Ադրբեջան-Իսրայել կապերն ու «չեզոքությունը» Սիրիայում. ինչի՞ է ձգտում Բաքուն

Ադրբեջանի աճող դերը Մերձավոր Արևելքում

Վերջին ժամանակներում Ադրբեջանի արտաքին քաղաքականության նոր, ուշադրություն գրավող ուղղություններից մեկը նրա աճող մասնակցությունն է Մերձավոր Արևելքում, հատկապես Սիրիայում:

Եթե նախկինում ադրբեջանական դիվանագիտությունն, ընդհանուր առմամբ, կառուցված էր Հարավային Կովկասի և էներգիայի արտահանման շուրջ, ապա այսօր Բաքուն ակտիվ ներգրավվում է ինչպես տարածաշրջանում, այնպես էլ դրա սահմաններից դուրս տեղի ունեցող աշխարհաքաղաքական գործընթացներում:

Մասնավորապես, մարտի 13-ի Սիրիայի անցումային շրջանի նախագահ Ահմադ ալ-Շարաանի՝ Բաքու կատարած այցը և այս երկրի էներգետիկ հատված մուտք գործելու վերաբերյալ Ադրբեջանի պլանները կարելի է գնահատել որպես այդ գործընթացի պաշտոնական մեկնարկ:

Այս նախաձեռնությունը կրում է ոչ միայն տնտեսական, այլև աշխարհաքաղաքական բնույթ, և Ադրբեջանի սերտ համագործակցությունը Իսրայելի հետ կարևոր դեր է խաղում այդ համատեքստում:

Ադրբեջանին մեղադրում են Իսրայելի օգտին լրտեսության մեջ, Բաքուն հերքում է

Ադրբեջանը հայտնվել է միջազգային ԶԼՄ-ների ուշադրության կենտրոնում Իրանի և Իսրայելի միջև աճող լարվածության ֆոնին:

Իրան-Սիրիա հարաբերություններն ու Ադրբեջանի նոր՝ «հավասարակշռության քաղաքականությունը»

Իրանի և Սիրիայի միջև ռազմավարական դաշինքը շարունակվում է 1979 թվականից: Մերձավոր Արևելքում Իրանի հիմնական դաշնակիցներից մեկը համարվող Սիրիան կարևոր դեր է խաղացել ինչպես իրան-իրաքյան պատերազմում, այնպես էլ Բաշար Ասադի ռեժիմի պահպանման գործում:

Սակայն 2024 թվականի վերջին Ասադի ռեժիմի տապալումից և անցումային կառավարության իշխանության գալուց հետո այս հարաբերությունները խարխլվեցին: Նոր ղեկավարությունը սկսեց Իրանից հեռանալու և տարածաշրջանում նոր գործընկերներ փնտրելու քաղաքականություն:

Այս քաղաքական վակուումի ֆոնին բեմ է բարձրանում Ադրբեջանը:

Բաքուն, միաժամանակ պահպանելով հավասարակշռությունը Իրանի հետ հարաբերություններում և խորացնելով կապերը Իսրայելի հետ, ձգտում է Սիրիայում ստանալ «չեզոք միջնորդի» պոտենցիալ կարգավիճակ:

Այն հանգամանքը, որ Ադրբեջանին հաջողվել է մտնել սիրիական էներգետիկ ծրագրերի մեջ և դա անել առանց Թեհրանի հետ հարաբերությունները սրելու, ի ցույց է դնում Բաքվի՝ մանրակրկիտ հաշվարկված հավասարակշռության ռազմավարությունը:

Սիրիայի անցումային շրջանի նախագահ Ահմադ ալ-Շարաանի՝ հուլիսի 13-ին Բաքու կատարած այցի ընթացքում Ադրբեջանի պետական նավթային ընկերության (SOCAR) և Սիրիայի կառավարության միջև էներգետիկ ոլորտում համագործակցության հուշագիր ստորագրվեց:

Փաստաթուղթը ներառում է համատեղ նախագծերի իրականացում, տեխնիկական աջակցություն, մասնագետների պատրաստում և ներդրումային հնարավորությունների գնահատում:

Ձեռքբերված պայմանավորությունների համաձայն՝ ադրբեջանական բնական գազը կարտահանվի Սիրիա Թուրքիայի տարածքով:

Այս պայմանավորությունները կարևոր են ինչպես Ադրբեջանի տնտեսական շահերի ընդլայնման, այնպես էլ Իրանի հետ հարաբերություններում նոր կոնսենսուսի մշակման համար: Սիրիայում տնտեսական և կրոնական ազդեցություն ունեցող Իրանը, ըստ երևույթին, առայժմ պատրաստ է ընդունել Ադրբեջանի չեզոք դիրքորոշումը:

«Չպետք է թույլ տալ, որ Բաքուն օգտագործի Իրան-Իսրայել սրացումը»․ կարծիք Երևանից

Քաղաքական մեկնաբան Հակոբ Բադալյանի կարծիքը Իրանի վրա իսրայելական հարձակման, հնարավոր զարգացումների և ՀՀ-ի վրա դրանց ազդեցության մասին

Իսրայել-Ադրբեջան հարաբերությունները. ռազմավարական գործընկերությունից մինչև հետախուզության ոլորտում համագործակցություն

Ադրբեջանի և Իսրայելի միջև հարաբերությունները չեն սահմանափակվում միայն դիվանագիտական կապերով. այս գործընկերությունը տարածվում է խոր ռազմավարական, քաղաքական-տեխնոլոգիական հարթությունների, ինչպես նաև պաշտպանության ու անվտանգության ոլորտների վրա։

Երկու երկրների հարաբերությունները ամրապնդվում էին 1990-ականների կեսից և հատկապես ուժեղացան 2003 թվականին Իլհամ Ալիևի նախագահ ընտրվելուց հետո:

Ադրբեջանցի լրագրողներից մեկը անանունության սկզբունքով JAMnews-ին ասել է՝ 2003 թվականից ադրբեջանական քաղաքականության հետնաբեմից աշխատող ռազմավարության մասնագետները Իսրայելից հրավիրված քաղտեխնոլոգներն են:

Լրագրողի խոսքով` եթե հայր Ալիևը նման աջակցության կարիք չուներ, ապա երիտասարդ և անփորձ որդի Ալիևը շատ հետաքրքրված էր դրանով:

«Այս տեխնոլոգները կարևոր դեր են խաղում ոչ միայն նախընտրական արշավներում, այլև մեդիա ռազմավարությունների մշակման, տեղեկատվական պատերազմների և հանրային կարծիքի ձևավորման գործում: Նրանք համակարգում են այս գործընթացը Բաքվից և ուղղակիորեն մասնակցում են քաղաքական օրակարգի ձևավորմանը»:

Միաժամանակ փորձագետները նշում են, որ Իսրայելը տեխնիկական և խորհրդատվական աջակցություն է ցուցաբերում Ադրբեջանի պետական անվտանգության կառույցներին, մասնավորապես՝ Պետական պահպանության ծառայությանը: Դա վկայում է երկու երկրների միջև բարձր վստահության և ռազմավարական համակարգման մակարդակի մասին: Իսրայելական ընկերություններն աջակցում են ադրբեջանական անվտանգային ենթակառուցվածքին և կիբեր ոլորտին։ Այդ համագործակցությունը նույնպես առավել խորացել է 2020 թվականի պատերազմի [Ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմ] ժամանակ:

Պատերազմի համատեքստում բազմիցս ընդգծվել է Իսրայելից գնված զինամթերքի և հետախուզական տեխնոլոգիաների կարևոր դերը ադրբեջանական բանակի հաջողությունների մեջ: Այս համագործակցությունը, հատկապես անօդաչու թռչող սարքերի և հրթիռային համակարգերի ոլորտում, դիտարկվում է որպես Ադրբեջանի ռազմական առավելությունն ապահովող հիմնական գործոններից մեկը: Ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմի ժամանակ իսրայելական տեխնոլոգիաների դերը հատուկ կերպով ընդգծվեց:

Հարաբերությունների ևս մեկ կարևոր ուղղություն՝ էներգետիկ ոլորտը

Ադրբեջանը հիմնական մատակարարներից մեկն է, որն ապահովում է Իսրայելի նավթի պահանջարկի 40-60 տոկոսը: Էներգետիկ անվտանգության ոլորտում ծագած փոխադարձ կախվածությունն այս հարաբերությունները բարձրացնում է առավել ռազմավարական մակարդակի: Բաքու-Թբիլիսի-Ջեյհան նավթամուղով իրականացվող արտահանումը նաև ապահովում է տարածաշրջանային լոգիստիկ ցանցերի կայունությունը:

Ինչ վերաբերում է լոբբիզմին, Իսրայելի ազդեցիկ հրեական սփյուռքն ԱՄՆ-ում և արևմտյան այլ երկրներում Ադրբեջանի համար ծառայում է որպես կարևոր դիվանագիտական ալիք: AIPAC-ն և մյուս հզոր լոբբիստական խմբերն առանցքային դեր են խաղացել 2002 թվականին սահմանված՝ Ադրբեջանին տրամադրվող օգնության նկատմամբ սահմանափակումների վերացման գործում, իսկ հետագա տարիներին աջակցել են միջազգային հարթակներում նրա դիրքերի ամրապնդմանը:

Այսօր Ադրբեջանի և Իսրայելի հարաբերությունները պարզապես երկու պետությունների կապեր չեն, այլ բարդ ռազմավարական խաղի արդյունք, խաղ, որը վարվում է առանց տարածաշրջանային ուժային հավասարակշռության մեջ որևէ կողմ ընտրելու անհրաժեշտության: Այս հարաբերությունները դարձել են Ադրբեջանի աճող ազդեցության հիմնական հենարաններից մեկը ինչպես տարածաշրջանային, այնպես էլ միջազգային մակարդակում:

Ադրբեջան-Սիրիա համագործակցությունը. աշխարհաքաղաքական հնարավորությո՞ւն, թե՞ վտանգավոր մերձեցում

Սիրիայի հետ նոր համագործակցությունը վկայում է Մերձավոր Արևելքում ազդեցությունն ամրապնդելու և ազգային էներգետիկ ընկերության (SOCAR-ի) միջոցով նոր շուկաներ մուտք գործելու Բաքվի ձգտման մասին: Al-Monitor-ում հրապարակված վերլուծության մեջ թուրք փորձագետ Սինան Ուլգենը նշում է, որ Սիրիայի տնտեսությանը, հատկապես նավթագազային հատվածին մասնակցություն ունենալու վերաբերյալ Ադրբեջանի ծրագրերը կարող են ծառայել ոչ միայն որպես տնտեսական, այլև որպես դիվանագիտական ազդեցության գործիք:

Ադրբեջանցի քաղաքական մեկնաբաններն ընդգծում են, որ նման համագործակցությունն ամրապնդում է երկրի դիրքերը տարածաշրջանում. Իսրայելի և Սիրիայի հետ զուգահեռ կապեր պահպանելով՝ Բաքուն փնտրում է «ոսկե միջինը»:

Սակայն գործընթացը չի ընթանում առանց քննադատության: Հայկական աղբյուրներն ու սոցիալական ցանցերի մի շարք օգտատերեր Ադրբեջանի քաղաքականությունն անվանում են «երկակի խաղ»՝ պնդելով, որ Իսրայելի և Սիրիայի հետ միաժամանակյա մերձավորությունը ոչ էթիկական քայլ է: SOCAR-ի կողմից Իսրայելին նավթ վաճառելը բողոքի ալիք է բարձրացրել նաև Թուրքիայում:

Եզրակացություն. Ադրբեջանի դերի աճ տարածաշրջանում

Իսրայելի և Սիրիայի հետ զուգահեռ համագործակցությունը ձևավորում է Ադրբեջանի նոր դերը Մերձավոր Արևելքում: Եթե Իսրայելի հետ գործընկերությունը հիմնվում է ռազմավարական, էներգետիկ և պաշտպանական կապերի վրա, ապա Սիրիայի հետ հարաբերությունները կառուցվում են հիմնականում տնտեսական և դիվանագիտական մարտավարությունների վրա: Դա Բաքվին թույլ է տալիս իրեն դիրքավորել որպես չեզոք միջնորդ և ավելի ակտիվ դեր խաղալ տարածաշրջանային և գլոբալ դիվանագիտության մեջ:

Հնարավորություններին ուղեկցում են նաև ռիսկեր: Առաջին՝ Իրանի, Իսրայելի և Սիրիայի հետ միաժամանակյա զգայուն հարաբերությունները փոխադարձ կախվածության մեջ են. մեկ ուղղությամբ խափանումը կարող է վնաս հասցնել մյուսներին: Երկրորդ՝ Ադրբեջանի սիրիական շուկա մտնելը կարող է դժգոհություն առաջացնել այնպիսի դերակատարների մոտ, ինչպիսիք են Իրանն ու Ռուսաստանը:

Երրորդ՝ SOCAR-ի ակտիվությունը Մերձավոր Արևելքում արդեն բացասական արձագանք է ստանում Թուրքիայում և արաբական աշխարհի մի մասում, ինչը կարող է ազդել Բաքվի դիվանագիտական հեղինակության վրա: Չորրորդ՝ Իսրայելի հետ համագործակցության խորացումը կարող է բարդացնել հարաբերությունները մուսուլմանական որոշ երկրների հետ:

Չնայած այս ամենին՝ Ադրբեջանը փորձում է պահպանել հավասարակշռությունն ու ճկուն արձագանքել աշխարհաքաղաքական փոփոխություններին՝ ձգտելով Հարավային Կովկասի դերակատարի դերից անցում կատարել Մերձավոր Արևելքի գործընթացների ակտիվ մասնակցի դերին:

Հետևեք մեզ — Facebook | Youtube | Telegram

Ադրբեջանի աճող դերը Մերձավոր Արևելքում