«Ազատություն չկա». լրագրողները՝ Ադրբեջանում աշխատելու մասին
Ադրբեջանում ԶԼՄ-ների ազատությունը
«Լրագրողներ առանց սահմանների» կազմակերպության կողմից հրապարակված մամուլի ազատության համաշխարհային նոր ինդեքսում Ադրբեջանը 180 երկրների մեջ բարձրացել է երեք հորիզոնականով և զբաղեցրել 151-րդ տեղը։ «Լրագրողներ առանց սահմանների» կազմակերպության Արևելյան Եվրոպայի և Կենտրոնական Ասիայի բյուրոյի ղեկավար Ժաննա Կավելիեն ասում է, որ առաջընթացը կապված է ոչ թե Ադրբեջանում դրական փոփոխությունների, այլ մյուս երկրներում գրանցված արդյունքների վատթարացման հետ:
- Միրզոյանն ու Բայրամովը Վաշինգտոնում համաձայնության չեն եկել, բայց Բլինքենը լավատես է
- ԵՄ-ն պատժամիջոցներ կսահմանի՞ Ադրբեջանի պաշտոնյաների նկատմամբ. կարծիք Բաքվից
- ԵՄ-ն պատժամիջոցներ կսահմանի՞ Ադրբեջանի պաշտոնյաների նկատմամբ. կարծիք Բաքվից
«Մամուլի ազատության համաշխարհային նոր ինդեքսում Ադրբեջանը զբաղեցրել է 151-րդ տեղը 180 երկրների մեջ՝ Պակիստանի և Աֆղանստանի միջև։ Թեև այս արդյունքը մի փոքր ավելի լավ է անցած տարվա համեմատ, սակայն դա պայմանավորված է վարկանիշում Ադրբեջանի հարակից երկրների արդյունքների վատթարացմամբ։ Ամենակարևորն այն է, որ Ադրբեջանը շարունակում է մնալ շատ վատ արդյունքներ ունեցող երկրների շարքում։ Լրագրությունն Ադրբեջանում շատ վտանգավոր մասնագիտություն է»,- ասել է Ժաննա Կավելիեն։
«Լրագրողներ առանց սահմանների» կազմակերպությունն ինդեքսի որոշման ժամանակ հաշվի է առնում հինգ հիմնական ցուցանիշ՝ քաղաքական ենթատեքստ, իրավական բազա, տնտեսական համատեքստ, սոցիալ-մշակութային համատեքստ և անվտանգություն: Ադրբեջանում, մասնավորապես, նկատելի է լրագրողների անվտանգության ցուցանիշի լուրջ անկում։ Հետընթացով ուղեկցվող մեկ այլ ցուցանիշ է իրավական բազան։
Ժաննա Կավելիեն ասում է, որ դա պայմանավորված է Ադրբեջանում «ԶԼՄ-ների մասին» նոր օրենքի ներդրմամբ։
«Իրականում իշխանություններն ասում էին, որ նոր օրենքը օգուտ կբերի լրատվական միջավայրին, բայց մեկ տարի անց տեսանք, որ 40 լրատվամիջոց չստացավ հավատարմագրում, իսկ 20 լրագրող զրկվեց դրանից։ Իշխանությունները կամայականորեն որոշում են՝ ով է լրագրող, ով՝ ոչ, և հավաքագրւմ են գրանցված բոլոր անձանց անձնական տվյալները։ Սա շատ վտանգավոր է ավտորիտար ռեժիմի պայմաններում, որը գլխավորում է Իլհամ Ալիևը, նա, ով դասվում է մամուլի ազատության գիշատիչների շարքին: Ուստի մենք կոչ ենք անում Ադրբեջանի իշխանություններին ամբողջությամբ վերանայել օրենքը և առաջ տանել այլընտրանքային տարբերակ, մասնավորապես՝ ինքնակարգավորում», — ասել է Կավելիեն «Ամերիկայի ձայնի» հետ զրույցում:
Բռնություն, սպառնալիքներ, հետապնդումներ…
«Յուրաքանչյուր ոք, ով իրեն անվանում է անկախ լրագրող և այդպիսին է, գիտի, որ Ադրբեջանում մամուլի ազատություն չկա», — ասում է անկախ լրագրող Ուլվիյա Ալին: Նրա խոսքով՝ ինքը դա գիտի անձնական փորձից, բայց այդ՝ տարբեր միջազգային կազմակերպությունների զեկույցները հիմք են տալիս դա ասելու։
«Մի երկրում, որտեղ արտահայտվելու ազատությունը համարվում է գրեթե հանցագործություն, որտեղ լրագրողները ենթարկվում են տարբեր տեսակի բռնությունների, ճնշումների, խոշտանգումների, սպառնալիքների, ձերբակալությունների և նույնիսկ սպանությունների, մամուլի ազատության մասին խոսք լինել չի կարող։ Եղել են դեպքեր, երբ լրագրողներին գաղտնալսել են Pegasus լրտեսող ծրագրի միջոցով և տեղեկություններ տարածել նրանց անձնական կյանքի մասին։ Երկրում արգելափակված են անկախ մամուլ հանդիսացող մի քանի կայքեր։ Անցյալ տարվա փետրվարին ընդունված «ԶԼՄ-ների մասին» նոր օրենքը վկայում է այն մասին, որ այդ վերահսկողությունը կուժեղացվի։ Միայն այս օրինակները բավական են Ադրբեջանում մամուլի վիճակը տեսնելու համար»,- ասում է անկախ լրագրողը։
Իր աշխատանքի յոթ տարիների ընթացքում Ուլվիա Ալին բազմիցս բախվել է տարբեր խոչընդոտների՝ իր մասնագիտական գործունեությունն իրականացնելիս կալանավորվել է և ենթարկվել ոստիկանության բռնությունների։ Թեև նա բողոքարկել է այս փաստերը, սակայն դատարանը դրանք անհիմն է համարել։ Նա դիմել է Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարան, քանի որ չի կարողացել արդարության հասնել տեղական ատյաններում:
«2021 թվականի օգոստոսին, երբ ֆեմինիստ ակտիվիստները բողոքի ցույց էին անում Բաքվի Խազարի շրջանի ոստիկանական բաժանմունքի դիմաց, ես և մի քանի գործընկեր լրագրողներ ձերբակալվեցինք ոստիկանության կողմից և ակտիվիստների հետ միասին բռնության ենթարկվեցինք։ Իմ տեսախցիկը նույնպես վնասվել էր։ Սակայն դատարանն անտեսեց մեր բողոքը։ Եղել են տարբեր միջադեպեր, երբ մեր բողոքներն արդյունք չեն տվել, և դատարանը շահագրգռված չի եղել դրանց քննությամբ»։
Լինել անկախ լրագրող Ադրբեջանում …
Ուլվիյա Ալին ասում է, որ որպես լրագրող իր մասնագիտական աշխատանքն իրականացնելով, կցանկանար ավելի շատ կենտրոնանալ այդ աշխատանքի որակի վրա։ «Սակայն դուք պետք է ստիպված լինեք ավելի շատ զբաղվել խոչընդոտների հաղթահարմամբ, քան ձեր անմիջական աշխատանքով»:
Լրագրողը նշում է, որ ԶԼՄ-ների մասին օրենքը չի պաշտպանում մամուլի ներկայացուցիչներին և նույնիսկ ավելացնում է նրանց համար խոչընդոտների թիվը.
«Ադրբեջանում լրագրողի գործունեությունը խոչընդոտելու համար նախատեսված է քրեական պատասխանատվություն, բայց դա մնում է թղթի վրա, ոչ ոք չի պատժվում։ ԶԼՄ-ների մասին նոր օրենքը, ինչպես նաև այն բոլոր խնդիրները, որոնք թվարկեցի, այն խոչընդոտներից են, որոնք դրվում են մամուլի առջև և սահմանափակում են լրագրողների անկախ գործունեությունը։
Ադրբեջանը՝ որպես Եվրոպայի խորհրդի անդամ, պետք է իր օրենքներն ու կանոնակարգերը համապատասխանեցնի Եվրոպայի խորհրդի չափանիշներին։ Սակայն այս օրենքը չի համապատասխանում Եվրոպայի խորհրդի չափանիշներին, որի անդամ է Ադրբեջանը։
Չնայած այն հանգամանքին, որ Եվրոպայի խորհրդի Վենետիկի հանձնաժողովը բացասական եզրակացություն է տվել ԶԼՄ-ների մասին օրենքին, այն մտել է ուժի մեջ։ Ընդհանուր առմամբ, օրենքը լայն հնարավորություններ է ստեղծում մամուլի և արտահայտվելու ազատությանը միջամտելու համար և դամոկլյան սրի պես կախված է լրագրողների գլխին։ Օրենքում ներառված ԶԼՄ-ների ռեեստրի հարցն ընդհանրապես աբսուրդ է։ Ինչո՞ւ պետք է պետությունը կամ որևէ կառույց հաստատի, որ ես լրագրող եմ։ Ինչո՞ւ պետք է որևէ մեկին ապացուցեմ, որ լրագրող եմ։
Առանց այդ օրենքի էլ լրագրողները բախվում էին տարբեր ճնշումների ու խոչընդոտների, սակայն օրենքի ընդունումից հետո իրավիճակը կարծես թե ավելի կբարդանա»,- ասում է Ուլվիյա Ալին։
Ոստիկանների կողմից բռնությունը մասնագիտական գործունեության ընթացքում
Անցյալ տարվա դեկտեմբերի 28-ին Միլի Մեջլիսի շենքի դիմաց «ԶԼՄ-ների մասին» օրենքի նախագծի դեմ բողոքի ակցիայի ժամանակ ոստիկանների կողմից բռնության ենթարկված և վնասվածք ստացած անկախ լրագրող Նարգիզ Աբսալամովան ասում է, որ ոչ մի դրական բան չի անցնում իր մտքով, երբ խոսում է Ադրբեջանում լրատվամիջոցների ազատության մասին:
«Ցավոք, մենք չենք կարող նշել Մամուլի ազատության օրը Ադրբեջանում, քանի որ որպես երկիր մենք շատ հետ ենք այս ոլորտում։ Երբ ես փողոցում հարցումներ եմ անցկացնում, ոստիկանները մոտենում են ինձ և ասում, որ մարդկանց հարցեր տալու համար պետք է գործադիր իշխանությունից թույլտվություն ստանամ: Հիշում եմ, թե ինչպես էին ոստիկաններն ինձ հրում և ամեն կերպ խոչընդոտում բողոքի ակցիաների ժամանակ իմ մասնագիտական գործունեությունն իրականացնել։
Երբ մասնակցեցի «ԶԼՄ-ների մասին» օրենքի նախագծի դեմ բողոքի ակցիային, ոստիկանները հրեցին ինձ, և ես վայր ընկա։ Արդյունքում անրակս կոտրվեց։ Դրանից հետո ամիսներ շարունակ բուժվում էի, մեկ տարի անց վիրահատվեցի։ Սակայն այդ միջադեպի պատճառած ֆիզիկական վնասը դեռևս պահպանվում է։ Առողջությունս դեռ լիովին չի վերականգնվել։ Հիմա փորձում եմ զգույշ լինել, երբ նկարահանման եմ գնում, քանի որ եթե այդ ոսկորը նորից կոտրվի, հետևանքները կարող են ավելի վատ լինել»,- պատմում է Նարգիզ Աբսալամովան։
Բողոք Սահմանադրական դատարան՝ նոր օրենքի առնչությամբ
«Այս օրենքը պետք է դիտարկվի որպես մահապատիժ մամուլի համար»,- ասում է Argument.az կայքի գլխավոր խմբագիր Շամշադ Աղան։ Նրա խոսքով՝ իրենց կայքը դատարանի որոշմամբ երկու անգամ արգելափակվել է 2018 թվականին։
«Պատկերացրեք, որ Ադրբեջանը մամուլի ազատության առումով զիջում է հարևան երկրներին։ Այդ ցուցակում Ադրբեջանը կանգնած է Աֆղանստանի և Պակիստանի կողքին։
Երբ մեր կայքը արգելափակվեց, Վերաքննիչ դատարանում գործի քննությունը տեղի ունեցավ այն օրերին, երբ Ադրբեջանում միջազգային միջոցառումներ էին անցկացվում, և Մերկելն էլ այցելել այստեղ։ Այդ իսկ պատճառով կայքի արգելափակումը հանվեց։ Այդ ժամանակ մամուլում բաց հայտարարվում էր, որ Մերկելը հանդիպելու է անկախ լրատվամիջոցների ներկայացուցիչների հետ։ Կայքի արգելափակումն առաջացրել էր միջազգային մեծ արձագանք։ Դրա համար էլ արգելափակումը հանեցին։ Սակայն հաջորդող ամիսներին մենք տեղեկություններ տարածեցինք Ջալիլաբադում կարտոֆիլագործների բողոքի ակցիայի մասին։ Այդ ժամանակ կայքն արգելափակվեց ոչ պաշտոնապես։ Հիմա մեր գործը Եվրոպական դատարանում է։
Այսօր ես «ԶԼՄ-ների մասին» օրենքի հարցով դիմել եմ Սահմանադրական դատարան։ Իմ պահանջն է, որ գործնականում կասեցնեն այս օրենքի կիրառումը, ստուգեն օրենքի սահմանադրականությունն ու այն ուղարկեն Միլլի Մեջլիս՝ սահմանադրականացման։ Փոստով 30 էջանոց դիմում եմ ուղարկել», — նշում է Շամշադ Աղան:
ԶԼՄ-ների համար սահմանափակումների իրավական ձևակերպում
Փաստաբան Սամեդ Ռահիմլին ասում է՝ Ադրբեջանում խոսքի ազատության դեմ հարձակումները կրում են համակարգային բնույթ։
«Մեր երկրում խոսքի ազատության խախտումները պետական վերահսկողության քաղաքականության մաս են կազմում։ Պարզ ասած՝ խոսքի ազատությունը թույլատրվում է միայն այն դեպքերում, որոնք պետությունն ընդունելի է համարում։ Այն դեպքերում, երբ դա համարվում է անընդունելի, վերահսկողության ընդհանուր մեխանիզմը կանխում է դրանք։ 2022 թվականի հունիսին Վենետիկի հանձնաժողովը ընդհանուր կարծիք է հայտնել «ԶԼՄ-ների մասին» օրենքի վերաբերյալ, ըստ որի՝ օրենքը սկզբից մինչև վերջ գնահատվում է որպես խնդրահարույց։ Եզրակացության մեջ օրենքը գնահատվում է որպես կառավարության կողմից չափից ավելի կարգավորում մեդիաների, որոնք հանդիսանում են մասնավոր հատված։ Իմ դիրքորոշումն այն է, որ այս օրենքը որոշակի իրավական ձևակերպումն է այն արգելքների, որոնք մինչ այժմ դրվել են լրատվամիջոցների առջև»,- ասում է փաստաբանը։
Հետևեք մեզ — Facebook | Youtube | Telegram
Ադրբեջանում ԶԼՄ-ների ազատությունը
