«Վաղ ամուսնություն, աղքատություն և կարծրատիպեր». Ադրբեջանում շատ աղջիկներ դուրս են մնում դպրոցից

Աղջիկների կրթության խնդիրը Ադրբեջանում

Ադրբեջանի Կրթության նախարար Էմին Ամրուլլաևը հայտարարել է, որ Ադրբեջանում 15-ամյա աշակերտների շրջանում աղջիկների առաջադիմության ցուցանիշներն ավելի ցածր են, քան տղաներինը։

Նա ասել է, որ ոմանք այս տարբերությունը վերագրում են «կենսաբանական գործոններին»։ Այնուամենայնիվ, նախարարը որպես հիմնական պատճառ նշել է այն, որ իններորդ դասարանն ավարտելուց հետո աղջիկները բախվում են որոշակի սահմանափակումների կամ նույնիսկ դպրոց հաճախելու լիակատար արգելքի։

Վիճակագրություն և տարածաշրջանային տարբերություններ

Պետական ​​վիճակագրական կոմիտեի և Կրթության ու գիտության նախարարության կայքերում ներկայացված չեն տվյալներ աղջիկների՝ կրթությունը վաղաժամ դադարեցնելու ցուցանիշների վերաբերյալ՝ ըստ շրջանների։

Պաշտոնական հրապարակումներում կան տվյալներ կրթական հաստատությունների թվի, ըստ դասարանների և հաճախելիության աշակերտների բաշխվածության վերաբերյալ, սակայն աղջիկների՝ դպրոցից վաղաժամ դուրս մնալու ցուցանիշների վերաբերյալ տարածաշրջանային վիճակագրություն հրապարակված չէ։

Հետևաբար, պաշտոնական աղբյուրներում չկան տվյալներ 2022-2024 թվականներին 9-11-րդ դասարաններում դպրոցը լքած աղջիկների համամասնության կամ թվի վերաբերյալ։

Պաշտոնական տվյալների համաձայն՝ որոշ շրջաններում 11-րդ դասարանում ավարտական ​​քննություններին զգալիորեն ավելի քիչ աղջիկներ են մասնակցում, քան 9-րդ դասարանում։

Օրինակ՝ 2020 թվականին Սաբիրաբադ շրջանում աղջիկները կազմել են 9-րդ դասարանի քննություններին մասնակցողների 46.5%-ը, մինչդեռ 11-րդ դասարանում՝ ընդամենը 41.5%-ը։

Նույն տարում Իմիշլիի շրջանում նրանց թիվը նվազել է՝ 46%-ից հասնելով 38.83%-ի։

Կրթության ոլորտի փորձագետները նույնպես մատնանշում են տարածաշրջանների միջև առկա տարբերությունները։

2023 թվականին AzEdu.az պորտալում հրապարակված հարցազրույցում ասվում է, որ աղջիկների կողմից դպրոցից վաղաժամ դուրս մնալու դեպքերը առավել տարածված են Արանի, Մուղանի և երկրի հարավային շրջաններում, մասնավորապես՝ Սաաթլի, Սաբիրաբադ, Իմիշլի, Բեյլագան, Աստարա, Լերիկ և Յարդըմլի շրջաններում։

Թեև այս շրջաններում իններորդ դասարանում սովորող աղջիկների թիվը համեմատելի է տղաների թվի հետ, 11-րդ դասարանում այն ​​կտրուկ նվազում է։

Ընդհանուր առմամբ, վերջին տվյալները ցույց են տալիս միջնակարգ կրթություն ստացող աղջիկների և տղաների թվաքանակի մեծ տարբերություն։

Ընտանիքի, կանանց և երեխաների հարցերով հանձնաժողովի տվյալներով՝ 2023-2024 ուսումնական տարում հանրակրթական դպրոցներում սովորում էր 794․560 աղջիկ և 910․449 տղա, տարբերությունը կազմում է 6.8%։

• Բջջային հեռախոսից օգտվելու արգելք Երևանի դպրոցներում․ քաղաքապետարանի առաջարկը
• Թուրքիայում ադրբեջանցի ուսանողուհին մեղադրվում է ահաբեկչության մեջ
• Աղջիկների մասնակցությամբ փողոցային ծեծկռտուքներ․ նոր «թրե՞նդ» Հյուսիսային Օսիայում

Սոցիալ-մշակութային պատճառներ

Մասնագետները կարծում են, որ ավագ դասարաններում աղջիկ երեխաների թվի նվազման հիմնական գործոններն են սոցիալ-մշակութային պայմանները։

AZƏRTAC գործակալության կողմից անցկացված ուսումնասիրության համաձայն՝ աղքատությունը, վաղ ամուսնությունները, գենդերային բռնությունը և հնացած կարծրատիպերը շարունակում են մնալ աղջիկների կրթության իրավունքի իրացման հիմնական խոչընդոտները։

• Վաղ ամուսնություն և աղքատություն. Շատ հեռավոր վայրերում ընտանիքներն ամուսնացնում են իրենց դուստրերին 14 կամ 15 տարեկանում՝ «ֆինանսական բեռը թեթևացնելու» համար, ինչը ստիպում է աղջիկներին թողնել ուսումը։
• Գենդերային բռնություն. Որոշ ընտանիքներում և գյուղական համայնքներում աղջիկները ենթարկվում են ֆիզիկական կամ հոգեբանական ճնշման՝ իրենց սեռի պատճառով, ինչը հանգեցնում է դպրոցից դուրս մնալուն։
• Հնացած կարծրատիպեր. Ավանդական համոզմունքներն ամրապնդում են աղջիկների՝ տնային տնտեսուհու և մոր դերը՝ նվազեցնելով կրթությունը շարունակելու մոտիվացիան։
• Ծնողների և հասարակության վերաբերմունքը. Նախարար Էմին Ամրուլլաևը նաև նշեց, որ խնդիրը կապված է ոչ այնքան կրթական համակարգի, որքան աղջիկների դերի վերաբերյալ հասարակական ընկալումների հետ: Նրա խոսքով՝ «կնոջ գործը ծննդաբերելն է» և նմանատիպ թյուր պատկերացումները խանգարում են աղջիկներին շարունակել իրենց կրթությունը:

Այս գործոնները սերտորեն փոխկապակցված են և տարբեր կերպ են դրսևորվում տարբեր շրջաններում: Օրինակ՝ Թալիշի շրջանում ավանդական հայացքների և աղքատության բարձր մակարդակի համադրությունը մեծացնում է վաղ ամուսնությունների և կրթությունը շարունակելուց հրաժարվելու դեպքերը: Մասնագետները կարծում են, որ աղջիկների կարգավիճակը բարելավելու համար պետք է վերացնել այս սոցիալական խոչընդոտները:

Սեռերի միջև անհավասարակշռությունն ու սելեկտիվ աբորտը

Ադրբեջանում սեռերի միջև անհավասարակշռությունն արտացոլվում է նաև ժողովրդագրական ցուցանիշներում։

Պետական ​​վիճակագրական կոմիտեի տվյալներով՝ 2025 թվականի հունվար-հունիս ամիսներին նորածինների 53.3%-ը տղաներ են եղել, իսկ 46.7%-ը՝ աղջիկներ։ Սա համապատասխանում է յուրաքանչյուր 100 աղջկա դիմաց մոտավորապես 114-115 տղայի հարաբերակցությանը։

ՄԱԿ-ի Բնակչության հիմնադրամի տվյալների համաձայն՝ այս միտումը երկրում պահպանվում է երկար տարիներ։

Սա Ադրբեջանը դարձնում է ծնունդների ժամանակ սեռերի միջև անհավասարակշռության ամենաբարձր մակարդակն ունեցող երկրներից մեկը։

Փորձագետները սա կապում են սեռով պայմանավորված աբորտների պրակտիկայի հետ։

Բնակչության հիմնադրամի գնահատմամբ՝ եթե այս միտումը շարունակվի, ապա մինչև 2050 թվականը երկրում տարեկան կծնվի 12․000-15․000-ով ավելի շատ տղա, քան աղջիկ։

Սեռերի միջև անհավասարակշռությունը հաղթահարելու համար անհրաժեշտ են օրենսդրական փոփոխություններ, ինչպես նաև հանրային իրազեկման աշխատանքներ։

Այնուամենայնիվ, այս խնդիրը լուծելուն ուղղված կառավարության միջոցառումները մնում են մակերեսային և խորհրդանշական։

Չնայած կառավարության կողմից իրազեկման արշավների մասին հայտարարություններին՝ դրանց իրական ազդեցությունը, մասնավորապես՝ գյուղական վայրերում, նվազագույն է։ Ֆեմինիստական ​​կազմակերպություններն ու մարդու իրավունքների պաշտպանությամբ զբաղվող ՀԿ-ները բազմիցս նշել են, որ նման նախաձեռնությունները հիմնականում ձևական բնույթ են կրում և չեն հանգեցնում համակարգային փոփոխությունների։

Նրանք պնդում են, որ «աղջիկների կրթությանն աջակցելու» ուղերձով արշավները հաճախ վերածվում են PR միջոցառումների, որոնք չեն անդրադառնում անհավասարության արմատական ​​պատճառներին։

Եթե ​​երկիրը իսկապես մտադիր է ապահովել կրթության ոլորտում աղջիկների համար հավասար հնարավորություններ, անհրաժեշտ են օրենսդրական բարեփոխումներ, սոցիալական պաշտպանության համակարգի ամրապնդում, կրթության մեջ գենդերային զգայուն մոտեցումների ներդրում և տեղական համայնքների համար երկարաժամկետ ծրագրեր։

Կառավարությունը պետք է այս հարցը դիտարկի ոչ թե որպես «արշավ», այլ որպես հասարակական վերափոխում, սոցիալական հարաբերությունների ամբողջ համակարգի փոփոխություն։

Կրթության մեջ գենդերային հավասարության հնարավոր չէ հասնել մի քանի տարում։ Այն պահանջում է տասնամյակների հետևողական և համակարգային քաղաքականություն։

Եթե պետությունը չստանձնի այդ պատասխանատվությունը, աղջիկների ապագա սերունդները կբախվեն նույն խոչընդոտներին։

Աղջիկների կրթության խնդիրը Ադրբեջանում