ԱՄՆ նախագահն արտասանեց «ցեղասպանություն» բառը

ԱՄՆ նախագահ Ջո Բայդենը արտասանեց «ցեղասպանություն» բառը՝ խոսելով անցյալ դարի սկզբին Օսմանյան կայսրությունում հայերի ոչնչացման մասին: Մինչ այժմ Սպիտակ տունը խուսափում էր այդ եզրույթից՝ օգտագործելով այլ արտահայտություններ, օրինակ՝ «Մեծ եղեռն»: Այս մոտեցումը բացատրվում էր Թուրքիայի հետ հարաբերությունները չփչացնելու ցանկությամբ, քանի որ դրանք վերջին տարիներին առանց այդ էլ խնդրահարույց էին համարվում:

Միացյալ Նահանգների նախագահին արդեն շնորհակալություն է հայտնել Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը:

• ԱՄՆ Սենատը միաձայն ընդունել է Հայոց ցեղասպանության մասին բանաձևը
• Հայոց ցեղասպանության ճանաչման մասին բանաձևը չի հասնի քվեարկության ԱՄՆ Սենատում
• ԱՄՆ Ներկայացուցիչների պալատի կողմից Հայոց ցեղասպանության ճանաչման արձագանքը Հայաստանում, Թուրքիայում և աշխարհում

Ի՞նչ ասել է ԱՄՆ նախագահը

 «Ամեն տարի այս օրը մենք հիշում ենք բոլոր նրանց, ովքեր զոհվել են Օսմանյան կայսրությունում Հայոց ցեղասպանության ժամանակ, և նորից խոստանում ենք կանխել նման վայրագությունների կրկնությունը»,- այս խոսքերով է սկսվում ԱՄՆ 46-րդ նախագահի ուղերձը հայերի զանգվածային ոչնչացման մասին Օսմանյան կայսրությունում 1915 թ.։

«1915-ի ապրիլի 24-ից սկսած՝ Օսմանյան կայսրության իշխանությունների կողմից Պոլսում հայ մտավորականության և համայնքի ղեկավարների ձերբակալությունից հետո, մեկուկես միլիոն հայ արտաքսվեց, սպանվեց կամ ուղարկվեց մահվան բնաջնջման արշավի ընթացքում: Մենք հարգանքի տուրք ենք մատուցում Մեծ եղեռնիի զոհերին, որպեսզի տեղի ունեցած սարսափները չջնջվեն պատմությունից: Եվ մենք հիշում ենք, որ պետք է զգոն մնանք ատելության քայքայիչ ազդեցության դեմ՝ իր բոլոր ձևերով»:

Հայտարարության մեջ ասվում է նաև, որ ողջ մնացածները ստիպված էին նոր տուն և նոր կյանք փնտրել ամբողջ աշխարհում, այդ թվում՝ ԱՄՆ-ում.

«Տասնամյակների ընթացքում հայ ներգաղթյալները բազմաթիվ ձևով հարստացրել են Միացյալ Նահանգները, բայց նրանք երբեք չեն մոռացել այն ողբերգական պատմությունը, որը իրենց նախնիներից շատերին բերեց մեր ափերը: Մենք հարգում ենք նրանց պատմությունը: Մենք տեսնում ենք այս ցավը: Մենք հաստատում ենք պատմությունը: Մենք դա անում ենք ոչ թե մեղադրելու, այլ նրա համար, որ տեղի ունեցածն այլևս երբեք չկրկնվի: […] Ամերիկացի ժողովուրդը հարգում է բոլոր հայերի հիշատակը, որոնք զոհվել են 106 տարի առաջ տեղի ունեցած ցեղասպանության արդյունքում»:

Ի՞նչ է նախորդել հայտարարությանը

Ապրիլի 24-ի նախօրեին Bloomberg-ը հաղորդեց, որ ԱՄՆ նախագահ Ջո Բայդենը Թուրքիայի առաջնորդ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի հետ հեռախոսազրույցների ժամանակ հայտարարել է Օսմանյան կայսրությունում տեղի ունեցած Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչելու իր մտադրության մասին:

Դեռ նախագահական ընտրությունների քարոզարշավի ընթացքում Ջո Բայդենը ուղղակիորեն խոսում էր Օսմանյան կայսրությունում կատարված ցեղասպանությունը ճանաչելու անհրաժեշտության մասին:

Մեկ տարի առաջ Twitter-ի իր միկրոբլոգում, երբ նա դեռ ԱՄՆ նախագահի թեկնածու էր, Բայդենը գրել է.

«Այսօր մենք հիշում ենք այն ոճրագործությունները, որոնց բախվել է հայ ժողովուրդը Մեծ եղեռնի՝ Հայոց ցեղասպանության ժամանակ: Ընտրվելու դեպքում ես պարտավորվում եմ սատարել Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչող բանաձևին և գերխնդիր դարձնել մարդու համընդհանուր իրավունքները»:

Նախապատմությունը ԱՄՆ—ում

Ջո Բայդենի բոլոր նախորդները խուսափել են օգտագործել «ցեղասպանություն» եզրույթը՝ խոսելով Օսմանյան կայսրությունում 1915թ. տեղի ունեցած իրադարձությունների մասին:

Նախագահներ Ջորջ Բուշ ավագը, Բիլ Քլինթոնը և Ջորջ Բուշ կրտսերը խուսափեցին հիշատակել «ցեղասպանություն» բառը՝ հաշվի առնելով Թուրքիայի դիրքորոշումը:

2007-ի հոկտեմբերին ԱՄՆ Կոնգրեսի միջազգային հարաբերությունների հանձնաժողովը հավանություն տվեց Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչող բանաձևին: Այնուամենայնիվ, բանաձևի քվեարկությունից մի քանի ժամ առաջ Ջորջ Բուշը խորհուրդ տվեց, որ Կոնգրեսը չընդունի այն:

«Մենք բոլորս խորապես ցավում ենք 1915թ.-ին սկսված հայ ժողովրդի ողբերգական տառապանքի համար, բայց այս բանաձևը ճիշտ պատասխան չէ պատմության հետ կապված կոտորածներին և հսկայական վնաս կհասցնի ՆԱՏՕ-ի առանցքային դաշնակցի հետ մեր հարաբերություններին և ահաբեկչության դեմ համաշխարհային պատերազմում», — այն ժամանակ հայտարարել է Բուշ կրտսերը:

Դեմոկրատ Բարաք Օբաման փոխարինեց հանրապետական ​​Բուշին: Չնայած դեռ իր առաջին ժամկետից առաջ ցեղասպանությունը ճանաչելու խոստմանը՝ նա շրջանառության մեջ դրեց «Մեծ եղեռն» հայերեն բառերը.

 ««Մեծ եղեռն»-ը հայ ժողովրդի պատմության կործանարար գլուխներից մեկն է, և մենք պետք է վառ պահենք այս հիշողությունը՝ ի նշան զոհերի հիշատակի հարգանքի և անցյալի սարսափելի սխալներից խուսափելու համար»:

Օբամային փոխարինեց հանրապետական ​​Դոնալդ Թրամփը: Վերջին 30 տարիների ընթացքում նա դարձավ միակ նախագահը, որը ոչինչ չի խոստացել հայերին:

Ռոնալդ Ռեյգանը Ամերիկայի միակ նախագահն էր, որը մեկ անգամ հիշատակել է Հայոց ցեղասպանությունը Հոլոքոստի վերաբերյալ իր գրավոր հայտարարության մեջ:

Սակայն ամերիկյան խորհրդարանը բազմիցս դատապարտել է դարասկզբի իրադարձությունները Թուրքիայում:

Հայոց ցեղասպանությունը դատապարտող առաջին բանաձեւը Կոնգրեսն ընդունել է դեռեւս 1975 թվականին՝ Կիպրոս թուրքական ներխուժումից հետո:

2019 թվականին Ներկայացուցիչների պալատը և Սենատը Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչող բանաձևեր ընդունեցին: Այն ժամանակ Ամերիկայում անհանգստացած էին, որ Անկարան Ռուսաստանից գնում է С-400 զենիթահրթիռային համակարգեր:

Բայց, ի վերջո, ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփի վարչակազմը մերժեց Սենատի կողմից դեկտեմբերի 12-ին ընդունված թիվ 150 բանաձևը՝ Օսմանյան կայսրությունում Առաջին համաշխարհային պատերազմի ընթացքում հայերի ցեղասպանությունը ճանաչելու մասին:

Պետդեպարտամենտից հայտնեցին, որ «ԱՄՆ վարչակազմի դիրքորոշումն անփոփոխ է», 1915 թվականի պատմական իրադարձությունները շարունակում են դիտվել որպես «զանգվածային սպանություններ»:

Թուրքիայի արձագանքը

Հայաստանը, երկու տասնյակից ավելի երկրներ և միջազգային կազմակերպություններ 1915-ի իրադարձությունները պաշտոնապես ճանաչում են որպես ցեղասպանություն: Թուրքիան կտրականապես մերժում է նման ձևակերպումը:

ԱՄՆ-ի կողմից ցեղասպանության ճանաչման առնչությամբ Թուրքիան բազմիցս հայտարարել է, որ դա կհանգեցնի երկու երկրների հարաբերությունների վատթարացմանը: Վերջին անգամ ապրիլի 20-ին Habertürk հեռուստաալիքին տված հարցազրույցում Թուրքիայի արտգործնախարար Մևլութ Չավուշօղլուն նշել էր, որ ԱՄՆ նախագահները բազմիցս խոստացել են ճանաչել Հայոց ցեղասպանությունը մինչ ընտրությունները, բայց չեն կատարել խոստումը հաղթանակից հետո:

Մեկնաբանելով Բայդենի՝ պատմական քայլ կատարելու հնարավոր մտադրությունը՝ թուրքական դիվանագիտության ղեկավարն ասել է, որ «եթե Ամերիկան ​​ցանկանում է էլ ավելի վատթարացնել հարաբերությունները, ապա ընտրությունն իրենցն է»:

Ավելին, Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանն ասել է, որ ի պատասխան Հայոց ցեղասպանության ճանաչման՝ Անկարան կճանաչի ամերիկացիների կողմից հնդիկների ցեղասպանությունը:

ԱՄՆ նախագահ Ջո Բայդենի կողմից Հայոց ցեղասպանությունը պաշտոնապես ճանաչելուց անմիջապես հետո Մևլութ Չավուշօղլուն հայտարարեց, թե բառերը չեն կարող փոխել կամ վերաշարադրել պատմությունը.

«Մենք ոչ ոքից չենք կարող սովորել մեր պատմությունը: Քաղաքական պատեհապաշտությունը խաղաղության և արդարության ամենամեծ դավաճանությունն է»:

Վարչապետը շնորհակալություն է հայտնել Բայդենին

Նիկոլ Փաշինյանը ֆեյսբուքյան իր էջում հաղորդել է, որ նամակ է ուղարկել Ջո Բայդենին, որում նշել է, որ ամբողջ աշխարհի հայերը մեծ ոգևորությամբ են ընդունել ԱՄՆ նախագահի կողմից Օսմանյան կայսրությունում տեղի ունեցած Հայոց ցեղասպանության պաշտոնական ճանաչումը և դատապարտումը:

Վարչապետի խոսքով՝ սա քայլ է ճշմարտության և պատմական արդարության ճանապարհին և անգնահատելի զորակցություն Ցեղասպանության զոհերի ժառանգներին.

«Ցանկանում եմ հատուկ նշել նաև 2019 թ․ ԱՄՆ Կոնգրեսի երկու պալատների կողմից Հայոց ցեղասպանության ճանաչման մասին բանաձևերը և արձանագրել, որ Ձեր ուղերձով Հայոց ցեղասպանության ճանաչման գործընթացը Միացյալ Նահանգներում հասավ իր նպատակին»:

Ցեղասպանության ճանաչումը, ըստ վարչապետի, կարևոր է ոչ միայն 1,5 միլիոն զոհերի հիշատակը հարգելու, այլ նաև նոր հանցագործությունները կանխելու տեսանկյունից: