդ մարդուն։
«Սիրահարվել էի, մտածում էի, որ երջանիկ եմ։ Բայց ընդամենը ամիսներ անց ամեն ինչ գլխիվայր շուռ եկավ։ Ոչ թե չդիմացա դժվարություններին, այլ հասկացա՝ որքան հնարավոր է արագ պետք է ուղղեմ սխալս։ Իհարկե, որոշում կայացնելը հեշտ չէ։ Դրանից հետո էլ հոգեբանական մեծ խնդիրների միջով ես անցնում։ Այդ ամենին գումարած՝ մեր հասարակության կարծրատիպերը, որոնք կոտրելու և անցնելու համար դեռ երկար տարիներ են պահանջվելու»,— ասում է Մարիաննան։
«Այգ» հոգեբանական կենտրոնի կլինիկական հոգեբան Գայանե Գուսիկյանը կարծում է՝ չնայած ավանդական պատկերացումները դեռևս ուժեղ են հասարակության որոշ շերտերում, այնուհանդերձ, ընտանիքի ընկալումները սկսել են փոխվել․
«Դա ավելի նկատելի է երիտասարդների շրջանում։ Տեղի է ունեցել ավանդական պատկերացումների վերագնահատում։ Առաջ է եկել կնոջ սոցիալական և տնտեսական անկախության գործոնը։ Ամուսնալուծությունը դառնում է ավելի ընդունելի որոշում՝ որպես կյանքի բնական մաս։ Հատկապես այն դեպքում, երբ զույգերը ձգտում են պահպանել իրենց հոգեկան առողջությունն ու բարեկեցությունը»։
Մարիաննան ասում է՝ իրեն հատկապես ճնշում էր սեփական մայրը՝ անհարմար էր զգում, ամաչում, որ աղջիկը բաժանվում է։ Մինչդեռ ինքը կարծում է, որ ապրում է իր, ոչ թե հասարակության համար, իրավունք ունի որոշում կայացնել սեփական կյանքի վերաբերյալ։
Սոնա Ստեփանյանին էլ ճնշել է ամուսնու մայրը՝ հորդորելով չքանդել ընտանիքը։
«Ասում էր․ «Անկախ քեզնից՝ վատ ճանապարհի վրա ես կանգնելու»։ Ուզում էր ասել՝ անբարոյական ես դառնալու։ Ես էլ ասացի․ «Կներեք, դուք ինձ հենց հիմա վիրավորում եք»։ Կար այդ հանրային ճնշումը՝ մտածիր քո մասին, երեխաներիդ մասին։ Անգամ իմ բարեկամներն էին ասում, որ լեզու գտնենք, ապրենք իրար հետ»,— հիշում է Սոնան։
Ամուսնալուծությունների թվի աճի հետ մեկտեղ, դեռևս նման ընկալումները մեծ ազդեցություն ունեն։ Շատ զույգեր շարունակում են միասին ապրել հասարակության ճնշման պատճառով՝ չնայած բազմաթիվ խնդիրների առկայությանը։
«Հասարակության կարծրատիպերը, ընտանիքի կարևորությունը, երեխաների դերը, անհանգստությունը, թե ինչ կասեն մարդիկ։ Այս հանգամանքները հատկապես կարևոր են դառնում փոքր համայնքներում, որտեղ կարող են լայն քննարկումներ ծավալվել։ Եվ շատ ընտանիքներ դժվարանում են ապահարզանի գնալ, քանի որ իրենց վրա ազդում եմ հասարակության ընկալումները և ավանդույթները»,— ասում է հոգեբանը։
«Պետք է հաղթահարել խնդիրները, ոչ թե անմիջապես ամուսնալուծվել»
ՄԱԿ-ի բնակչության հիմնադրամի (UNFPA) «Բնակչություն ու զարգացում» ծրագրի ղեկավար Տաթևիկ Բադալյանը շեշտում է՝ և՛ ամուսնությունը, և՛ ամուսնալուծությունը կարևորագույն քայլեր են, երիտասարդները պետք է գիտակցված որոշում կայացնեն, պատրաստ լինեն համատեղ կենցաղավարությանը․
«Մարդիկ հիմա ավելի ուշ են ամուսնանում, զուգահեռ ամուսնալուծությունների թիվն է բարձրանում, վերարտադրողական տարիքի մարդիկ են ամուսնալուծվում։ Այսպիսով ծնելիությունն է նվազում, հասարակությունում դեմոգրաֆիական ռիսկեր են առաջանում»։
Տաթևիկ Բադալյանը համոզված է՝ պետք է լինի հոգեբանական հենք ու օգնություն զույգերին․
«Ամուսնալուծվելու դեպքում դատարնները զույգերին տալիս են երեք ամիս ժամանակ ևս մեկ անգամ մտածելու համար։ Բայց այդ երեք ամսվա ընթացքում ոչ մի օգնություն ցույց չենք տալիս։ Մարդիկ շարունակում են միայնակ մնալ իրենց խնդիրների հետ։ Ընտանիքը պետության հիմքն է, փոքրուց այս մտածողությունը պետք է ձևավորվի մարդկանց մեջ, հոգեբանական աջակցություն տրամադրվի։ Ամեն դեպքում, եթե անգամ բախվում են խնդիրների, պետք է կարողանան հաղթահարել դրանք, ոչ թե անմիջապես ամուսնալուծվեն»։
«Անցյալի, ներկայի և ապագայի տեկտոնիկ ցնցումների միջև»
ՄԱԿ-ի բնակչության հիմնադրամի հաղորդակցության պատասխանատու Մհեր Մանուկյանն էլ կարծում է, որ թեև ավանդույթները չեն մոռացվել, դրանք աստիճանաբար դուրս են մղվում իրական կյանքից․
«Վերադասավորվում ենք։ Նորը եկել է։ Ու չես հասկանում՝ ի՞նչ է կատարվում, ու՞ր է տանում։ Նայում ենք Արևմուտքին, ԱՄՆ չափահաս բնակչության 80 տոկոսը չի ցանկանում ոչ զուգընկերոջ հետ ապրել, ոչ ամուսնու, ուզում են մենակ ապրել։ Սա մի բան է, որին դիմադրել հնարավոր չէ։ Պարզապես պետք է այնպիսի սերունդ դաստիարակել, որ իրենք հասկանան՝ ավելի լավ է ես ու դու, քան թե միայն ես։ Ավելի լավ է տատիկ պապիկի հետ, քան մենակ։ Փոխվել է կյանքը։ Ու հիմա կարևոր է, որ մենք ինքներս մեզ չվնասենք, չհայտնվենք այն մյուս ծայրահեղությունում։ Պետք է պահենք միջինը»։
Վստահ է՝ տարրական հմտություններ, ինչպես, օրինակ, խոսելը, բացատրվելը միմյանց հետ դեռևս շատ երիտասարդներ չունեն․
«Սա ամենամեծ խնդիրն է։ Եթե պրոբլեմ ունես ու չես խոսում այդ մասին, տարիների ընթացքում այն դառնում է շատ մեծ։ Հետո միանգամից պայթում ու լուծում է հարցերդ։ Մենք գնում ենք բռնությունների, ամուսնալուծությունների ճանապարհով։ Պետք է սովորենք նաև երջանիկ ընտանիքի, առանց բռնության ընտանիքի բանաձևը։ Երբ խորանում ես, հասկանում ես, որ երջանիկ զույգերն ընդամենը կարողանում են խոսել միմյանց հետ։ Որտե՞ղ ենք մեր երեխաներին սովորեցնում վստահել մեկին, ում սիրելու են, ում հետ անկողին են կիսելու։ Ընտանիքների քայքայման պատճառներից մեկը հենց դա է»։
Մանուկյանի կարծիքով՝ «երիտասարդ ընտանիքները հայտնվել են անցյալի, ներկայի, ապագայի տեկտոնիկ ցնցումների միջև»։ Ասում է՝ անցյալից մնացել է հայկական ավանդական ընտանիքի հին մոդելը, երբ բոլորը միասին ապրում էին մեկ տանիքի տակ, և որոշումները կայացնում էին մեծերը։
«Մինչդեռ հիմա շատ բան փոխվել է։ Մեր իրականությունն այլ է։ Բայց նախկին տարբերակները դեռ փորձում են մնալ ներկայում։ Այստեղից էլ սկսվում են խնդիրները։ Այսօր երիտասարդները կտրականապես չեն ուզում ապրել մեծերի հետ, քանի որ հին սերունդը դեռ անցյալում է ապրում։ Մեր մեծերը, կյանքի փորձ ունեցողները պետք է այնքան իմաստուն լինեն, որ հասկանան՝ ժամանակն է երիտասարդներին բաց թողնել և լինել նրանց համար սյուն, երբ իրենց կարիքը կունենան»,— ասում է նա։
Ամուսնալուծությունը սթրեսային և հուզական փորձություն է բոլոր ընտանիքների համար: Հոգեբան Գայանե Գուսիկյանն ասում է՝ կինն ավելի հաճախ կարող է զգալ խոցելիություն ամուսնալուծության ժամանակ։ Հատկապես, եթե երեխաների հիմնական խնամակալն է դառնում, մտահոգվում է նրանց բարօրության մասին։ Տղամարդիկ նույնպես անցնում են սթրեսի միջով։ Հատկապես, երբ կորցնում են երեխաների հետ շփումը։ Նրանք հաճախ չեն արտահայտում իրենց հուզական ցավը, ինչը կարող է առաջացնել հոգեբանական և առողջական խնդիրներ։
Սոնա Ստեփանյանը հիշում է ամուսնու վերապրած շոկը, երբ նրան հայտնել է բաժանվելու որոշման մասին․
«Երբեք չէր պատկերացնի, որ ես կգնամ այդ քայլին։ Անակնկալի եկավ։ Վիրավոր գազանի նման էր, քանի որ չէր սպասում նման քայլ ինձանից։ Երևի իրեն էլ էր ժամանակ պետք, որ վերականգնվի այդ ամենից հետո։ Մեր ընտանիքում իրար հետ խոսելու, իրար ընդունելու պրոբլեմը միշտ կար։ Ես իրեն միշտ ընդունել եմ այնպիսին, ինչպիսին կար։ Միշտ խուսափել եմ կոնֆլիկտից, մինչդեռ պետք էր խոսել ու քննարկել հարցերը»։
Հետևեք մեզ — Facebook | Youtube | Telegram
Ամուսնալուծությունները Հայաստանում
