Ադրբեջանցու արկածները Հայաստանում

«Երևանի «Զվարթնոց» օդանավակայանում շատ ընդարձակ և կարծես տոնական տեսք ունեցող անձնագրային վերահսկողության հերթում կանգնած՝ սկսեցի անհանգստանալ։ Ես զննում էի սահմանապահների դեմքերը՝ փորձելով կռահել, թե ով է ավելի բարի։ Եվ ահա ինձ ուղղորդեցին դեպի նրանցից մեկը։ Նա ձեռքում շուռումուռ տվեց իմ ռուսաստանյան ներքին անձնագիրը։ Կարծես՝ դեմքը խոժոռվեց «Մամեդով» ազգանունից։

Բայց արդյունքում՝ ես, այնուամենայնիվ, լսեցի․ «Բարի գալուստ Հայաստան»։

Երբ մոսկվացի Արսլանը [անունը փոխված է] պատրաստվում էր Երևան մեկնել, նրա որոշ ընկերներ փորձում էին նրան համոզել՝ դա ռիսկային քայլ է։ Թեև Ուկրաինայում պատերազմի մեկնարկից հետո Հայաստան են ուղևորվել հազարավոր ռուսաստանցիներ՝ Արսլանի դեպքն առանձնահատուկ էր․ չնայած ռուսական քաղաքացիությանը՝ նա կիսով չափ ադրբեջանցի է։

Ղարաբաղյան հակամարտության պատճառով, որն ավելի քան 30 տարի առաջ պառակտել է Հայաստանի և Ադրբեջանի հասարակությունները, այս երկրների քաղաքացիները միմյանց մոտ են մեկնում միայն պաշտոնական առիթներով։ Պետությունների միջև դիվանագիտական հարաբերություններ չկան։ Ադրբեջանը Հայաստանի քաղաքացիների համար սահմանը պաշտոնապես փակել է, Հայաստանը ֆորմալ կերպով պահպանում է առանց վիզայի ռեժիմն Ադրբեջանի քաղաքացիների համար, սակայն իրականում նրանց թույլ են տալիս սահմանը հատել միայն հատուկ թույլտվությամբ։ Բացի այդ, անգամ եթե սահմանները փակ լինեին, հազիվ թե այցերը սովորական բան դառնային, քանի որ թշնամանքը երկու հասարակություններում շատ մեծ է։ 

«Մայրս Մոսկվայի թաթար է, հայրս՝ ադրբեջանցի, որը Ռուսաստան է տեղափոխվել 1990-ական թվականներին։ Նա բավականին ազգայնականորեն տրամադրված մարդ է։

Մանկությանս տարիներին հորս աշխարհահայացքը ինձ համար օտար և անհասկանալի էր, և դա բարդացնում էր մեր հարաբերությունները մշտական առճակատմամբ։ Հակամարտության գաղափարը հարևանների հետ, որոնց հետ երեկ թեյ էիր խմում, մանկուց աբսուրդային, օտար և չարամիտ էր թվում։

Երբ Ռուսաստանն Ուկրաինային պատերազմ հայտարարեց, դա ինձ համար շոկային էր, ինչպես շատերի համար։ Ես միանգամից որոշեցի մեկնել՝ ենթադրելով, որ շուտով Ռուսաստանում համատարած զտումներ են սպասվում։ Հատկապես, որ ես լրագրող եմ և վաղուց եմ քաղաքական ակտիվիզմով զբաղվում։ Այնպես որ, «ֆեյքերի մասին» օրենքը, որն ընդունեց ռուսական իշխանությունը, ինձ հետ անմիջական կապ ուներ։

Բացի այդ, ինձ թվում է, որ այժմ ժամանակն է յուրատեսակ հակապատերազմական էմիգրանտական ցանց ստեղծելու, այդ թվում՝ Հարավային Կովկասում։

Դրանով էլ որոշեցի զբաղվել․ միավորել բոլոր հակապատերազմական նախաձեռնությունները, որոնք կան էմիգրանտների և տեղի բնակիչների շրջանում։ Միավորել ակտիվիստներին, լրագրողներին, ակադեմիական և ստեղծագործ ոլորտների մարդկանց, որոնք դեմ են ցանկացած պատերազմի և բռնապետության։

Հենց Հայաստան մեկնելու որոշումը կրկնակի ժխտման խորհրդանշական ժեստ էր։

Իմ ռուսական քաղաքացիությունը կարծես ինձնից պահանջում է Ուկրաինայի դեմ պատերազմի մի մասը լինել, իսկ իմ ազգային պատկանելիությունը՝ սատարել Ադրբեջանի քաղաքականությանը ղարաբաղյան հակամարտությունում։ Ես հրաժարվում եմ մասնակցել հակամարտություններին և պատերազմներին, քանի որ «մարդ» հասկացությունն ինձ համար ավելի կարևոր է, քան «ռուսը», «հայը» կամ «ադրբեջանցին»։

«Քաղաք տանող ճանապարհին տաքսիով անցնում էինք Ծիծեռնակաբերդի հուշահամալիրի կողքով։ Ես փորձեցի տաքսու վարորդի հետ խոսակցություն սկսել․ 

«Գեղեցիկ է»,- ասացի ես։ 

«Գեղեցի՞կ  է,- վրդովվեց նա,- այստեղ ոչ մի գեղեցիկ բան էլ չկա։ Այդ մարդիկ մահացել են»։ 

«Այն կարծես ողբերգական երաժշտություն լինի՝ գեղեցիկ, բայց տխուր»։ Կարծես՝ տաքսու վարորդը լավ չհասկացավ, թե ինչ նկատի ունեմ։

Քաղաքում ինձ դիմավորեց ընկերս՝ Ռուսաստանից ժամանակ միգրանտը։ Նա վճարեց տաքսու համար, և մենք գնացինք նրա հյուրանոցային համար։

Ես առաջարկեցի զբոսնել։ Բայց նա ասաց, որ ինձ հետ չի թափառելու Երևանի փողոցներում։ Եվ ինձ էլ ավելորդ անգամ խորհուրդ չի տալիս դուրս գալ, միանգամից ադրբեջանցուն կճանաչեն և․․․ Մի խոսքով, ներկայացիր որպես դաղստանցի»։

Ես կատակեցի, բայց նրան հաջողվեց ինձ մի թեթև վախեցնել։ Բայց ես Ռուսաստանից դրա համար չէի եկել, որ համարում փակվեմ։

Ես տեղավորվեցի հոսթելում, որը տրամադրել էր «Կովչեգ» կազմակերպությունը։ Այն, ի դեպ, օգնում է ռուսաստանցի էմիգրանտներին։ Երևանում ապրեցի շուրջ մեկ ամիս, եթե չհաշվենք կարճ այցը Ռուսաստան՝ արտասահման մեկնելու համար անձնագիր ստանալու համար։ 

Այդ ամբողջ ընթացքում միակ բանը, որ անում էի, մարդկանց հետ ծանոթանալն ու հակապատերազմական գաղափարներ ունեցող համախոհներ գտնելն էր։

Նույնիսկ պատահական ծանոթների հետ զրույցներում ձգտում էի հնարավորինս հաճախ ասել, որ հայրս ադրբեջանցի է, բայց ես այս հակամարտությունում Ադրբեջանի կողմից չեմ։

Թեև այդ դեպքերում հակամիլիտարիզմի մասին աշխատում էի չխոսել, պարզապես ստուգում էի, թե արդյոք կարող է փոխվել ադրբեջանցիների մասին կարծրատիպային պատկերացումը։

Եվ մարդիկ մեծ մասամբ լավ էին արձագանքում։

Միայն մի քանի տհաճ պահեր են եղել, երբ լարվել եմ։ Մի տղա համառորեն հարցնում էր ինձ իմ ազգային ինքնության մասին, թե ի՞նչ ազգի ներկայացուցիչ եմ ինձ համարում։ Դա ագրեսիա չէր, նա զվարճանալու համար էր հարցնում՝ չհասկանալով, թե ինչպես կարելի է չունենալ ազգային-արյունակցական ինքնություն։ Իսկ ես, իմ հերթին, ուզում էի, որ նա ազատվեր այդ կարծրատիպերից։

Մի անգամ էլ մետրոյում մի մարդ ամբողջ երթևեկության ընթացքում սևեռուն հայացքով ինձ չէր հետևում։ Կարծես արտաքինից կռահել էր, որ ադրբեջանցի եմ, թեև չեմ հասկանում, թե ինչպես է դա հնարավոր։

Հաճախ գնում էի մի սրճարան, որտեղ հավաքվում էր տեղի բոհեմը և Ռուսաստանից եկած քաղէմիգրանտները։ Այնտեղ քաղաքական մոտիվներով պոետիկ երեկոներ էին անցկացվում, դաշնամուրով նվագում էին Beatles, Pink Floyd և ավելի ժամանակակից ինչ-որ բաներ, երբեմն էլ՝ հին խորհրդային երգացանկից մի բան։

Երևանում անցկացրած երեք շաբաթվա ընթացքում ես ծանոթացա, երևի, հարյուր հոգու հետ։ Որոշների հետ նույնիսկ կարողացա պայմանավորվել, օրինակ, որ համատեղ հակառազմական մանիֆեստ ենք գրելու։

Կարծում եմ՝ այս ուղևորության արդյունքում ես մի փոքր քայլ արեցի դեպի նպատակակետս՝ հակապատերազմական ցանցի ստեղծումը, և տասնյակ նոր ծանոթություններ ձեռք բերեցի։

Այս պատմությունը «Հետագծեր» մեդիա նախագծի մասնիկն է: Այն պատմում է մարդկանց մասին, ում կյանքի վրա ազդեցություն են թողել Հարավային Կովկասի հակամարտությունները: Նախագծի մեջ ներգրավված են հեղինակներ և խմբագիրներ ողջ Հարավային Կովկասից, այն չի սատարում ոչ մի հակամարտության ոչ մի կողմի: Նախագիծն իրականացվում է GoGroup Media և International Alert կազմակերպությունների կողմից` Եվրամիության աջակցությամբ։